شهره کیانوش راد- همشهری آنلاین: در دوره فتحعلی‌شاه و در زمان جنگ ایران و روس عهدنامه «فین کن اشتاین» بین ایران و فرانسه منعقد شد. بر این اساس، افسران همراه ژنرال گاردان در تهران مبادرت به تاسیس مرکزی برای توپ‌ریزی و باروت‌کوبی کردند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
داریوش شهبازی، تهران شناس، درباره زمان تاسیس اولین کارخانه‌های صنعتی در تهران می‌گوید: «پایه‌گذاری قورخانه به عنوان مرکز تولید تجهیزات نظامی و اسلحه سازی با فرمان ناصرالدین شاه انجام شد و این اولین کارخانه صنعتی تهران شد. البته در ابتدای این دوره به فرمان امیرکبیر مجمع الصنایع تهران ایجاد شد که از صاحبان حرفه‌های مختلف دعوت شده‌بود تا در آنجا مشغول به کار شوند. صنعت از اواسط سده ۱۹ میلادی اروپا شروع به رشد و توسعه پیدا کرد. از دروه ناصری تا پایان سلسله قاجاریان کارخانه هایی در تهران دایر شد، ولی با دخالت پنهان و آشکار روس و انگلیس متوقف شدند. در دوره پهلوی اول صنعت رونق گرفت و در دوره ۱۶ ساله سلطنت رضا خان تحول شایان توجهی در صنعت پدید آمد. پیش از رضاخان، کارخانه صنعتی قابل توجهی وجود نداشت؛ اما در پایان این دوره ایران از کشوری عقب‌مانده و غیرصنعتی، به کشوری نیمه‌صنعتی تبدیل شد.»
او از کارخانه‌هایی یاد می‌کند که در این دوره تاسیس شدند و نقش مهمی در کارآفرینی برای اهالی همان منطقه در تهران داشتند: «کارخانه‌های قند، پنبه‌پاک‌کنی، نخ‌ریسی، پارچه‌بافی، برنج‌پاک‌کنی، گونی‌بافی، چرم، کبریت، توتون و تنباکو، سیگار، کاغذ و مقوا، کارتن‌سازی، شیشه و بلور، سنگ‌بری، سیمان، ذوب فلزات و آلیاژسازی، چوب و تخته‌سازی، نیروگاه، قالی‌بافی، خشکبار، چای، روغن‌کشی، کنسرو و کمپوت و غیره، تا حدود ۹۵۰ کارخانه دایر شد. بخشی از این کارخانه‌ها در تهران تاسیس شد. محل اغلب آنها ابتدا در خیابان دماوند تهران بود و بعدها محور صنعتی به جاده کرج منتقل شد.»
یکی از محصولاتی که در دوران صنعتی شدن در ایران تولید شد، وسایل گرمایشی بود به خصوص در تهران و با توجه به هوای سردی که در زمستان‌ها داشت. آن زمان «کُرسی» مهم‌ترین و اصلی‌ترین وسیله برای گرم گردن خانه‌ها به شمار می‌رفت. شهبازی، با مرور اسناد تاریخی می‌گوید: «در اسناد تاریخی اوسط یا اواخر دوره ناصری، اعتمادالسلطنه علاوه بر کرسی که برای وسیله گرمازایی در خانه‌ها استفاده می‌شد، از وسیله‌ای به نام بخاری هم یاد می‌کند. این بخاری احتمالا شبیه بخاری دیواری بوده و شبیه شومینه‌های امروزی که در دیوار کار گذاشته می‌شد. چنانکه می‌بینم هنوز هم در برخی ابنیه‌های تاریخی تهران از این نوع بخاری‌ها دیده می‌شود که در دیوارهای ضخیم تعبیه می‌شدند. البته سوخت آنها برای تولید گرمای خانه اغلب چوب بود.»
شهبازی می‌افزاید: «در اواخر دوره احمد شاه و اوایل دوره پهلوی اول، اشخاصی نظیر علی‌اکبر داور، محمود افشار و غیره که تحصیلکرده اروپا بودند، با تاسیس روزنامه توصیه می‌کنند که باید صنایع تولیدی از روش‌های سنتی جدا شوند و صنعتگران به سمت تولید و صنایع جدید روی بیاورند. همان دوره است که کارخانه‌های معروفی تاسیس می‌شود و این رویه تا در دوره پهلوی دوم ادامه پیدا می‌کند. سال ۱۳۲۹ کارخانه عالی‌نسب تاسیس می‌شود و با تولید محصولاتشان خیلی زود جای خود را در خانه‌های تهرانی‌ها و سایر شهرها باز می‌کنند. مردم این کارخانه‌ها را ابتدا با عنوان محصولاتشان که بخاری و خوراک‌پزی بود می‌شناختند البته توجه کنید که هنوز بخاری گازی تولید نشده بود و سوخت وسایل گرمایشی از اجاق خوراک‌پزی تا چراغ روشنایی و بخاری و سماور ابتدا از نفت تامین می‌شد. گاز از دهه ۴۰ به بعد وارد شد و بعد از آن کارخانه‌ها شروع به ارتقای محصولاتشان کردند.»
بخاری‌های گازسوز در چند کارخانه صاحب نام تولید شد. یکی از آنها بخاری بود که توسط برادران سلیمانی و در کارخانه‌ای در خیابان شهید رجایی تهران تولید می‌شد. تولیدات این کارخانه‌های ایرانی با استقبال مردم و افزایش خط تولید محصولاتشان از تهران به خارج شهر منتقل شدند و رقابت در میان صنعتگران موجب شد تا محصولات با کیفیتی وارد بازار کنند. به یاد آوردن نام و یاد هر کدام از محصولات گرمایشی با خاطره‌ای از حضور صنعتگران بنامی چون برادران سلیمانی، مصطفی عالی نسب و محمود خلیلی و ... گره خورده است.
نظر شما