پیروزی عملیات محدود ثامن‌الائمه در این روز را باید سرآغاز پیروزی‌های بعدی نیروهای مسلح ایران بر ارتش عراق دانست که با یورشی سهمگین به داخل خاک ایران و در شرایطی که هنوز انقلاب نوپای اسلامی استقرار کامل نیافته و در داخل کشور تهدیدات زیادی وجود داشت توانستند بربخشی از خاک کشورمان تسلط یافته و در آن مستقر شوند.
عملیات ثامن‌الائمه از آن رو اهمیت دارد که براساس فرمانی از امام خمینی(ره) خطاب به فرماندهان ارتش و سپاه، نیروهای مسلح ایران ماموریت یافتند تا به هر شکل ممکن از ادامه پیشروی نیروهای عراقی در خاک کشورمان برای جدا کردن استان خوزستان جلوگیری کنند. این فرمان، ارتش جمهوری اسلامی ایران را که در آن زمان هنوز نتوانسته بود خود را از زیر بار شرایطی که پس از انقلاب پیدا کرده بود درآورد متحول و منسجم کرد و موجب انسجام نیروهای مردمی در قالب سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز شد. از آن زمان به بعد سیر پیروزی‌های نیروهای مسلح ایران در جبهه‌های جنگ رقم خورد.
مقاومت در برابر لشکر عراق، اعتماد به نفس زیادی به نیروهای ایرانی داد. ارتش خود را بازیافت و سپاه انسجام اولیه پیدا کرد. این سیر تا پایان جنگ ادامه یافت و منجر به اجرای عملیات بسیار گسترده و بعضا خارق‌العاده طی 8سال دفاع مقدس شد؛ سیری که در نهایت از سوی قدرت‌های جهانی و برای جلوگیری از ادامه آن در مسیرهای سیاسی و دیپلماتیک قرار گرفت و به امضای قطعنامه 598 و صلح انجامید.
ابتدای جنگ به‌رغم برتری کامل نیروهای دشمن، ایستادگی و مقاومت نیروهای مردمی مانع سقوط سریع خرمشهر شد. دشمن پس از برخورد با مقاومت سرسختانه نیروهای خودی ضمن محاصره خرمشهر در شمال و غرب کارون، در 19 مهرماه 1359 با عبور از رودخانه کارون در مقابل آبادی مارد واقع در 15کیلومتری شمال بهمنشیر، محور اهواز ـ آبادان را قطع و در محور ماهشهر ـ آبادان تلاش کرد که از رودخانه بهمنشیر نیز عبور کرده و با ورود به جزیره آبادان، خرمشهر را کاملا محاصره و آبادان را اشغال کند که در این مرحله عملیات و تلاش‌هایی به‌منظور ممانعت از اشغال آبادان توسط دشمن و عملیات آفندی قرارگاه اروند ولشکر 77 پیاده به‌منظور آزادسازی قسمتی از جاده ماهشهر ـ آبادان اجرا شد. محاصره آبادان از شرق کارون و استمرار تهدید اشغال آن از سوی نیروهای دشمن از جنبه‌های مختلف سیاسی و نظامی برای کشور ما بسیار خطرناک بود.
حساسیت و اهمیت فوق‌العاده این مسئله سبب شد که نگرانی شدیدی در مقامات تصمیم‌گیر سیاسی و نظامی به‌وجود آیددر اوایل فروردین‌ماه 1360 لشکر 77 پیاده مسئولیت منطقه عملیاتی خرمشهر و آبادان را از فرماندهی اروند که تا آن زمان هدایت عملیات در منطقه را عهده‌دار بود، تحویل گرفت. لشکر از همان ابتدا ضمن تحکیم مواضع پدافندی و سد پیشروی و تثبیت دشمن، جاده ارتباطی منشعب از محور ماهشهر- آبادان به جزیره آبادان (از طریق خور کویران به چویبده) به نام «جاده وحدت» را احداث کرد و مشکل تدارک و اصولا هرگونه تردد به جزیره آبادان را که صرفا از راه دریا انجام می‌گرفت برطرف ساخت.
از زمان صدور فرمان امام برای شکستن حصر آبادان، برای افزایش توان رزمی مناسب نیروهای خودی برای اجرای عملیات ثامن‌الائمه، تلاش‌های زیادی به عمل آمد و 2بار عملیات ناموفق قرارگاه اروند و عملیات موفق لشکر 77 پیاده در محور ماهشهر ـ آبادان منجر به محدود شدن منطقه سرپل دشمن در شرق کارون و خودداری دشمن از ادامه تلاش برای تصرف جزیره آبادان یا پیشروی در محورهای اهواز ـ آبادان و آبادان - ماهشهر شد. نیروهای دشمن نتوانستند جزیره آبادان را اشغال یا محاصره را کامل کنند و راه آبی از قسمت شرقی بهمنشیر باز نگه داشته شد.
در خردادماه 1360 طرح عملیاتی ضربت قرارگاه مقدم نیروی زمینی ارتش در جنوب تهیه و منتشر شد. ماموریت لشکر 77 پیاده در این طرح عبارت بود از:
- انهدام نیروهای دشمن در منطقه بین آبادی‌های مارد و سلمانیه.
- انهدام نیروهای دشمن در جنوب محور ماهشهر ـ آبادان.
- انهدام کلیه نیروهای دشمن در شرق رودخانه کارون و تامین کرانه شرقی آن.
براساس این ماموریت، ستاد لشکر 77 پیاده از اواسط خرداد ماه 1360 برآوردهای ستادی خود را تهیه و ماموریت‌های یکم و دوم را به‌ترتیب در منطقه دارخوین (21 خردادماه 1360) و در شمال رودخانه بهمنشیر (31 خردادماه 1360) با موفقیت اجرا کرد و برای اجرای ماموریت سوم فعالیت‌های لشکر از تیرماه 1360 آغاز شد. تلاش‌های فرماندهی و ستاد برای آمادگی حمله به سرپل دشمن در شرق کارون به‌طور فعال و به‌مدت 3 ماه ادامه یافت که منجر به تهیه طرح عملیاتی ثامن‌الائمه در 15 شهریور ماه 1360 شد.
طرح مذکور توسط قرارگاه مقدم نیروی زمینی ارتش بررسی شد و ابهاماتی به‌نظر رسید که در 26شهریور ماه 1360 به لشکر ابلاغ شد ولی با توجیه و تشریح طرح توسط مسئولان لشکر در منطقه عملیات برای فرمانده نیروی زمینی، طرح مورد تصویب و تایید قرار گرفت.
پس از بررسی و ابلاغ نظرات لشکر، مراحل آمادگی برای انجام ماموریت انجام پذیرفته و عملیات ثامن‌الائمه که در حقیقت می‌توان آن را مرحله یکم عملیات آزادسازی دانست در زمان مقرر آغاز شد.
آغاز عملیات: 5 مهرماه 1360
پایان عملیات: 10 مهرماه 1360
مدت عملیات: 6روز.
قرارگاه هدایت‌کننده: قرارگاه مقدم نیروی زمینی ارتش در جنوب و قرارگاه لشکر 77 پیاده.
منطقه عملیات: شرق رودخانه کارون، شمال آبادان و منطقه دارخوین.
یگان‌های خودی
نیروی‌های ارتشی: لشکر 77پیاده، تیپ 37 زرهی، گروه رزمی 291 تانک از لشکر 16 زرهی، گردان 251 تانک از لشکر 16زرهی، گردان 107 ژاندارمری، گروه‌های توپخانه، یگان‌های مهندسی رزمی، هواپیماهای نیروی زمینی (هوانیروز)، نیروی هوایی در پشتیبانی عمومی.
نیروی سپاه پاسداران: یگان‌هایی از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
یگان‌های دشمن
تیپ 6 زرهی لشکر3 زرهی، تیپ8 مکانیزه لشکر 3 زرهی، تیپ53 (-) مختلط لشکر 3زرهی، گردان شناسایی صلاح‌الدین لشکر 3 زرهی، تیپ 44 پیاده، تیپ 113گارد مرزی، گردان 3 تیپ 31 نیروی مخصوص عناصری از ارتش خلقی.
مأموریت
لشکر 77 پیاده با همکاری سپاه پاسداران آبادان ماموریت داشت در مورخه 5 مهرماه 1360در منطقه تک کرده، شرق رودخانه کارون را در منطقه مربوطه تامین و سپس پدافند کند.
تدبیر عملیات
لشکر 77 ثامن‌الائمه با 3 تیپ در خط (تیپ1 درمنطقه ذوالفقاریه، تیپ2 درمنطقه فیاضیه تلاش اصلی و تیپ3 در دارخوین) تک کرده و به‌ترتیب خط سبز و هدف‌های الف و ب را تامین و تصرف می‌کند.
گردان 107 ژاندارمری وگردان 214 سواره زرهی، پوشش حاشیه شرق رودخانه کارون را از دارخوین تا سلمانیه برقرار می‌کند. گردان 134 پیاده و گروه رزمی 104 و گردان تانک واگذاری از نیروی زمینی ارتش احتیاط لشکر را تشکیل می‌دهند.
نتیجه
عملیاتی: تصرف و تامین ساحل شرقی رودخانه کارون، خارج کردن آبادان از محاصره یک‌ساله، آزادسازی بیش از 150 کیلومترمربع از اراضی اشغال‌شده.
تلفات پرسنلی دشمن: کشته و زخمی شدن بیش از 3 هزار نفر، اسیر 1656 نفر.
ضایعات لجستیکی دشمن: انهدام 90دستگاه تانک و نفربر و 100 دستگاه انواع خودرو و سرنگونی 3 فروند هواپیما و یک فروند هلی‌کوپتر.
غنائم: تعداد 100 دستگاه تانک، 60 دستگاه نفربر، 3 دستگاه لودر، 5 عراده توپ و150 دستگاه خودرو از زیباترین حوادث این عملیات که کاملا کلاسیک و برمبنای اصول نظامی طرح‌ریزی و اجرا شد مواردی است که به‌صورت خلاصه به آن اشاره می‌شود.
سرهنگ ناصر نژاد‌آذر از خلبانان هوانیروز نقل می‌کند که قبل از عملیات ثامن‌الائمه جهت شناسایی روی نیروهای عراقی در غرب کارون پرواز می‌کردم. چون زمینه مناسب بود همکاران دیگر را صدا زده و آتش انبوهی از انواع موشک‌ها را بر عراقی‌ها ریخته و تلفات و ضایعاتی سنگین را وارد کردیم. در موقعیتی خاص احساس کردم تعداد قابل توجهی عراقی داخل یک سنگر روباز پناه گرفته‌اند. فرود آمدم و با یک اسلحه یوزی به طرف آنها رفتم. از ترس اسلحه را زمین گذاشته و دست‌ها را بالا بردند. آنها را سوار بالگرد کرده و به‌طرف شرق کارون پرواز کردم.یکی از زیباترین صحنه‌های بعد از عملیات که در نوع خود بی‌نظیر بود رژه اسرای عراقی از مقابل امیر سرتیپ ظهیرنژاد فرمانده نیروی زمینی ارتش بود که با احترامات نظامی به اجرا درآمد.
پس از مراسم رژه، سرهنگ جوادی فرمانده وقت لشکر 77 در جمع اسرای عراقی به‌مدت 20 دقیقه به زبان عربی سخنرانی کرد. محتوای کلی سخنرانی که به شکل حماسی بیان شد، تشریح وضعیت نیروهای اسلامی و ابراز امیدواری برای وحدت مسلمانان جهت مبارزه و جنگ با رژیم اشغالگر قدس بود.
عملیات ثامن‌الائمه نتیجه اقدام یک ساله ایران در این منطقه بود. در طول این یک سال یگان‌های نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران ضمن استقرار در مواضع پدافندی از بهمنشیر تا حوالی دارخوین، بارها با حمله به مواضع دشمن در طول این خطوط توانستند ضمن حفظ روحیه آفندی، نقاط ضعف دشمن را بررسی و براساس آن طرح عملیاتی ثامن‌الائمه را ارائه کنند و با بهترین حالت ممکن به نتیجه برسانند. عملیات ثامن‌الائمه نمونه کاملی از به کارگیری اصول کلاسیک جنگ در کنار بهره‌گیری از روحیه شهادت‌طلبی و ایثار رزمندگان اسلام به شمار می‌رود. روز بعد از این عملیات فرماندهان عالی‌رتبه ایران هنگام بازگشت به تهران بر اثر سقوط هواپیما به شهادت رسیدند.
سرلشکر سید ولی‌الله فلاحی (رئیس ستاد مشترک ارتش)، سید موسی نامجو( وزیر دفاع)، جواد فکوری (فرمانده نیروی هوایی ارتش) و یوسف کلاهدوز و محمد جهان‌آرا از فرماندهان سپاه در این هواپیما بودند.
به‌دنبال شهادت فرماندهان، تغییراتی در فرماندهی نظامی ارتش ایران به‌وقوع پیوست و به‌دنبال آن سرتیپ ظهیرنژاد به سمت رئیس ستاد مشترک ارتش و سرهنگ علی صیاد شیرازی به فرماندهی نیروی زمینی ارتش منصوب شدند.
