همشهری آنلاین - ثریا روزبهانی: میدان مال‌فروش‌ها در جنوب‌شرقی تهران مکان و پاتوق چاروادارها بود، که نزدیک دروازه عتیق حضرت عبدالعظیم (چهارراه مولوی فعلی) قرار داشت.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
این میدان تا نخستین سال‌های سلطنت ناصرالدین شاه فضایی نسبتاً وسیع و مستطیل‌شکل بود که در دوره‌های بعد با توسعه شهر از وسعتش کاسته شد تا سرانجام با خاتمه کار چهارپایان بارکش و خروج این حیوانات از زندگی روزمره مردم به فضای تجاری محله بازار اضافه شد. اردشیر آل‌عوض، درباره این شغل می‌گوید: «آن دوران راه‌های شوسه، راه‌آهن و خطوط هوایی نبود و شکل عمده سفر، مسافرت با چهارپایان بود. چاروادارها و چهارپایانشان از نظر مسافربری، نقشی مثل اتوبوس‌های مسافربری، قطار و هواپیماهای امروزی و از جنبه باربری نیز نقشی مثل کامیون‌ها و وانت‌بارهای امروزی داشتند.
در واقع، همه تسهیلاتی که این وسایل امروزی برای مسافران فراهم می‌کنند، در جامعه عصر قاجار، بر عهده چاروادارها و چهارپایانشان بود. آنها به نام‌های دیگری مانند مکاری، خربنده، خرکچی، قاطرچی و قافله‌دار هم شهرت داشتند. فصل بهار و تابستان پرکارترین فصل چاروادارها بود و مهم‌ترین هزینه‌های چارواداری عبارت بودند از: مزد یتیم‌چاروادار، غذای میان راه چاروادار، علوفه حیوان بارکش، دستمزد مهتر یا تیماردار، تعویض افسار، تعویض رانکی، تعویض پالان، نعل‌بندی و...»
شغل چارواداری مستقیماً با چهارپایان سروکار داشت و از این‌رو وابسته به آنها بود. حیوانات بارکش چاروادارها، در دوره قاجار شامل اسب، شتر و به‌ویژه قاطر بود. قاطرها هم ابزار کار و هم یار همیشگی چاروادارها بودند. آنها پس از پیاده‌روی‌های طاقت‌فرسا، وقتی به توقفگاهی می‌رسیدند نیز بیکار نمی‌نشستند و تازه به کارهایی مثل تعمیر زین‌ها و اصلاح بسته‌ها می‌پرداختند.
به گفته پولاک اتریشی، پزشک مخصوص ناصرالدین شاه، کرایه حیوانات بارکش بسیار ارزان بود و بر اساس ارزان و گران شدن علوفه، کمی و زیادی عبور و مرور، و موجود بودن بار در مبدأ و مقصد متفاوت بود. صاحبان بارها و مسافران افزون بر کرایه، خرج حیوانات، ناهار، چای و توتون چپق مکاری را نیز می‌دادند. چارواداران باید هنگام ورود به هر شهر و خروج از آن و حتی گذشتن از برخی مناطق، هزینه‌های گمرکی و راهداری را می‌پرداختند و بسیاری از مأموران از آنها باج و رشوه می‌گرفتند و چاروادارانی که پول کافی به همراه نداشتند، باید بخشی از اموال را گرو می‌گذاشتند. هنگام توقف در کاروان‌سراها، مکاریان و چارواداران و عمله‌های آنها هیچ‌گاه در اتاق کاروان‌سرا منزل نمی‌کردند و همواره در کنار دواب، چهارپایان و بارهای خود می‌ماندند و در کنار آنها می‌خوابیدند.
نظر شما