مسائل و چالش‌هایی که در یک برهه زمانی از فقدان قوانین و مصوبات جامع نشأت می‌گرفت و در برهه دیگر از اجرا و برنامه‌های پیشگیرانه، به‌گونه‌ای که در اوایل دهه اخیر به‌دنبال دفن غیرقانونی اموات در برخی گورستان‌های متروک، مسئولان اجرایی و قانونگذار در حوزه شهری، ناچار به چاره‌اندیشی در این زمینه شدند.
هرچند پیش از آن در جریان توسعه ارضی شهر و زیرساخت‌ها، تصمیم‌هایی چند درخصوص بهره‌برداری از گورستان‌های شهر اتخاذ شد که همگی بر ممنوعیت استفاده از آنها تاکید داشت.
اما از آنجا که این تصمیم‌سازی‌‌ها و برنامه‌ریزی‌ها در قالب بخشنامه بوده و ضمانت اجرایی لازم را نداشته است به نتیجه قطعی و مشخصی منتهی نشد.
مسئولان قانونگذار در حوزه شهری برای سامان بخشیدن به وضعیت گورستان‌های شهر، مصوبه‌ای را در دی ماه سال 85 به تصویب رساندند که شهرداری تهران را مکلف به ساماندهی وضعیت گورستان‌های متروک و فعال که در محدوده شهر تهران واقع شده‌اند، می‌کرد و به این ترتیب فصل جدیدی درساخت و ساز و حفظ هویت گورستان‌ها گشوده‌شد که به‌رغم برخی کم‌کاری‌ها، نتایج خوبی را در پی داشت.
براساس این مصوبه کاربری گورستان‌ها مطابق با طرح‌های راهبردی طرح جامع و تفصیلی شهر تهران صورت گرفته و هر گونه اقدام درخصوص نحوه استفاده از کاربری‌های فرهنگی، مذهبی، خدماتی و گردشگری منوط به توافق شهرداری تهران و سازمان اوقاف و امور خیریه و هماهنگ با طرح‌های جامع و تفصیلی انجام می‌گیرد و این در حالی است که در مورد گورستان‌های فاقد سند وقفی خود شهرداری تصمیم‌سازی خواهد کرد.
موضوعی که مهندس محمود رضائیان، مدیرعامل سازمان بهشت‌زهرا از آن به‌عنوان یک اتفاق مهم در راستای ساماندهی گورستان‌های شهر نام می‌برد و معتقد است: مصوبه شورای اسلامی شهر تهران به برخی موازی کاری‌ها و تخلف‌ها در این زمینه پایان داد.
او با تاکید بر این نکته که آمارو ارقام رسمی از تعدد و پراکندگی گورستان‌ها در نقاط مختلف شهر حکایت می‌کند، می‌گوید: مطابق بررسی‌های صورت گرفته از سوی کارشناسان شهرداری در بیش از 140 نقطه تهران، گورستان وجود داشته که در پی بروز برخی تخلفات و در راستای اجرای مصوبه شورای شهر، 60واحد آن تخریب و درخصوص آنها تغییر کاربری اعمال شد.
به‌گونه‌ای که زمین‌های این گورستان‌ها برای موارد مختلفی مورد استفاده قرارگرفت.
مدیرعامل سازمان بهشت زهرا می‌افزاید: در حال حاضر تنها 80 گورستان در محدوده شهر تهران باقی مانده‌اند که از این تعداد برخی شناسایی شده و برخی شناسایی نشده‌اند که البته کارشناسان ما سعی در شناسایی تمامی گورستان‌های موجود دارند و برنامه ما در سازمان بهشت زهرا و شهرداری تهران این است که تمامی آنها را شناسایی و ساماندهی کنیم.
از دیدگاه او شناسایی گورستان‌های شهر از آن جهت صورت می‌گیرد که از یکسو تخلفات و نابسامانی‌های صورت گرفته در این زمینه پایان گیرد و از سوی دیگر هویت آنها حفظ شود.رضائیان معتقد است: گورستان‌ها شناسنامه و هویت یک شهر هستند و تغییر کاربری و ساماندهی آنها نیز صرفا با حفظ هویت آنها صورت می‌گیرد.
به‌گونه‌ای که ما در حال حاضر در فرایند ساماندهی هم تاریخی از گذشته را بازگو می‌کنیم و هم در بازسازی مجدد سعی داریم گورستان‌ها برای شهروندان و کسانی که می‌آیند، قابل استفاده شود.
موضوعی که بسیاری از برنامه‌ریزان شهری بر آن تاکید داشته و در کشورهایی مانند فرانسه و روسیه از گورستان‌ها به‌عنوان مراکز تفریحی و تاریخی استفاده می‌کنند.
گورستان مثل یک شهرشکل بگیرد
مدیران و برنامه‌ریزان گورستان‌ها در کشورهای توسعه یافته بر این باورند که شهر مردگان همانند شهر زنده‌ها نیازمند زیرساخت‌ها و امکاناتی هستند که هویت آنها را مشخص کرده و قابل استفاده برای افرادی که از آن دیدن می‌کنند، باشد. آنها با این مبنا و تصور، قبل از اینکه از گورستان به‌عنوان مکانی برای دفن اموات استفاده کنند، زیرساخت‌های لازم را فراهم کرده و عموما گورستان در دل یک فضای آماده و طراحی شده شکل می‌گیرد.
فضایی که به قول «جون برندت» نویسنده کتاب «شهر فرشتگان سقوط کرده»، بتواند حلقه روحی ارتباط با گذشته باشد. از دیدگاه این نویسنده که به ایده‌های برنامه‌ریزان گورستان‌ها بسیار نزدیک است و برخی از آنها در قالب جملاتی مشابه، نظرات خود را در شکل‌گیری گورستان‌ها مطرح کرده‌اند. «گورستان‌ها بسیار جذاب و مسحورکننده هستند.
آنها نماد زنده فرهنگ، تاریخ و اندوه یک تمدن هستند. آنها حلقه روحی ارتباط با گذشته‌اند.» او با بیان این مطلب که گورستان‌ها دارای اهمیت فلسفی هستند، می‌گوید:«اگر می‌خواهید از تاریخ، مردم و خانواده‌های مشهور یک شهر یا منطقه آگاهی پیدا کنید، به سراغ گورستان‌ها بروید.» موضوعی که مهندس محمود رضائیان، نیز به آن اشاره کرده و تاکید می‌کند باید نگاه مردم به گورستان‌ها را تغییر داد.چرا که گورستان‌ها نماد یک شهر بوده و مکانی برای تامل هستند.
او می‌گوید: متأسفانه باور غلطی که در میان برخی مردم و مسئولان وجود دارد این است که گورستان باید مکانی بایر و برهوت بوده و یادآور خوف و ترس باشد در حالی‌که چنین دیدگاهی نسبت به گورستان درست نبوده و مردم را از بازدید و رفتن به آن می‌گریزاند.
موضوعی که در نهایت به گم شدن حلقه ارتباطی بین گذشتگان و زنده‌ها می‌انجامد.
رضائیان با طرح این سؤال که چرا گورستان نباید مانند یک پارک بزرگ یا یک فضای زیبا و آرام بخش باشد، می‌افزاید: یکی از آرزوهایم این است که پارکی بسازم که گورستان در دل آن قرار گیرد و جایی باشد برای بازدید و استفاده شهروندان.
چون آدم‌ها بیشتر با دیدن، می‌آموزند و تا زمانیکه گورستان‌های ما مکانی خشک و مخوف باشد شهروندان تمایلی برای بازدید از آن نخواهند داشت.بازدید از گورستان‌های معروف دنیا سالانه علاوه بر اینکه تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی را از نقاط مختلف جذب می‌کند بلکه درآمد زیادی نیز برای شهرداران ایجاد می‌کند.
به‌عنوان نمونه گورستان پرلاشز که با ۴۳ هکتار مساحت، بزرگ‌ترین گورستان پاریس و از مشهورترین گورستان‌های جهان است، پربازدید‌کننده‌ترین گورستان دنیا بوده و براساس صحبت‌های شهردار این شهر سالانه هزاران گردشگر از آن بازدید می‌کنند که درآمد حاصل از آن قابل توجه بوده و به‌عنوان یک منبع درآمد به حساب می‌آید.
هرچند در ایران نیز گورستان بهشت زهرا جزو پربازدید‌کننده‌ترین گورستان‌ها بوده و به گفته مدیرعامل سازمان بهشت زهرا به‌طور میانگین روزانه 30هزار نفر از آن بازدید می‌کنند که این آمار در روزهای آخر هفته به 100هزار نفر می‌رسد.
اما اغلب و حتی تمامی بازدیدکنندگان شهروندان تهران بوده و کمتر گردشگری از آن دیدن می‌کند. که این موضوع به فقدان جذابیت‌های لازم در این زمینه و چالش‌های موجود در ساماندهی آنها مربوط می‌شود. قصه‌ای که بی‌شباهت به دیگر قصه‌های شهرنیست.
