شاید حقیقت این باشد که آنچه آن منجی جهان گستر خواسته است را بکار نبسته‌ایم و دستورات او را آنگونه که خود خواسته‌ایم تعبیر و تفسیر کرده‌ایم و شاید باید درباره مفاهیمی چون انتظار، عدالت، اخلاق، تعبد و... دوباره و دوباره بیندیشیم تا خود را بتوانیم با خواسته‌های حضرتش بیشتر تطبیق دهیم. به بهانه این روز خجسته با حجت الاسلام علوی تهرانی درباره مفهوم انتظار از منظر تعقل دینی به گفت‌وگو نشستیم.
پیامبری برای آخرالزمان
حجت الاسلام علوی تهرانی در تبیین آغاز ولایت حضرت مهدی(عج) بر گستره گیتی در روز نهم ربیع الاول به همشهری جمعه گفت: شریعت اسلام در روز 18 ذی الحجه سال دهم هجری در غدیر خم به واسطه معرفی حضرت امیرالمومنین(ع) به عنوان جانشین و وصی پیامبر اکرم(ص) به کمال رسید.
این کمال در همان روز توسط پیامبر(ص) تفسیر شد که اوصیا و امامان بعد از رسول(ص) دوازده نفر هستند و نام هریک توسط آن حضرت اعلام شد. وی افزود: این اوصیای مکرم هریک در زمان خود حجت بودند و ولایت‌شان تبلور ولایت پیامبرخاتم(ص) بوده است و این سلسله هدایت، پس از شهادت امام حسن عسکری(ع) به امام زمان(عج) ختم می‌شود.
هر آنچه که در باب ولایت پیامبر اکرم(ص) و امیرالمومنین(ع) قائلیم، همه برای سایر امامان و در نتیجه برای امام زمان(عج) نیز قائلیم، یعنی همان علم و عصمت و جایگاه رفیع هدایت و.... این استاد حوزه و دانشگاه بر نقش دیگری از حضرت ولی عصر(عج) تاکید کرد و ادامه داد: بعلاوه اینکه امام زمان(عج) متمم و به انجام رساننده اهداف انبیاست، زیرا در قرآن در سوره حدید آیه 25 هدف ارسال پیامبران و نزول کتاب‌های آسمانی اقامه عدالت و قسط بیان شده است و این مهم اتفاقی است که روایات ما از جریانات پس از ظهور حضرت مهدی(عج) می‌دانند.
البته به قضاوت وجدان و تاریخ هیچ دوره‌ای پیدا نمی‌شود که این هدف تحقق عینی پیدا کرده باشد، حتی در زمان پیامبر(ص) و امیرالمومنین(ع) نیز این اتفاق صورت نگرفت، پس ولایت امام زمان(عج) یعنی به تحقق رسیدن هدف انبیای الهی که همان جاری شدن قسط و عدالت است.
قسط و عدل از منظر اخلاق
حجت الاسلام علوی در تبیین معنای قسط تصریح کرد: آنچه از مفاد آیه درباره قسط و عدل بیان کرده، به نظر می‌رسد عدالتی با مفهوم گسترده‌تر نسبت به آنچه ما امروز به آن عدالت اطلاق می‌کنیم، مد نظر باشد. معنایی که به جنبه‌های اخلاقی هم تسری پیدا می‌کند و از مفهوم عدالت اجتماعی فراتر است.
وی اهمیت این موضوع را با مثالی از پیامبراکرم(ص) توضیح می دهد:مثلاً پیامبر خاتم(ص) دارای بالاترین مراتب عبودیت بشری است، در مراتب معرفتی و توحیدی هم به صدره المنتهی رسیده است، اما خداوند باری تعالی، پیامبر(ص) را در قرآن به اخلاقش ستایش کرده است. پس اخلاق در همه عرصه‌ها مقدم است و به طریق اولی در مفهوم عدالت نیز اینچنین است.
امام جماعت مسجد امیرالمومنین(ع) در تبیین جایگاه عدالت اخلاقی اظهار داشت: انسان دارای سه قوه است که هریک باید به حد اعتدال خود برسد تا انسان به کمال خود نائل شود؛ قوه شهویه که اعتدال آن عفت است، قوه غضبیه که اعتدال آن شجاعت است و قوه ناطقه که حد اعتدال آن حکمت است.
لازمه تبلور کمال در انسان اعتدال در هر سه قوه است که برای این منظور باید در جامعه عدالت اجتماعی حاکم باشد. برای تحقق عدالت اجتماعی سه عنصر لازم است یکی امامی که عادل است، دوم اجتماعی که بستر اجرای عدالت هستند و سوم مردمی که عدالت و جوانب آن را بپذیرند که این ضلع سوم حتماً زمینه‌سازیش نیاز به اخلاق دارد. از این رو توجه به اخلاق در جهت تدارک بستر کمال انسانی ضروری است.
فرمول قیام امام زمان(عج)
حجت الاسلام علوی تهرانی ادامه داد: حال که امام عادل که همان امام زمان(عج) است را داریم چه باید بکنیم که زمینه عدالت گستریش که هدف ظهور آن حضرت است را فراهم کنیم؟ باید گفت که فرمول انقلاب و قیام امام زمان(عج) با فرمول قیام اجدادشان یکسان است، چون هدف واحد است و البته روش‌ها ممکن است متفاوت باشد.
وی در بیان فرمول انقلاب امام زمان(عج) به روایتی از امام صادق(ع) اشاره می‌کند و می‌گوید: فردی به نام حسن سهل خراسانی به امام صادق(ع) عرضه داشت؛ شما که چهار هزار شاگرد فقط در کلاس درستان دارید، چرا علیه حکومت جور قیام نمی‌کنید؟ حضرت صادق(ع) با اشاره به یک گله کوچک گوسفند می‌فرماید: اگر به اندازه تعداد این گله یار داشتم قیام می‌کردم.
علوی تهرانی ادامه داد: باید توجه داشت که یار با شاگرد و... فرق دارد، پس امام از یار چه می‌خواهند که همه جا پیدا نمی‌شود؟ آن فرد خراسانی به امام صادق(ع) گفت ما در خراسان تعداد زیادی شیعه هستیم که اگر شما امر کنید در رکابتان خواهیم بود. حضرت رو کرد به وی و فرمود: یعنی هر کاری ما بگوییم انجام می‌دهید؟
خراسانی گفت: آری. حضرت با دست تنور روشن خانه را نشان دادند و به خراسانی گفتند برو داخل تنور. آن خراسانی متعجب شد و با اما و اگر امتناع نمود. امام(ع) رو کرد به یکی از اصحابش و به وی فرمود داخل تنور برو. آن صحابه این کار را کرد و داخل تنور روشن رفت و به قدرت تکوینی امام(ع) آسیبی ندید. حضرت به مرد خراسانی گفت: از این یاران چند تن در خراسان دارید. آن فرد گفت: هیچ.
یارِ تنوری می‌خواهد
حجت الاسلام علوی تأکید کرد: امام زمان(عج) یار تنوری می‌خواهد، امام یار مطیع می‌خواهد، فرمول قیام امام زمان(عج) هم همین است که اگر یار تنوری نداشته باشد همان رفتاری که با اجدادش شد با وی هم می‌شود، چون معلوم می‌شود که مردم پذیرش عدالت امام را ندارند.
البته باید توجه داشت که قیام امام زمان(عج) مربوط به مردم تهران و ایران نیست، قیام امام زمان(عج) برای جهان و بشریت است و الان خیلی از مردم جهان کسی به نام مهدی(عج) را نمی‌شناسند که بخواهند خود را در مسیر آماده شدن برای او قرار دهند.
وی ضمن تعریف مفهوم انتظار در ترویج عدالت و اخلاق، درباره وظیفه ما در قبال حضرت مهدی(عج) معتقد است: تلقی غلطی که در جامعه وجود دارد این است که وقتی نابسامانی‌ها وجود دارد می‌گوییم امام زمان(عج) می‌آید و مشکلات را حل می‌کند، اگر قرار بود امام زمان بیاید و همه مشکلات را خودش درست کند که اصلاً نمی‌رفت، بلکه می‌ماند و به قدرت الهی همه کارها را خودش درست می‌کرد.
قرار است امام پا به پای مردم، جامعه را به کمال برساند، به عدالت برساند، به رفاه برساند و... پس باید مردم هم آماده شوند و زمینه تحقق برنامه‌های امام زمان(عج) را در خود فراهم کنند.استاد علوی افزود: امام زمان(عج) نقش رشد دادن و به کمال رساندن بشریت را برعهده دارند، ایشان می‌آیند که غایت و آرمان انسانیت را در میان مردم متجلی کنند و همانطور که اشاره شد نیاز به ظرفیت پذیرش از سوی مردم ضروری است.
ضابطه اجتماعی مقدم بر ضابطه فردی
علوی تهرانی در بیان وظیفه حکومتی که داعیه زمینه‌سازی ظهور امام زمان(عج) را داد و گفت: حکومتی که می‌خواهد مسیر امام زمان(عج) را هموار کند باید مبتنی بر قرآن و سنت پیامبر(ص) و امامان(ع) باشد، یعنی باید ارزش‌های قرآنی و سنت پیامبر(ص) در جامعه حاکم و جاری شود.
وی درباره وظیفه مردم در این خصوص تصریح کرد: وظیفه ما این است که مسلمانی خود را خوب اجرا کنیم، ولی مشکل این است که ما معنای مسلمانی را متوجه نشدیم و به برخی اعمال و اوراد اکتفا می‌کنیم که از نظر شریعت چندان ارزش نیست.
مثلاً از پیامبر اکرم(ص) روایت داریم که اگر می‌خواهید ببینید کسی اهل ایمان است نگاه نکنید که چقدر نماز می‌خواند، چقدر حج می‌رود، بلکه ببینید وفای به عهد می‌کند و امانتداری را به جا می‌آورد؟!
یعنی پیامبر(ص) دست می‌گذارد روی ضابطه اجتماعی و نماز که یک ضابطه فردی است را معیار قرار نمی‌دهد، زیرا اسلام دین را در روابط اجتماعی تعریف کرده است و این‌ها را از نشانه‌های ایمان و دین‌مداری می‌داند. البته این بدان معنی نیست که جنبه‌های فردی را ترک کنیم بلکه نماز و روزه و... لازم است، اما کافی نیست بلکه هنگامی که این جنبه‌های فردی درکنار جنبه‌های اجتماعی قرار می‌گیرد، آن نماز می‌شود معراج مومن.
او ضمن اشاره مجدد به عدم درک صحیح دین‌مداری افزود: امروزه نمی‌توانیم بگوییم مردم قاصرند بلکه همه مقصریم چون تک‌تک‌مان تعالیم اسلام را در خود پیاده نکرده‌ایم. البته مسئولان هم وظیفه دارند که این تعالیم را فرهنگسازی کنند.
در دنیای ارتباطات و عصر رسانه، ما حتی از رادیو و تلویزیون هم در جهت زمینه‌سازی ظهور امام زمان(عج) آنطور که باید و شاید استفاده نمی‌کنیم و اکتفا کرده‌ایم به پخش سخنرانی و موعظه و... و حرکت اساسی و زیربنایی صورت نمی‌گیرد.
اعتقاد و عمل
حجت الاسلام علوی تهرانی در تشریح و تبیین بیشتر موضوع انتظار تصریح کرد: انتطار یعنی یک تحول درونی در دو محور، در محور منشاء که نیاز به یک ایدئولوژی دارد و دوم در محور لازمه که حرکت را نیاز دارد. یعنی اعتقاد ما به اینکه امام زمان(عج) از ما چه می‌خواهد و سپس حرکت به سوی آنچه او می‌خواهد.
برای همین است که می‌گویند انتطار یک عمل است و عمل بدون استراتژی نمی‌شود که استراتژیش همان اعتقاد است که بدانیم امام از ما چه می‌خواهد و در مرحله عملیاتی کردن آن استراتژی اینکه خود را به آن سو حرکت دهیم، باید آب را از سراب تشخیص دهیم و به سمت آب حرکت کنیم.
البته به نظر می‌رسد کار آسانی است، اما در حقیقت کار بسیار مشکلی در پیش است چنانکه همیشه مهدی گفتن آسان است و مهدوی شدن مشکل، اما شدنی است، زیرا که تاریخ همواره نمونه‌های فراوانی از نام مهدویون را بر دل خود به یادگار داشته است.
همشهری جمعه
