همشهری آنلاین-شهره کیانوش راد: مسجد الزهرا(س) یکی از بناهای تاریخی محله سنگلج به شمار می رود. بانی این مسجد حاجیه هماخانم دختر بهمن میرزا بهاءالدوله بود. میرزا بهاءالدوله یکی از پسران فتحعلی شاه قاجار بود. وقتی دکتر محمد مصدق، نوه شاهزاده هما خانم به نخست وزیری ایران رسید، مسجد با نام مادربزرگ نخست وزیر به شهرت رسید.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
اما ماجرای ساخت این مسجد توسط مادربزرگ محمد مصدق چه بود؟ مهرشاد کاظمی، تهران پژوه در پاسخ به این سوال می‌گوید: «شاهزاده هما خانم، مادر بزرگ دکتر محمد مصدق و مادر نجم السلطنه بود، همان زن نیکوکاری که بیمارستان نجمیه تهران از او به یادگار مانده‌است. حاجیه هماخانم که به شاهزاده خانم شهرت داشت، بعد از آنکه از سفر حج برگشت، برای اینکه از خود باقیات‌الصالحاتی به یادگار بگذارد به فکر ساختن مسجد و مدرسه ای موقوفه افتاد. او در نزدیکی باغ پسرش عبدالحسین میرزا در منطقه‌ای صحرایی، معروف به گاو گل‌آباد (خیابان وحدت اسلامی کنونی)، زمینی برای مسجد خرید و برای اینکه خیالش از بابت ساخت مسجد آسوده باشد از «ملا علی محمد» از علمای معروف نجف خواست تا به تهران بیاید و مسئولیت ساخت مسجد را عهده دار شود.»
شاهزاده خانم همزمان با ساخت مسجد و مدرسه، به فکر تهیه موقوفاتی برای مدرسه و مسجد، می‌افتد از جمله موقوفاتی شامل ۳ دانگ از بازار گلوبندک با ۵ باب مغازه‌های متصل به مدرسه و یک خانه پشت مسجد که البته این خانه غیر از خانه مسکونی بود که برای امام جماعت در نظر گرفته شده بود. تمام موقوفات و نحوه اجرا و عمل به وقف در کتیبه‌ای به خط میرزاعمو از خوشنویسان معروف دوره قاجار نوشته شد و بعد از تعیین قبله، نماز جماعت در زمین مسجد به امامت ملا علی محمد اقامه و بعد از آن مقدمات ساخت مسجد شروع شد.
محبوبیت امام جماعت
مهرشاد کاظمی درباره تاریخ ساخت مسجد الزهرا(س) در سنگلج توضیح می‌دهد: «تاریخ ساخت مسجدی که شاهزاده خانم بنا نهاد، به دوره ناصرالدین شاه می‌رسد. تا زمانی که بنای مسجد به پایان نرسیده بود نماز جماعت زیر چادر به امامت ملاعلی محمد اقامه می‌شد. به دلیل محبوبیتی که ملاعلی میان مردم پیدا کرده بود، نمازگزاران از همه محله‌های تهران برای شرکت در نماز جماعت مسجد شاهزاده خانم به امامت این عالم معروف می‌آمدند.» در منابع تاریخی از مدرسه موقوفه‌ای یاد شده که ۶ حجره داشته و محل اقامت طلبه‌هایی بوده که از شهرهای اطراف برای تحصیل دروس حوزوی به تهران می‌آمدند. همچنین آب انباری در ضلع شمال غربی مسجد بوده که اکنون اثری از آن نیست. از واعظان معروف این مسجد نیز حاجی میرزا محمدرضا همدانی بود که در خاطرات عین السلطنه از او به عنوان اولین واعظ شهر در دوران سلطنت مظفرالدین شاه نام برده شده است. آیت‌اللّه کاشانی، سیدباقر خسروشاهی طباطبایی ، شیخ احمد کافی از دیگر واعظان این مسجد بودند. حاج سیدهادی خسروشاهی و سیدباقر خسروشاهی طباطبایی، از جمله امامان جماعت این مسجد بودند.
محل اسکان طلبه‌های مهاجر
مدرسه نیز ۶ حجره داشت و طلبه‌هایی که از طالقان و یا شهرهای مازندران به طهران می‌آمدند، در مدارس سپهسالار، خان مروی و شاهزاده خانم اقامت کرده و مشغول تحصیل می‌شدند.در منابع به وجود آشپزخانه و بالاخانه جهت سکونت خادمان مسجد و مدرسه و زیرزمینی به گنجایش هزار نفر و بالاخانه مشرف به مسجد اشاره شده است که در حال حاضر اثری از آنها دیده نمی‌شود.سال ۱۳۵۸ یادگار مادربزرگ نخست وزیر ایران مرحوم دکتر محمد مصدق به دلیل فرسودگی بنا، نیاز به بازسازی پیدا کرد. به همت حاج آقا هادی خسرو شاهی بنای مسجد تخریب و مجدد بازسازی شد. کار ساخت بنای جدید مسجد حدود ۱۳ سال طول کشید. طبق کتیبه موجود در جنب در ورودی، مسجد شاهزاده خانم بعد از بازسازی به «مسجد الزهرا(س)» تغییر نام داد.
نظر شما