امروزه علم نگهداری یکی از شاخه‌های اصلی علوم فنی و مهندسی محسوب شده و اهمیت معادل تکنولوژی‌های جدید ساخت‌وساز دارد.
در واقع اگر قرار باشد مساله بازسازی، تعمیر و نگهداری امکانات موجود نادیده گرفته شود، روند ساخت‌وسازها هیچ‌گاه تمامی نداشته و البته سرمایه‌های عمومی نیز به هدر می‌رود.
در نقطه مقابل اگر از همان فردای بعد از اتمام مراحل ساخت یک سازه به فکر نگهداری صحیح آن باشیم، می‌توان امیدوار بود از داشته‌هایمان بهترین و بیشترین بهره‌برداری را کرده و سرمایه‌های مادی و معنوی خود را در جاهای مهم‌تر صرف نماییم.پل‌ها از نظر استراتژیک نقش مهمی در سیستم حمل‌ونقل و ترافیک شهری دارند و برای استمرار بخشیدن به سرویس‌دهی و تقویت آن‌ها باید تلاش کرد چراکه در صورت فرسوده‌شدن، حتی با موجودبودن بودجه کافی نیز جایگزین کردن آن‌ها کار راحتی نیست.
در حال‌حاضر 276پل سواره‌رو در تهران وجود دارد که قدمت 30درصد از این پل‌ها بیش از 30سال بوده و با توجه به رشد ترافیک و هم‌چنین ضعف در نگهداری پل‌ها، امروزه نیاز به رسیدگی و مرمت آن‌ها بیش از پیش احساس می‌شود.
در چندسال اخیر مطالعات جامعی به منظور مقاوم‌سازی 110دستگاه از پل‌های پایتخت آغاز شده و عملیات اجرایی 6دستگاه از آن‌ها که شرایط حادتری داشته و فرسوده‌تر بودند، انجام پذیرفته است که از آن جمله می‌توان به پل تقاطع بزرگراه‌های شهیدمدرس و شهیدحقانی، پل شهیدصنیع‌خانی در منطقه19، پل بعثت و پل روی مسیر راه‌آهن و بزرگراه شهیدتندگویان اشاره کرد.
اما امروزه در کشورهای پیشرفته دنیا روش‌های سنتی تعمیر و نگهداری جای خود را به سیستم‌های نوین مدیریت داده‌اند که با استفاده از این سیستم‌ها می‌توان با صرف حداقل هزینه و زمان به حداکثر بهره‌وری دست یافت.
در این راستا برای دستیابی به وضعیت مطلوب ترافیکی در شریان‌های حیاتی حمل‌ونقل، واحد تعمیر و نگهداری پل‌های سوار با ساختاری نوین در سازمان مهندسی و عمران شهر تهران راه‌اندازی شد تا با نگهداری مناسب و برنامه‌ریزی شده از پل‌های جوان، عمر مفید بهره‌برداری از آن‌ها را به حداکثر زمان ممکن افزایش دهد.
در فرآیند تعریف شده برای نگهداری پل‌های شهر تهران که طراحی آن متناسب با سیستم‌های نوین مدیریت پل در شهرهای پیشرفته دنیا صورت پذیرفته، براساس اطلاعات به‌دست آمده از بازرسی‌های برنامه‌ریزی شده و پایگاه اطلاعاتی موجود درخصوص پل‌های پایتخت، تصمیم‌گیری درخصوص نوع فعالیت تعمیراتی اعم از تعمیرات تخصصی، مقاوم‌سازی و نگهداری پیشگیرانه صورت می‌پذیرد. کنترل مراحل کار توسط نرم‌افزار سامانه مدیریت پل‌ها انجام شده و دفتر فنی واحد تعمیر و نگهداری پل‌های سواره‌رو نیز علاوه بر کنترل مراحل تعمیرات، به انجام مطالعات علمی و استانداردسازی روش‌های تعمیراتی مبادرت می‌ورزد.
انجام بازدیدهای دوره‌ای و زمان‌بندی شده به کمک گروه مشاورین نگهداری، تهیه دستورالعمل‌های بازدید، بازرسی، تعمیر و نگهداری پل‌های شهر تهران، ارزیابی‌های سازه‌ای با استفاده از تجهیزات آزمایشگاهی در محل و درنهایت تهیه دستورالعمل‌های اجرایی برای شروع به کار اکیپ فوریت‌های تعمیراتی ازجمله فعالیت‌هایی هستند که در راستای نگهداری پل‌های شهر تهران انجام می‌شوند. اما یکی از پل‌های اصلی که مورد رفع نقص و بهسازی قرار گرفته پل قلعه‌مرغی است که در ادامه به ارایه شرحی در مورد آن خواهیم پرداخت.
ارتعاشات پل‌های سواره‌رو
مهندس ابوالفضل علیخانی، مدیرواحد تعمیر و نگهداری پل‌های سواره‌رو شهر تهران به همشهری مسافر می‌گوید: با توجه به رشد و توسعه خطوط حمل‌ونقل درون‌شهری در دهه‌های اخیر و نیز لزوم استفاده از پل‌های روگذر در مجاورت ساختمان‌های اداری و مسکونی، مباحثی از قبیل تعمیرات و نگهداری پل‌های موجود شامل بازرسی فنی و اصلاح نواقص جهت کنترل رفتار لرزه‌ای و اثرات پاسخ‌های دینامیکی پل بر روی ارتعاش ساختمان‌های مجاور بسیار حایز اهمیت به نظر می‌رسد.
در صورتی که ارتعاشات ناشی از بارهای ترافیک و یا به دلیل اثرات ضربه ناشی از خرابی‌های مربوط به روسازی، درزهای انبساطی و یا عدم همکاری مناسب تکیه‌گاه‌های الاستومری بیشتر از مقادیر استانداردی باشد که آرامش محیط را برای استراحت یا انجام کار فراهم می‌کند، این ارتعاشات به ساختمان‌های مجاور منتقل و آسایش شهروندان را سلب می‌کند.
انجام آزمایش روی پل قلعه‌مرغی
در پل قلعه‌مرغی که در تقاطع ریل راه‌آهن و خیابان قلعه‌مرغی قرار دارد، مشکلات مربوط به لرزش پل باعث نارضایتی مردم ساختمان‌های مجاور شد و این امر به اطلاع واحد تعمیر و نگهداری پل‌های سواره‌رو شهر تهران رسید.
پل قلعه‌مرغی به صورت کامپوزیتی(بافت در هم تنیده شده تیرهای جعبه‌ای فلزی و دال‌بتونی) بوده و به مرور زمان دچار فرسودگی شده بود. لذا ابتدا بازرسی‌های فنی با توجه به مدارک موجود جهت تعیین دلایل ارتعاشات و لرزش پل انجام گرفت و ضمن انجام آزمایشات بارگذاری با بارهای کامیونی، آزمایشات لرزه‌نگاری تحت ارتعاشات محیطی از 2ساختمان مجاور، یکی با سازه قدیمی شامل سقف طاق ضربی و دیوارهای باربر و دیگری با سازه جدید برای تعیین شدت ارتعاشات به صورت همزمان صورت پذیرفت.
ایجاد آرامش و امنیت روانی برای شهروندان
در بررسی‌های به عمل آمده مشخص شد، پل نیاز به تعمیرات اساسی دارد. در نتیجه پیمانکار مربوطه انتخاب شد و عملیاتی از قبیل روکش آسفالت پل، تعمیر درزهای انبساطی و تعویض و ترمیم نئوپرن‌ها(یا همان قطعات لاستیکی بین عرشه و پایه پل) به همراه نصب دیافراگم‌های عرضی به مرحله اجرا درآمد که پس از اتمام این مجموعه تعمیرات، لرزش پل قلعه‌مرغی به حد صفر رسید.
درواقع کلیه نواقص مربوط به ناهمواری روسازی و نیز روسازی در قسمت اتصال کوله به عرشه در محل دال دسترسی که موجب ضربات ناشی از عبور وسایل نقلیه از روی پل می‌شدند اصلاح گردید و با بررسی‌های مجددی که از ساکنان ساختمان‌های مجاور انجام شد، مشخص شد صداها و لرزش‌های شدید پل قطع شده و آسایش و امنیت روانی شهروندان که یکی از دغدغه‌های متولیان امورشهری می‌باشد، فراهم شده است.
مشکلات مربوط به بازسازی پل‌ها
تجربه تعمیر پل قلعه‌مرغی لزوم بازرسی‌های فنی ادواری برای تعمیر و نگهداری سایر پل‌های سواره‌رو سطح شهر تهران را بیش از پیش نمایان ساخت. در‌حال‌حاضر تعمیرات بیش از 45دستگاه پل پایتخت درحال مطالعه بوده و امید می‌رود با تحقق اهداف نشانه‌گذاری شده، امنیت خاطر و آسودگی هرچه بیشتر شهروندان تامین شود.
پل قلعه‌مرغی که درمنطقه17 شهرداری تهران واقع شده، بالای 20سال قدمت دارد و به دلیل حجم بار ترافیکی که هر روز از آن عبور می‌کرد، امکان بستن تمام لاین‌های پل مقدور نبود. به همین دلیل یک خط عبوری بازگذاشته شده بود و بقیه خطوط در شب‌هنگام مورد تعمیرات موردنیاز قرار می‌گرفت. پل‌های این‌چنینی را به دلیل استفاده روزمره مردم از آن‌ها نمی‌توان کاملا مسدود کرد و بازسازی یا مرمت این قبیل پل‌ها مشکلات خاص خود را دارد.
صرفه‌جویی اقتصادی
مراحل تعمیر پل حدود 4ماه به طول انجامید و مبلغ 200میلیون تومان هزینه دربرداشت. این درحالی است که هزینه ساخت یک پل جدید در قواره‌های پل قلعه‌مرغی به مراتب بیش از مبلغ یادشده برای تعمیر پل‌های قدیمی بوده و درواقع با مرمت یا بازسازی آن دسته از پل‌هایی که به لحاظ اصول مهندسی هنوز هم کارایی مطمئن دارند، نوعی صرفه‌جویی اقتصادی به شمار می‌آید.
البته هزینه تعمیر برخی از پل‌ها به دلیل فرسودگی بیش از حد، کمتر از ساخت پل‌های جدید نیست، اما باید به یاد داشته باشیم که در تمام نقاط شهر نمی‌توان معابر را مسدود کرد و چه‌بسا در چنین مواقعی صرفا محدودیت‌های زندگی شهری باعث شود بازسازی و مرمت گران‌قیمت به ساخت پل‌های جدید ترجیح داده شود چراکه پل‌سازی یک مقوله زمان‌بر و ایضا حجیم به لحاظ جبهه‌های کاری است.
بهبود عملکرد پل قلعه‌مرغی
پل قلعه‌مرغی در انتهای خیابان قلعه‌مرغی، امکان عبور 4خط از روی خطوط زوج و فرد راه‌آهن جنوب را فراهم می‌کند. پل 225متری قلعه‌مرغی 7دهانه داشته که عرشه آن در تکیه‌گاه سوم از طرفین پل درز دارد. این پل در قوس افقی به شعاع 140متری قرار گرفته و عرشه آن را 4تیرورق مرکب جعبه‌ای خمیده به عمق 180سانتی‌متر و به فاصله 440سانتی‌متر تشکیل می‌دهد.
عرض این پل 4خطه 18متر می‌باشد و هر تیر در تکیه‌گاه‌ها روی نئوپرن‌های دایره‌ای قرار گرفته است. پس از اصلاح عوامل سازه‌ای این پل، جهت بهبود عملکرد آن مقرر شد، دیافراگم‌های میانی خارجی جهت افزایش سختی پیچش و یکنواخت‌تر‌شدن تغییر شکل‌ها و جابه‌جایی‌ها اضافه شوند. با توجه به شرایط خاص پل قلعه‌مرغی که دارای شعاع قوس اندک است، اضافه‌کردن دیافراگم‌های عرضی باعث تثبیت وضعیت نئوپرن‌ها، افزایش سختی پیچش عرشه و بهبود رفتار یکنواخت تیرهای جعبه‌ای می‌شود.
سامانه مدیریت پل‌ها
در مورد سامانه مدیریت پل‌ها که در قسمت‌های قبل به آن اشاره شد، گفتنی است این سامانه شامل نرم‌افزاری است که به وسیله آن می‌توان کلیه فعالیت‌های اجرایی و مطالعاتی یک پل و شبکه متعلقاتش را از زمان احداث تا پایان طول عمر بهره‌برداری کنترل کرد و براساس شرایط موجود در هر مقطع زمانی، تصمیم‌گیری مناسب را به عمل آورد.
این نرم‌افزار از کشور انگلستان با همکاری مشاورین داخلی خریداری، نصب و راه‌اندازی شده است. در ادامه مطالعات مربوط به بومی‌سازی نرم‌افزار خریداری شده، تطبیق آن با شرایط پل‌های شهر تهران صورت گرفت و اطلاعات بیش از یک‌صدپل پس از انجام بازدیدهای مربوطه به نرم‌افزار داده شد.درنهایت با برگزاری دوره‌های آموزشی برای کاربران نرم‌افزار در سازمان مهندسی و عمرانی شهر تهران، شرایط استفاده از آن مهیا گردید.
روش‌های نوین تعمیرات پل‌ها
تعمیرات اختصاصی بر روی پل‌های سواره‌رو(فلزی و بتونی) با فرآیندهای متفاوت انجام شده و درحال پیگیری است. ازجمله مواردی که درخصوص پل‌های بتونی مدنظر قرار می‌گیرد، می‌توان به روش‌های نوین ایزولاسیون عرشه، استفاده از سیستم‌های زهکشی ارتجاعی و درزهای انبساطی، اصلاح و ایمن‌سازی هندریل‌ها اشاره کرد.
در مورد درزهای انبساطی بزرگ‌ترین مشکلی که می‌توان به روش‌های سنتی اجرا شده وارد ساخت، عدم آب‌بندی و بدون پاشنه‌بودن آن‌هاست که عمر بهره‌برداری از آن را کاهش می‌دهد. واحد تعمیر و نگهداری پل‌های سواره‌رو شهرداری تهران یکی از اولویت‌های تعمیراتی خود را بر اجرای سیستم نوین درزهای انبساطی روی کلیه پل‌ها قرار داده است که تاکنون بیش از 3100متر درز انبساط در 31دستگاه از پل‌های پایتخت به شیوه نوین اجرا شده است.
ایجاد آرامش و امنیت روانی برای شهروندان
یکی از بخش‌های اساسی در سیستم‌های پیشرفته مدیریت پل در دنیا، اکیپ فوریت‌های تعمیراتی است. این اکیپ به منظور رفع خرابی‌ها و آسیب‌های سازه‌ای در شرایط اضطراری، در حداقل زمان ممکن تجهیز شده و به صورت آماده‌باش شبانه‌روزی در حال فعالیت است. تاکنون بیش از 200مورد عملیات اجرایی به وسیله این اکیپ در ساعات مختلف شبانه‌روز به اجرا درآمده است.
تجهیزات لازم برای مقابله با هرگونه موقعیت اضطراری و ناگهانی برای این گروه فراهم شده و آموزش‌های لازم نیز به اعضای آن داده شده است. اکیپ فوریت‌های تعمیراتی دستورات لازم را از بخش نگهداری پل‌ها دریافت می‌کند که این بخش نیز موارد اضطراری را با توجه به ابلاغ واحد تصمیم‌گیری تعیین و انتقال می‌دهد.
تعمیرات تخصصی، عملیات مقاوم‌سازی
با توجه به اهمیت مقوله مقاوم‌سازی پل‌ها، سازمان مهندسی و عمران شهر تهران طی چند سال اخیر به جدیت این مهم را در دستور کار خود قرار داده و در همین راستا اجرای عملیات مقاوم‌سازی و تعمیرات تخصصی 3 پل مهم سیدخندان، شهیدهمت-شهیدچمران و شهیدمدرس-میرداماد را با حداکثر توان و پتانسیل اجرایی خود با سرعت قابل ملاحظه شروع کرده است.
ضمنا مطالعات مقاوم‌سازی 6پل با همکاری مشاوران داخلی و خارجی در حال پیگیری است. متاسفانه آن‌چه در سال‌های بعد از ساخت پل‌های سواره‌رو کمتر مدنظر قرار گرفته، مساله نگهداری پل‌ها بوده که باعث شده برخی از این سازه‌ها امروز با مشکلاتی قابل توجه مواجه شوند. از طرفی باید افزایش میزان بار ترافیکی ناشی از ازدیاد خودروها را نیز در نظر داشت که فرسودگی سریع‌تر پل‌ها را در برداشته است.
پل‌های جوان شهر تهران
به مدد استفاده از تجربیات متخصصان خارجی و انطباق آن با شرایط خاص ترافیک شهر تهران، می‌توان امیدوار بود در طراحی و ساخت پل‌های جدید سواره‌رو، دیدگاه‌های نوین و مدیریت‌های ویژه اعمال شود تا میزان عمر مفید این سازه‌های حمل‌ونقلی افزایش یابد. نیمی از پل‌های سواره‌رو تهران جزو پل‌های جوان بوده و اگر در مورد آن‌ها نیز برخی نکات مربوط به نگهداری رعایت شود، می‌توان از رخ‌دادن مشکلات احتمالی جلوگیری به عمل آورد.
تجربه نشان داده که معایب پل‌های اصلی تهران تقریبا به یک شکل خود را نشان داده و با الگوگرفتن از شرایط یک پل می‌توان راه افزایش عمر سایر پل‌ها را فهمید و دستورات لازم را اجرایی کرد. در مقوله شهرهای دوطبقه، پل‌ها یکی از ارکان اصلی سهولت تردد وسایل نقلیه محسوب شده و از اهمیت فوق‌العاده بالایی برخوردار هستند.
مطالعات جامع واحد تعمیر و نگهداری پل‌های سواره‌رو
به نظر شما هزینه ساخت یک پل سواره‌رو چه‌قدر است؟ یک میلیاردتومان؟ 10میلیاردتومان؟ و یا بیشتر؟
بر فرض هم که بودجه ساخت یک پل فراهم باشد، آیا فکر می‌کنید در شهر شلوغی مثل تهران می‌توان معابر اصلی را بست و اقدام به پل‌سازی کرد؟ اگر پاسخ این پرسش‌ها را کنار هم قرار دهید متوجه خواهید شد که مرمت پل‌های فعلی بهترین راهکار در مقطع زمانی کنونی به‌شمار آمده و باید از سازه‌های موجود به بهترین شکل ممکن استفاده کرد.
به همین دلیل است که طی چند وقت گذشته مطالعات جامعی در زمینه مبحث بازسازی، مرمت و نگهداری پل‌ها در شهرداری پایتخت آغاز شده و با بهره‌مندی از تکنولوژی روز دنیا سعی شده نواقص یا کمبودهای موجود به شکلی اصولی رفع و رجوع شود.
همشهری مسافر
