همشهری آنلاین:طی سالهای پس از جنگ، معدود آثار فرهنگی و هنری تولید شده در حوزه دفاع مقدس و ارزشها و دستاوردهای آن را میتوان به هنر مردمی تعمیم داد و آن را اثر خودجوش، غیر سفارشی و برخاسته از ذهن، قلب و جان هنرمند عنوان کرد. این روزها هنرمندان قزوینی تئاتر کشور نمایشی را روی صحنه آوردهاند که ماحصل وجود و اعتقاد خودِهنرمندانهشان است. نمایش «کمین ژاله» به نویسندگی و کارگردانی حامد مکملی که در سیونهمین دوره از جشنواره بینالمللی تئاتر فجر موفق به کسب جایزه ویژه هیات داوران شده بود روایتی بدیع از جنگ دارد. او از آدمهایی حرف میزند که در کنار ما زیست میکنند. اما در موقعیتی ویژه فداکارانه و قهرمانانه عمل میکنند. افرادی که هریک از یک اقلیم و جغرافیای پهناور کشورمان هستند. یکی دانشآموزی باهوش است و دیگری ورزشکاری قهرمان، یکی سرباز سادهی عاشقیست از قزوین و دیگری جوان گیلکی که فرزندش پس از چهارده سال تازه به دنیا آمده، کسانی چون ما و در کمینگاه ژاله به همراه سرگروهبانی خراسانی که خودش زن و بچهاش را در جنگ از دست داده، از کمینی مراقب میکنند که برای ژاله برپا شده، انگار فلسفهای گنگ و پیچیده است که به قول سرگروهبان به سرنوشت آنها گره خورده است.
«کمین ژاله» این شبها در تماشاخانه سنگلج با نشانه گرفتن یکی از معضلات اساسی جوامع بشری، یعنی جنگ، مفهوم انسان و انسانیت را غنا بخشیده و بازتعریف میکند.
حامد مکملی نویسنده، بازیگر و کارگردان این نمایش در خصوص ایدهی اولیه این اثر به همشهری می گوید:«سالها پیش نمایشی با عنوان «خاک شیرین» را نوشته و کارگردانی کردم. ایدهی اولیه خاک شیرین زمانی به سراغم آمد که در آرامگاه شهدای گمنام حضور داشتم و با خود گفتم؛ این شهیدی که در اینجا دفن شده اهل کجای این سرزمین است؟ جنوبی است یا شمالی؟ چه حسی دارد؟ در این هوا احساس گرما دارد یا سرما؟ خانواده و آشنایان او کجا هستند؟ همین شد که دستمایه نمایش خاک شیرین شد و خیلی از نقاط کشور به اجرا درآمد. خاک شیرین روایتِ انتخابی عاشقانه بود و همین باعث شد به این فکر کنم که جنگ میتواند فرصت هر انتخاب دیگری را هم از آدمی بگیرد، آدمهای سادهای که حتا فکرش را هم نمیکنند که در چنین موقعیتی قرار بگیرند؛ بنابراین شخصیتهای کمین ژاله خلق شده و مجبور شدند در شرایطی سخت انتخاب کرده و بایستند.»
کارگردان نمایش کمین ژاله در ادامه توضیح می دهد:«وقتی این آدمهای عادی در موقعیتی ویژه و منحصربهفرد قرار میگیرند، حالا باید در جبر گرفتار آمده انتخابی به قیمت جان شیرین خود داشته باشند. گاهی مراحلی در زندگی پیش میآید که جبر و اختیار به اندازهای به یکدیگر نزدیک میشوند که دیگر یکی شده و تنها انتخاب موجود تلقی میشوند.»
وی با اشاره به فاعل بالجبر در فلسفه و اندیشهی سهروردی، تصریح می کند:« او در این خصوص میگوید انسان در نهایت جبر میتواند فاعل و انتخاب کننده باشد. از نظر سهروردی فاعل بالجبر خود فاعل است که جبر را برمیگزیند. چطور که منصور حلاج بر سر دار همچنان ندای اناالحق سر میدهد. او انتخاب کرده فاعل این جبر باشد. در حالی که میتوانست مصلحتاندیشی کند.در کمین ژاله نیز سرگروهبان به سربازها میگوید؛ شما میتوانید از مهلکه بگریزید و جان سالم بهدر برید، و تاوان خوابیدن را تنها من باید متحمل شوم و آنجاست که انسان معمولی تا سر حد یک انسان ویژه انتخاب میکند که مرگ را پروایی نداشته باشد. شرایط آنها جبرانه است اما در موقعیت جبرانه، جبر را اختیار میکنند.»
مکملی که کارشناس ارشد ادبیات نمایشی خوانده درباره شخصیتهای نمایش یادآور می شود:«ما در کمین ژاله شخصیتهایی را میبینیم که افراد عادی و معمولی هستند. اتفاقا افراد شیرین با رفتارهای خندهداری نیز هستند. اما همین اشخاص در موقعیت ژاله هم تبدیل به قربانی شده و هم قهرمان میشوند. چنان که در اندیشه نیچه قهرمان و قربانی تعریف خاصی پیدا کرده و از دیدگاه او، قهرمان کسیست که خودش با باورهای خودش انتخاب میکند نه بر اساس ارزشهای قدیمی و گذشتگان.»
این کارگردان در ادامه با بیان اینکه نوع روایت کمدی سیاه و فضای طنز تلخ برای این نمایش از منطق درام برخاسته، تاکید می کند:«گاهی درد از آستانهای فراتر رفته و تبدیل به نوعی بیحسی، سردی و در نهایت خنده میشود. به واقع ما وقتی به سراغ کمدی سیاه میرویم حرف ما، سوژهی ما، مقولهایست ویژه و حساس. اساسا کمدی سیاه وقتی طرح میشود که موضوع و سوژه اثر حساسیتهای خاص خود را دارد به مانند جنگ، مرگ، تابوهای جنسی و… موضوع به اندازهای تلخ است که شما دیگر از تراژدی عبور کردهاید و به دنبال بیانی هستید که هم فاجعه را آنگونه که هست تصدیق کند، هم قابل تحمل و پذیرش باشد برای مخاطب و هم طوری باشد که بشود دربارهی آن حرف زد. » به گفته مکملی؛این نمایش تولید سال ۱۳۹۹ است که در همان سال در جشنواره فجر جایزه ویژهی هیات داوران را به خود اختصاص داده ،متاسفانه به دلیل برخی کج سلیقهگیها و ناهمراهیها نه تنها اجرای عموم آن در بدنهی تئاتر حرفهای کشور تا امروز به طول انجامیده، بلکه در بسیاری موارد نیز از سوی افراد مختلف و برخی مدیران و متولیان امر، حتی در حوزه دفاع مقدس مورد سوال، پرسش و خطاب هم قرار گرفته، چرا که دلخواه نبوده و روایتِ خود را دارد؛ جالب اینجاست که عدهای دیگر هم به هوای همین ارتباطِ داستانی نمایش با جنگ آن را سرزنش و تحریم کردهاند؛ حال آنکه کمین ژاله تنها روایتی تلخ اما بسیار آشناست از جبر و اختیاری که هر روز با آن دست به گریبانیم.»
مکملی با اشاره به همکاری و حسن نیت مدیریت تماشاخانهی سنگلج، ادامه داد: خوشبختانه کمین ژاله پس از پیگیری و دوندهگیهای بسیار بیحاصل، پس از گفتوگو با مدیریت سنگلج در نوبت اجرا قرار گرفته و از ۲۷ شهریور تا ۲۱ مهرماه در این سالن تئاتر بر صحنه است.
وی با بیان اینکه مخاطبان بسیاری با افکار مختلف و از اقشار گوناگون پای این نمایش نشسته و با آن ارتباط برقرار کردهاند، تاکید کرد: در میان تماشاگران کمین ژاله و در بسیاری از موارد، جوانان نسل سوم که هیچ ایده و باوری از روزگار جنگ ندارند پس از تماشای اثر کاملن تحت تاثیر قرار گرفته و انتخاب شخصیتها را باور کرده، متاثر شده و به آن فکر کردهاند. چرا که هرگز با آنها اینگونه از جنگ سخن نگفتهایم.
نظر شما