به گزارش همشهری آنلاین، مردمانی که بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ سال پیش در دشت پهناور شوشتر زندگی می‌کردند با آب فراوانی که در دسترسشان بود شگفتی‌ساز شدند. آنها با یک معماری عجیب، سیستم آبرسانی‌ای ایجاد کردند که معماران زبردست امروزی را هم متعجب کرده است. نتیجه این مهندسی خارق‌العاده باعث شد دشت شوشتر با سازههای آبی زیبایش در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو به ثبت برسد.
اولین شرط برای ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو منحصر به فردبودن است و نباید هیچ نمونه دیگری از آن در جهان به چشم بخورد. دشت شوشتر که از نظر مهندسی آب شگفت‌انگیزترین سیستم آبرسانی دنیا را دارد به همین دلیل ثبت جهانی شده است. اگر قرار بود کارشناسان و مهندسان فعلی با دانش امروزی خود نمونه این سازه را بسازند بی‌چون و چرا همان کاری را می‌کردند که اجدادشان در هزاره‌های گذشته انجام دادند. سازندگان این شهر در سرزمینی با وسعت۴۰ هزار هکتار از یک معماری ویژه استفاده کرده‌اند که مخصوص مناطق گرم و نیمه مرطوب بوده است.
آنها با این معماری، با یک تیر دو نشان زده‌اند. در شوشتر از انرژی آب بهترین استفاده را کرده‌اند؛ چراکه آنها از آب هم برای به دست آوردن محصولات کشاورزی بهره می‌بردند و هم یک مجموعه بزرگ به شکل واحدهای کشت و صنعت امروزی ایجاد کرده بودند که نه‌تنها معیشت و اقتصاد را در برمی‌گرفته بلکه زمینه ایجاد یک سکونتگاه دائم را هم فراهم کرده بود.
برای ساختن چنین شهری دانستن علوم مختلفی مثل مهندسی آب، زمین‌شناسی، مهندسی نظامی، معماری، جغرافیا و مورفولوژی (ریخت‌شناسی) برای سازندگانش لازم بود. یکی از بزرگ‌ترین تونل‌های تاریخی در عمق۳۰ متری زمین به طول ۴۰۰متر، عرض ۶متر و ارتفاع ۱۲متر در این مجموعه آبی وجود دارد که هم ساخت و هم طراحی آن منطبق با علوم امروز بشر است.
این سازه‌ها با معماری شگفت‌انگیزشان دست به دست هم داده‌اند تا نظام آبی شوشتر به عنوان دلیلی برای نبوغ بشر در طول تاریخ مورد توجه قرار بگیرد. بازدید از این سازه‌ها هر بیننده‌ای را به این فکر فرو می‌برد که انسان‌ها با چه اندیشه‌ای از آب محدودی که در اختیارشان بوده بهترین استفاده را برده‌اند. جالب‌تر اینکه این سازه‌ها با وجود گذشت سال‌ها از عمرشان هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرند.
آثار منحصر به فرد
مجموعه بناهایی که در شوشتر، این شهر سنگی- آبی به چشم می‌آیند شامل۱۳ اثر منحصر به فرد هستند؛ از شمال شوشتر یعنی از جایی که رودخانه کارون وارد دشت خوزستان می‌شود، انواع و اقسام بناهای آبی و سازههای هیدرولیکی و بناهای تاریخی در جهت بهره‌برداری از آب ایجاد شده. در شمال، بند میزان شامل۱۱ دهانه و دریچه است که آب کارون را به دو شاخه تقسیم می‌کند؛ آب کارون و رودخانه گرگر.
بعد از بند میزان، عمارت و برجی قرار دارد به نام کلاه فرنگی که در واقع راهنما و مقیاسی بوده برای اندازه‌گیری سطح آب. علاوه بر این عمارت کلاه فرنگی برای کشتی‌هایی که وارد این منطقه می‌شدند هم مانند فانوس دریایی عمل می‌کرده است. بعد از این عمارت نوبت به قلعه تاریخی سلاسل می‌رسد که مرکزی برای مدیریت آب منطقه بوده؛ همین طور نهر داریون، پل بند شادروان که بزرگ‌ترین پل تاریخی ایران منسوب به دوره هخامنشی و ساسانی است. این پل ۴۴ دهنه دارد و طولش بیش از ۵۰۰ متر است.
نهر داریون که یک نهر مصنوعی است کانال‌ها، دریچه‌های پخش و کنترل آب و پل‌های متعددی داشته است.
یک تیر و دو نشان
مردمان قدیم شوشتر وقتی تصمیم به ساخت سازه‌ای می‌گرفتند درباره همه جوانب آن فکر می‌کردند تا نهایت استفاده را از آن ببرند. آنها از یک شیوه حفاظتی جالب برای نگهداری از شهرشان در مقابل تهاجم دشمن استفاده می‌کردند که حفر خندق بود. برای این کار آنها دور تا دور شهر را خندق حفر می‌کردند تا دشمنان در صورت حمله با یک مانع بزرگ روبه‌رو شده و نتوانند وارد شهر شوند.
برای همین دورتادور شهر شوشتر خندقی ایجاد شده بود که پر از آب بود. البته شوشتری‌های باهوش از آب، این نعمت خدادادی فقط برای کشاورزی و نیروی چرخش آسیاب‌هایشان استفاده نمی‌کردند بلکه آنها از آب به عنوان نوعی سلاح برای دفاع از شهر هم بهره می‌بردند؛ رودخانه کارون به گونه‌ای هدایت شده که شهر شوشتر را مثل یک جزیره در برمی‌گیرد و کانال آب از این رودخانه به گرداگرد شهر روان می‌شود تا به صورت خندق و بازدارنده‌ای در مقابل تهاجمات عمل کند. نهر گرگر که دست‌کند است، در قسمت شمال کارون بود.
در قسمت شرق و غرب هم شاخه‌ای از نهر داریون جاری بود که از زیر قلعه سلاسل عبور می‌کرد و شهر را دربرمی‌گرفت تا مانعی در برابر دشمنان به حساب بیاید. این فکر بکر در حمله‌ای که مغول‌ها و اعراب به ایران داشتند، مستحکم‌ترین سنگر مورد استفاده لشکر و سپاه ایران بود.
فناوری ۲۵۰۰ساله
کندن خندق برای حفاظت از شهر بعد از اینکه توسط ایرانیان به کار گرفته شد در کشورهای دیگر هم به کار رفت. مهندسانی که سازه آبی شوشتر را طراحی کرده و ساختند هیچ کدام از وسایل مدرن معماری امروزی را در اختیار نداشتند. آنها تنها از هوش و تجربه‌هایی که به خاطر سال‌ها تلاش به دست آورده بودند استفاده کردند؛ «شرایط اقلیمی ایران به گونه‌ای بوده که انسان برای دوام و بقا نیازمند کسب دانش و تجربه رفتار با آب یا نگهداری از آن بوده.
هوشمندی و نبوغی که در ایرانی‌ها وجود داشته، باعث دستیابی به علوم بهره‌برداری از آب شد؛ مثلا در مناطق خشک و کویری، قنات و در مناطقی که آب و رودخانه هست، کاریز ساخته شد اما نوع تکامل یافته این دانش در سازههای آبی شوشتر دیده می‌شود. در تمام دنیا فقط شهر شوشتر وجود دارد که چنین بنایی در آن شکل گرفته. ایرانی‌ها بیشتر از هر قومی در دنیا، به علوم مربوط به بهره‌برداری از آب تسلط داشتند.»
هنر رام کردن آب خروشان
مردمانی که در شهر تاریخی شوشتر زندگی می‌کردند دانش زیادی در خصوص مهار آب به دست آورده بودند؛ چراکه این دانش آنها را در برابر خطراتی مانند سیلاب و طغیان رودخانه بیمه می‌کرد. بارندگی‌های طولانی و سیلاب از خطراتی هستند که ساکنان و اهالی شهرهای نزدیک به رودخانه را تهدید می‌کند. مردم شوشتر خانه‌هایشان را کنار رودخانه کارون ساخته بودند؛ برای همین بارندگی و جاری شدن سیلاب آنها را تهدید می‌کرد.
شوشتری‌ها با احداث انواع و اقسام پل‌ها، رودخانه کارون را در مواقع طغیان به طور کامل مهار می‌کردند. علاوه بر این آنها بهترین مکان‌یابی را انجام داده و شهر شوشتر را در منطقه‌ای ساخته بودند که درواقع در مرتفع‌ترین قسمت نسبت به رودخانه قرار داشت. یکی از راهکارهای ساکنان قدیم شوشتر برای مهار سیلاب و طغیان آب ایجاد نهرهای مصنوعی بود؛ به عنوان مثال رود گرگر که یک شاخه مصنوعی از کارون به حساب می‌آید.
این نهر بعد از اینکه از کارون جدا می‌شد، مسیری به طول ۸۰کیلومتر را طی می‌کرد و دوباره به کارون برمی‌گشت تا راه‌حلی برای مهار جریان شدید آب در مواقع سیلاب باشد. شوشتری‌های قدیم برای اینکه بتوانند آب رودخانه را کنترل کنند، عمق آن را به میزانی که نیاز بوده، تنظیم می‌کردند. این کار برای این صورت می‌گرفت تا جریان آب کف رودخانه را خیلی حفر نکرده و عمق آب افزایش پیدا نکند اما برای جلوگیری از عمیق شدن رودخانه معماران شوشتری ترفندی به کار گرفتند که در نوع خودش بی‌نظیر است. آنها برای این کار کف رودخانه‌ها را سنگفرش می‌کردند.
نظر شما