همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: همه ما می‌دانیم که اگر کیفیت خواب شبانه ما هر شب یا چند شب در هفته پایین باشد، می‌تواند مشکلات زیادی برای جسم و روان‌مان به بار بیاورد. اما این دلیل خوبی برای مصرف خودسرانه و طولانیِ داروهای خواب‌آور نیست. چراکه عوارض مصرف داروهای خواب‌آور بدون تجویز پزشک کمتر از عوارض بی‌خوابی نیست.
داروهای خواب‌آور ازجمله آلپرازولام، لورازپام، کلونازپام و ... جزو خانواده داروهای اعصاب و روان محسوب می‌شوند و مصرف خودسرانه آنها می‌تواند سلامت فرد را به خطر بیندازد و علاوه‌بر تشدید بی‌خوابی، اختلالات دیگری مثل اضطراب، بدخلقی، ضعف، بی‌حالی، سرگیجه و اعتیاد به دارو را نیز برای او به دنبال داشته باشد. همچنین قطع ناگهانی این داروها می‌تواند فرد را دچار تشنج کند.
هر بی‌خوابی‌ای اختلال نیست
حدود ۸۰ نوع اختلال خواب در جهان شناسایی شده و براساس آخرین اطلاعات از انجمن علمی روانپزشکان ایران، بی‌خوابی شایع‌ترین اختلال خواب در ایران است و یک‌سوم ایرانی‌ها گرفتار آن هستند. با این حال، خیلی اوقات علت بی‌خوابی‌های ما حتما وجود یک اختلال خواب نیست.
به گفته متخصصان خواب و نیز روانپزشکان، بی‌خوابی یا داشتن خواب منقطع باید حداقل ۳ ماه و هفته‌ای ۳ شب ادامه داشته باشد تا آن را اختلال بنامیم. و اگر شخصی در این مدت بی‌خوابی را تجربه کرد، نیاز به پیگیری و دریافت خدمات تخصصی و در صورت تشخیص پزشک، نیازمند دارودرمانی خواهد بود. در خیلی از موارد نیاز به مصرف هیچ دارویی نیست و فرد تنها باید سبک زندگی خود را اصلاح کند تا کیفیت خوابش بهبود یابد.
دکتر راضیه دهقانی، متخصص اعصاب و روان و روانپزشک درباره خطرات مصرف خودسرانه داروهای خواب‌آور به همشهری‌آنلاین می‌گوید: مصرف خودسرانه و طولانی‌مدتِ داروهای خواب‌آور مثل لورازپام، کلونازپام، اگزازپام، کلردیازپوکساید، زولپیدم و ... به دلیل احتمال ایجاد وابستگی می‌تواند منجر به بروز یا تشدید اضطراب، افسردگی، مشکلات حافظه و تمرکز، خطر وقوع حوادث رانندگی، مشکلات تنفسی و در مواردی حتی ایست تنفسی، بروز عارضه‌های قلبی، اضافه‌وزن، چاقی و مشکلات متابولیک شود.
به گفته دکتر دهقانی، این داروها همچنین ممکن است با داروهای دیگر تداخل داشته باشند و عوارض ثانویه ایجاد کنند. بنابراین استفاده خودسرانه و بی رویه این داروها تحت هیچ شرایطی توصیه نمی‌شود. او می‌گوید: البته مصرف بی‌رویه و خودسرانه‌ی هر قرص و دارویی خطرناک است و بیشترین تاثیراتش هم روی کلیه‌ها و کبد خواهد بود.
بیشتر بخوانید؛
-
کم‌خوابی چه بلاهایی می‌تواند بر سر بدن بیاورد؟
-
اختلال خواب این کودکان را جدی بگیرید | از کجا بدانیم کودک‌مان مشکل خوابیدن دارد؟
-
شما هم در تعطیلات خواب بی‌نظمی دارید؟ | خواب زیاد این بلاها را سر ما می‌آورد
-
به این دلیل مهم کودک‌تان را دیروقت به رختخواب نفرستید
وقتی مشکلی به مشکلات شما اضافه می‌شود
این متخصص اعصاب و روان می‌گوید: مصرف طولانیِ داروهای خواب‌آور، اثر اعتیادآور دارد و اگر بی‌رویه مصرف شوند، فرد بدون آنها دیگر نه تنها هیچ وقت خواب مناسبی نخواهد داشت، بلکه مشکلاتش چند برابر خواهد شد.
دکتر دهقانی ادامه می‌دهد: بسیاری از افراد اگر شرایط خواب خود را اندکی تغییر دهند، مشکل بی‌خوابی‌شان برطرف می‌شود. مثلا کافی است دمای اتاق ما مناسب باشد، نور وارد اتاق نشود، شب‌ها ساعت معینی بخوابیم و صبح ساعت مشخصی بیدار شویم، قبل از خواب نوشیدنی‌های کافئین‌دار مثل قهوه نخوریم، غذای چرب و سنگین نخوریم، در ساعت نزدیک به خواب ورزش سنگین نکند، موقع خواب موبایل و دیگر ابزارهای الکترونیک که حاوی نور آبی هستند را در دست نگیریم. رعایت همین نکات ساده خیلی وقت‌ها می‌تواند کیفیت خواب ما را تضمین کند. بنابراین اولا نباید هر بی‌خوابی‌ای را اختلال بدانیم، دوم این که نمی‌شود کاری برای ارتقای کیفیت خواب خود انجام ندهیم و انتظار خواب باکیفیت داشته باشیم.
او ادامه می‌دهد: البته این نکته را هم باید در نظر داشت که خیلی از داروخانه‌ها داروهای اعصاب و روان را به راحتی و بدون نسخه دراختیار مردم قرار می‌دهند و اصلا یکی از دلایل رواج مصرف خودسرانه داروهای آرام‌بخش در کشور، سختگیری نکردن داروخانه‌ها است. درحالی‌که داروخانه به هیچ وجه نباید داروهای نسخه‌ای را مثل داروهای OTC (داروهای غیرنسخه‌ای) در اختیار افراد بگذارد.
این کار فقط در کوتاه‌مدت جواب می‌دهد
گاهی اختلال خواب ناشی از دلایل ساده‌ای مثل گوشی در دست گرفتن و مناسب نبودن نور اتاق و ... نیست و می‌تواند دلایل ژنتیکی داشته باشد یا ناشی از ابتلای فرد به برخی اختلالات روحی مثل اضطراب و افسردگی و ... باشد، یا ممکن است فرد به بیماری‌های قلبی، آلزایمر و اختلالات هورمونی مبتلا شده باشد و خودش نداند.
روانپزشکان می‌گویند اما مشکل هرچه که باشد، مصرف خودسرانه داروهای خواب‌آور، راه حل نیست. چراکه ممکن است در کوتاه‌مدت مشکل بی‌خوابی شما رفع شود، اما در میان‌مدت و بلندمدت حتما تبعات ناگواری برای سلامت شما خواهد داشت که جبران برخی از آنها امکان‌پذیر نخواهد بود.
آمارها حاکی از این است که مصرف‌کنندگان دوز بالای داروهای خواب تا میزان ۳۵ درصد نسبت به کسانی که این داروها را مصرف نمی‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به برخی سرطان‌ها هستند. همچنین مطالعات جهانی نشان داده است کسانی که حدود ۱۸ قرص خواب در طول یک سال مصرف می‌کنند، ۳.۵ برابر بیش از بقیه افراد در معرض مرگ ناگهانی قرار دارند.
دکتر دهقانی درباره دلیل اصرار برخی افراد بر مصرف خودسرانه داروها می‌گوید: به نظرم یکی از دلایل پافشاری افراد بر مصرف خودسرانه هر دارویی ازجمله داروی خواب و کمک نگرفتن از دانش پزشک این است که این افراد هیچ اطلاعی از مواد تشکیل‌دهنده داروها، تاثیرات آنها روی بدن، عوارض مختلف آنها بر بدن، تداخلات دارویی، کارکرد ارگان‌های بدن و میزان آسیب‌پذیر بودن آنها - به خصوص کلیه‌ها و کبد - ندارند. وگرنه امکان ندارد شما بدانید که با مصرف فلان قرص، کلیه‌های خود را از دست خواهید داد اما باز اصرار به ادامه مصرف داشته باشید.
سالمندان این توصیه را جدی بگیرند
تحقیقات جهانی ثابت کرده افرادی که هر شب کمتر از ۶ ساعت می‌خوابند، در مقایسه با افرادی که در طول شب ۶ تا ۸ ساعت می‌خوابند، ۱۲ درصد بیشتر احتمال دارد که دچار مرگ زودهنگام - قبل از ۶۵ سالگی - شوند. اما حتی این مورد نمی‌تواند دلیل مصرف خودسرانه قرص‌های خواب شود.
متخصصان تاکید دارند که افراد به جای پناه بردن به داروهای شیمیایی آن هم بدون تجویز پزشک متخصص، باید سبک زندگی خود را تغییر دهند یا اصلاح کنند و خواهند دید که بخش قابل توجهی از مشکل بی‌خوابی‌شان برطرف خواهد شد.
دکتر دهقانی می‌گوید: البته این موضوع درباره سالمندان فرق می‌کند و اغلب صدق نمی‌کند. چون در سنین سالمندی به طور طبیعی خواب فرد کم می‌شود، یا فرد دچار بی‌خوابی‌های طولانی‌مدت می‌شود و مثلا در طول شب فقط ۲ ساعت می‌تواند بخوابد. بدن فرد خسته است اما خواب به چشم‌هایش نمی‌آید. با این حال، افراد سالمند هم حتی نمی‌توانند به دلیل اختلالات خواب سراغ داروهای آرام‌بخش و خواب‌آور بروند.
این متخصص اعصاب و روان می‌گوید: اتفاقا افراد سالمند بیشتر باید مراقب باشند. چون اغلب سالمندان در دوره سالمندی معمولا چندین قرص مصرف می‌کنند و مصرف خودسرانه قرص‌های خواب می‌تواند با داروهای روتین منجر به تداخلات دارویی شود و مشکل و بیماری ثانویه‌ای برای آنها ایجاد کند. بنابراین بهترین برخورد با بی‌خوابی یا درمجموع اختلالات خواب، کمک گرفتن از پزشک متخصص است، نه خوددرمانی. متاسفانه خیلی‌ها را می‌بینیم که نه تنها خودشان مصرف خودسرانه داروهای خواب و داروهای دیگر را دارند، بلکه آنها را به فرد سالمندِ خانواده هم تجویز می‌کنند و نمی‌دانند که با این کار، او را در چه خطر بزرگی می‌اندازند.
بیشتر بخوانید؛
نظر شما