ریشه‌های یک رفتار دوگانه؛ مطبوعات در پایتخت پس از کودتا

همشهری آنلاین - ثریا روزبهانی: کوروش نوروزمردای، روزنامه‌نگار و پژوهشگر رسانه و مطبوعات، برخورد رضاخان با روزنامه‌ها را از  ۲ دیدگاه قابل بررسی می‌داند: «وجه خوب و وجه بد. اول اینکه با برآمدن رضاشاه انتقاد مطبوعاتی قدغن شد و شمشیر او قطعاً برای روزنامه‌نگاران بالا بود و مخصوصاً به روزنامه‌نگارهایی که هیاهو می‌کردند اجازه کار نداد. در واقع، از یک طرف دست و پای آنها را بست، ولی از سوی دیگر به آنها کمک کرد.»

قصه‌های خواندنی تهران را اینجا ببینید

چند اتفاق در دوره رضاشاه افتاد که به روزنامه‌نگاری کمک کرد، هرچند که این واقعیت هم  درست است که از این طرف دست و پایشان را به شدت بست. به عنوان نمونه، روزنامه "اقدام" عباس خلیلی، پدر «سیمین بهبهانی»، شاعر، که فامیلی‌شان را عوض کردند در دوره رضاشاه ۱۷ شماره منتشر شد. او خاطره‌ای در این باره نقل می‌کند که روزی رضاخان به تیمورتاش می‌گوید: روزنامه‌نگاران را بیاورید می‌خواهم سان ببینم. او کنار عباس خلیلی می‌رود و می‌بیند که دست‌های خلیلی در جیبش است. رضاشاه از روزنامه‌نگاران وحشت داشت. رضاشاه به خلیلی می‌گوید آرام دستت را از جیبت دربیاور. عباس خلیلی می‌گوید:  جیب خودم است و دست خودم! آن کسی که دستش در جیب مردم است باید دستش را دربیاورد و به او اشاره می‌کند. در این ماجرا رضاشاه همانجا حکم تبعیدش را داد و به عراق فرستاد و در نهایت حکم اعدام برایش صادر کرد و وضعیت ناگواری برای عباس خلیلی به وجود آورد.

همچنین اولین بار انتشار داستان‌های دنباله‌دار در روزنامه‌ها در این دوران شروع می‌شود تا مخاطب جذب کند. بخشی از این روزنامه‌نگاران رفتند سراغ تصحیح نسخه خطی. بهترین نسخه‌های خطی و ایرانی ما در همان دوره ۲۰ساله توسط سعید نفیسی، عباس خلیلی و برخی دیگر از روزنامه‌نگاران تصحیح شد. غالباً آنها روزنامه‌نگارانی بودند که از دوره رضاشاه سرخورده شدند و کاری نمی‌توانستند انجام بدهند و در واقع دست‌هایشان بسته بود. من این را از ۲ زاویه می‌بینم، این خیلی خوب است که شما از هیاهونویسی می‌روید پی نوشتن اصیل و ناب.»

اصیل‌نگاری و شیعه‌ستیزی

کوروش نوروزمرادی، روزنامه‌نگار و پژوهشگر رسانه و مطبوعات، در ادامه نشست به حوزه فعالیت روزنامه‌نگاران در دوران رضاشاه اشاره می‌کند: «از منظر دوم روزنامه‌نگارهای ما علاوه بر رفتن به سمت اصیل‌نگاری، در حوزه‌های ایران‌شناسی و کنگره‌های ایران‌شناسی هم کار کردند. همچنین انتشار مجلات تخصصی هم اتفاق دیگری بود که در این دوران روی داد. رضاشاه غیرمستقیم گفت: من دنبال نشریه‌ای که بخواهد من را بزند نیستم.

در همین راستا می‌بینیم که با انتشار مجله ریاضیات، اولین مجله ریاضی یا اولین مجله شیمی، اولین مجله پزشکی ایران، سومین مجله کشاورزی ایران و غیره مخالفت نکرد. از سوی دیگر رضاشاه در دوره پهلوی دوم دست مخالفان  شیعه را هم باز گذاشت و از جمله مجله "نمکدان" در همین دوره رضاشاه منتشر شد. همچنین دست روزنامه‌نگارهای زن را باز گذاشت و مجلات زنان در دوره رضاشاه منتشر شد.»