کمک‌های خارجی ایالات متحده از جمله اعطای وام، اعتبارات و ضمانت صادرات در خصوص ایران ممنوع شده، ولی کمک‌های امدادی برای سوانح مجاز شمرده شده است.
از جمله دکترین‌هایی که علیه ایران در ایالات متحده به تصویب و اجرا درآمده است، دکترین «استراتژی مهار» (Containment Policy) ریگان است که یکی از مهم‌ترین ارکان آن، محدود کردن کشور هدف در بُعد اقتصادی و کاهش قدرت مالی آن کشور است.
در بُعد اقتصادی دکترین استراتژی مهار، کارشناسان ایالات متحده روش‌های ذیل را برای تضعیف توانمندی‌های مالی ایران پیشنهاد داده‌اند:
- ممانعت از دستیابی ایران به تکنولوژی‌های پیشرفته به‌ویژه در بخش‌های هسته‌ای، شیمیایی، فضایی و الکترونیک
- اعمال مجازات‌های سنگین علیه سرمایه‌گذاری مؤسسات، شرکت‌ها، افراد حقوقی و حقیقی آمریکایی در صنایع نفت و گاز و صنایع مرتبط با انرژی در ایران
- جلوگیری از اعطای وام به ایران توسط مؤسسات مالی جهانی نظیر صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی و ...
- بلوکه کردن کلیه اموال و دارایی‌های ایران در آمریکا
- مسدود کردن حساب‌های بانکی ایران در بانک‌های آمریکایی در داخل و خارج آمریکا.
- ممنوع نمودن ورود هر نوع کالای ایرانی به آمریکا و صدور هر نوع کالای آمریکایی به ایران
- جلوگیری از دستیابی ایران به تکنولوژی‌های دومنظوره
- تحریم خرید نفت و هرگونه معامله مالی و پولی با ایران
- ممنوع کردن انتقال اعتبارات و مبادله ارز با ایران
- اعمال مجازات‌های سنگین علیه شرکت‌ها و مؤسسات غیرآمریکایی که به ارتقای توان ایران برای توسعه منابع نفت و گاز کمک می‌کنند.
- اعمال تحریم علیه کشورها و مؤسسات خارجی که بیش از 40 میلیون دلار در سال، در صنایع انرژی ایران سرمایه‌گذاری کنند
- مقابله جدی و مستمر با گسترش روابط اقتصادی ایران با کشورهای پیشرفته
- حمایت از رقبای اقتصادی ایران در سطح منطقه و جهان و تقویت آن‌ها در مقابل ایران
- تبلیغات وسیع برای ناامن جلوه دادن اغراق‌آمیز اوضاع داخلی ایران با هدف جلوگیری از سرمایه‌گذاری مؤسسات تجاری و مالی سایر کشورها در ایران
آمریکایی‌ها از سال 1370 تا سال 1379 در حدود 390 مورد موضع‌گیری رسمی در رابطه با تضعیف توانمندی‌های ایران داشتند که به واسطه آن‌ها هرگونه همکاری سایر کشورها و مؤسسات خصوصی با ایران مورد تهدید قرار گرفته است.
«رابرت پلیترو» معاون وزیر خارجه ایالات متحده در تاریخ 20 اردیبهشت 1373 اعلام کرد: «آمریکا مصمم است از تمام امکانات و ابزارهایی که در اختیار دارد، برای تضعیف توانایی‌های مالی و اقتصادی ایران استفاده نماید. یکی از شیوه‌های ما ممانعت از استمهال بدهی‌های ایران توسط متحدانمان است. هر چقدر که از دسترس ایران به منابع و اعتبارات مالی جلوگیری کنیم، در جهت امنیت کلی خلیج فارس حرکت کرده‌ایم.»
اقدامات تحریمی ریگان در سال 1987
طرح ریگان مبتنی بر نکات ذیل بود:
- ممنوع نمودن ورود هرگونه کالای ایرانی به آمریکا
- ممنوع کردن فروش تکنولوژی‌های دومنظوره به ایران
- بین‌المللی کردن تحریم فروش فناوری‌های پیشرفته به ایران
- گنجاندن موضوع روابط فنی و اقتصادی با ایران در دستور کار اجلاس سران نفت کشور صنعتی موسوم به G7
تأثیرات: با اعمال این تحریم، صادرات ایران به آمریکا به شدت کاهش یافت و در سال 1367 از 2/55 میلیون دلار به 800 هزار دلار رسید. علاوه بر این تحریم‌ها، دولت ریگان محدودیت‌های فوق‌العاده‌ای را در مورد تکنولوژی‌های دومنظوره و پیشرفته ایجاد کرد.
خرید نفت ایران به وسیله شرکت‌های آمریکایی که در مقطع اعمال تحریم، 3 میلیارد و 900 میلیون دلار بود، در همان سطح باقی ماند و به مرور زمان، افزایش نیز یافت و در سال 1370 به بیش از 4 میلیارد دلار رسید.
اما علی‌رغم کاهش شدید صادرات غیرنفتی ایران به آمریکا، حجم واردات ایران از آمریکا افزایش یافت که در سال 1371 به 5/795 میلیون دلار در سال 1372 به 844 میلیون دلار بالغ گردید.
اقدامات تحریمی بیل کلینتون در سال 1995
طرح تحریم دولت کلینتون که به تصویب مجلس سنا و مجلس نمایندگان آمریکا نیز رسید، شامل نکات ذیل بود. (این طرح چون ابتدا توسط سناتور «داماتو» تهیه گردید به «طرح داماتو» معروف شد):
- تحریم خرید نفت و هرگونه معامله مالی و پولی با ایران
- ممنوعیت انتقال اعتبارات و مبادله ارز
- ممنوعیت نقل و انتقال هر نوع دارایی متعلق به ایران و ایرانیان
- ممنوعیت صدور پروانه صادرات مجدد
- ممنوعیت ورود کالا و خدمات ایرانی به آمریکا
- محرومیت شرکت‌های آمریکایی سرمایه‌گذار یا شرکت‌هایی که بخشی از سهام آن‌ها آمریکایی است از سرمایه‌گذاری در امور مربوط به توسعه و بازسازی صنایع نفتی ایران
تحریم‌های ناشی از فرمان‌های اجرایی بیل کلینتون
فرمان اجرایی اول: رئیس جمهور ایالات متحده دو فرمان اجرایی علیه ایران صادر نمود که تکمیل کننده طرح داماتو بودند.
کلینتون در تاریخ 15 مارس 1995 فرمان اجرایی شماره 2975 را صادر کرد که در آن به دلیل «حمایت ایران از تروریسم، تلاش برای تضعیف روند صلح خاورمیانه و کوشش برای دستیابی به سلاح‌های کشتار جمعی» وضعیت فوق‌العاده ملی علیه ایران اعلام شد.
فرمان اجرایی دوم: فرمان اجرایی دوم کلینتون علیه ایران در تاریخ 6 می 1995 به شماره 12959 با مستمسک قرار دادن این که «عملکرد ایران مبین تهدید علیه صلح و امنیت کلیه ملت‌هاست و ایران همچنان از تروریسم بین‌المللی حمایت می‌کند و روند صلح خاورمیانه را به مخاطره می‌افکند و به دنبال دستیابی به سلاح‌های کشتار جمعی است» صادر گردید و در آن، تحریم‌های ذیل پیش‌بینی شده بود:
- ممنوعیت صادرات کالا، تکنولوژی و خدمات به ایران و دولت این کشور
- ممنوعیت هرگونه معامله نظیر واسطه‌گری یا به هر نحو دیگر توسط اشخاص آمریکایی در مورد کالا و خدمات با منشأ ایرانی یا در تملک یا تحت کنترل دولت ایران
- ممنوعیت سرمایه‌گذاری‌های جدید از طرف اشخاص آمریکایی در ایران و یا دارایی‌هایی که متعلق به دولت ایران است یا توسط دولت ایران کنترل می‌شود
- ممانعت شرکت‌ها و سایر اشخاص آمریکایی از تأیید، فراهم کردن تسهیلات و یا اعطای کمک‌های مالی برای مواردی از فعالیت شرکت‌های تابع خارجی یا سایر تشکیلاتی که متعلق یا تحت کنترل آمریکایی‌ها هستند، از صادرات مجدد و معاملات بازرگانی که افراد آمریکایی از انجام آن‌ها برحذر شده‌اند.
تأثیرات: با اجرای تحریم‌های ناشی از فرمان‌های اجرایی کلینتون، کلیه قراردادهای شرکت‌های آمریکایی برای توسعه منابع نفتی ایران نظیر قرارداد یک میلیارد دلاری کونکو لغو گردید و خرید نفت به وسیله آمریکایی‌ها از ایران که رقمی بالغ بر 4 میلیارد دلار بود، طی یک روند سه ماه به صفر رسید و آمریکا که اولین شریک تجاری ایران بود، کلیه معاملات خود با ایران را قطع کرد.
واردات ایران از آمریکا که در سال 1373 به 865 میلیون دلار رسیده بود، به‌طور چشمگیری کاهش یافت.
سخن پایانی
موضوع جدال ایران و ایالات متحده از نخستین روزهای پیروزی انقلاب ایران تا به امروز ادامه داشته و با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده است. تحریم اقتصادی ایران از جمله نخستین اهرم‌های این فرایند بوده است که همیشه در جریان بوده، اما از شدت و ضعف برخوردار بوده است.
نکته مهم آن است که در این فرایند، وحدت نظر میان جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها وجود دارد، اما در چگونگی و قدرت و ضعف آن، اختلافاتی مشاهده می‌شود.
