همشهری آنلاین- داریوش شهبازی / تهران پژوه: باغ هفت‌حوض از آن دسته باغ‌هایی است، که هیچ اثری از آن نمانده و عجیب است که در هیچ یک از آثار مورخانی که از تاریخ تهران نوشته‌اند، هم بدان اشاره نشده و این تعجب زمانی بیشتر جلوه می‌کند که وقتی بدانیم محل این باغ در مرکز تهران و نزدیک بزرگترین میدان آن زمان شهر یعنی سبزه میدان بوده و مالکش نیز ناشناس نبوده، بلکه میرزا حسین خان صدر اصفهانی، صدر اعظم فتحعلی شاه بوده است.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
این باغ در اراضی بوستان‌های جنوبی ارگ و شمال بازار که سبزه میدان هم جزو همان اراضی بوده، قرار داشت. می‌دانیم در گذشته اراضی سبزه میدان به سبزیکاری اختصاص داشت و این امر تا اوایل عصر قاجاریه هم ادامه یافت، ولی در دوران سلطنت فتحعلی شاه کم‌کم کاربری این اراضی با ازدیاد جمعیت از کشاورزی به مسکونی و تجاری تغییر کرد.
در همین دوره است که صدر اصفهانی، صدر اعظم فتحعلی شاه، باغ نسبتا وسیعی را در جنوب غربی ارگ ساخت. بررسی نقشه برزین روسی (که در دوره محمد شاه بسال ۱۲۵۸ قمری، از تهران حصار صفوی ترسیم شده) و مطابقت آن با نقشه موسیو کرشش (چاپ۱۲۷۵قمری) از سویی و دقت در تاریخچه بساتین جنوبی ارگ و سبزه میدان و دلایل تحلیلی و استنباطی از روند توسعه و رشد فضاهای مسکونی و تجاری تهران در آن عصر و جز آن، چنین استنباط می‌شود که هفت‌حوض باغی بوده است مثلثی شکل که ضلع شمالی‌اش در امتداد حصار جنوبی ارگ قرار داشت و ضلع شرقی‌اش را کوچه منوچهرخانی تشکیل می‌داد و ضلع دیگرش به طور تقریب، غرب چهارراه کنونی گلوبندک را به انتهای کوچه منوچهرخانی متصل می‌ساخته است.
ساخته شدن باغ هفت‌حوض در دوران پادشاهی فتحعلی شاه در اراضی سبزیکاری اطراف سبزه‌میدان، بیانگر این است که این زمین‌ها در اواخر دوره فتحعلی شاه کم‌کم جنبه کشاورزی خود را از دست داد و اراضی دورتر به باغ و سپس به فضای مسکونی و تجاری تبدیل شد. اراضی مرکزی آن نیز به میدان تبدیل شد و برای مقاصد مختلف مورد استفاده قرار گرفت. بنابراین، اینکه گفته می‌شود سبزه‌میدان در دوره ناصری ساخته شده است، درست نیست، بلکه پیش از این روزگار سبزه‌میدان تشکیل شده است.
شرح واقعه‌ای از این باغ که در مجله اطلاعات، شماره ۹۸ این گونه آمده است: «باغ هفت حوض را میرزا حسین‌خان صدر اصفهانی وزیر اعظم فتحعلی شاه در محلی که فعلا بازار گلوبندک است، ساخت. گویند روزی فتحعلی شاه عازم دیدن باغ(هفت حوض) شد و از اتفاق آن سال به واسطه نیامدن باران آب بسیار نایاب بود، صدراعظم ده‌ها نفر استخدام کرد تا از کاریزها و آب انبارهای دور و نزدیک شهر، آب بیاورند و هفت حوض (داخل باغ) را پر کنند. هنگامی که شاه در باغ مهمان بود، ناگاه خبر رسید که شهر بر هم خورده است، زیرا به میرزا مسیح تهرانی مجتهد تهران اطلاع دادند که تمام آب‌انبارها را برای این کار خالی کرده‌اند و مردم برای وضو هم آب ندارند و خیال حمله به باغ هفت حوض را دارند و میرزا مسیح حکم داده که آب‌های غصبی را به آب‌انبارها برگردانند. در نتیجه عده‌ای تفنگچی اطراف باغ را محاصره کردند و مردم را متفرق ساختند، اما بساط مهمانی به هم خورد، و بعد از آن صدر اعظم، قسمتی از آن باغ را به مسجد مبدل ساخت و ۷ حوض را هم پرکرد.»
بعد از درگذشت صدر اصفهانی (مالک باغ) در سال ۱۲۳۹ ق. باغ از میان رفت، به طوری که در نقشه برزین روسی که متعلق به سال ۱۲۵۸قمری است، هرچند حدود آن باقی مانده، اما از باغ خبری نیست.
نظر شما