پدر وی ازجمله دانشمندان و سخندانان و مترجمان بنام آن زمان بود. بنابراین ادبیات فارسی و عربی را با مهارت هر چه تمام در نزد پدر آموخت.
استعداد و قریحه او هنگامی که ۷ سال سن داشت بروز کرد و در این زمان به سرودن اشعار مختلف پرداخت.
این شاعر معاصر با طبعی بلند ورود به دربار را نپذیرفت و مدال وزارت معارف را رد کرد.
پروین اعتصامی در سال ۱۳۰۳ دوره مدرسه دخترانه امریکایی را با موفقیت به پایان برد و در جشن فراغت از تحصیل خطابه جالبی با عنوان زن و تاریخ ایراد کرد.
پروین، پدرش را در کلیه سفرهای داخلی و خارجی همراهی می‌کرد و بر تجارب خود می‌افزود.
وی اشعار زیادی سروده و آثار گرانقدری از خود به جای گذاشته است و در تمام سروده‌های خود راه تاریک زندگی را با پند و اندرز روشن می‌کرد.
اشعار پروین اعتصامی بیشتر در مورد مسایل اجتماعی و ظلم و بیداد شاهان و فقر عمومی است.
پروین اعتصامی در سال ۱۳۱۳ با پسر عموی خود ازدواج کرد و پس از اندی به کرمانشاه رفت ولی چندی نگذشته بود که وی ناچار به طلاق شد.
چند ماه پس از این رویداد، نخستین دفتر شعرش با پیش درآمد ملک الشعرای بهار و سرمایه یوسف اعتصامی در تهران انتشار یافت و خیلی زود پروین به عنوان برجسته ترین شاعر زن آن دوران شناخته شد.
دیوان پروین، شامل ۲۴۸ قطعه شعر می‌باشد، که از آن میان ۶۵ قطعه به صورت مناظره است.
اشعار پروین اعتصامی بیشتر در قالب قطعات ادبی است که مضامین اجتماعی را با دیدهٔ انتقادی به تصویر کشیده‌است.
اشعار او را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:
- دسته اول که به سبک خراسانی گفته شده و شامل اندرز و نصیحت است و بیشتر به اشعار ناصرخسرو شبیه‌است
- دسته دوم اشعاری است که به سبک عراقی گفته شده و بیشتر جنبه داستانی به ویژه از نوع مناظره دارد و به سبک شعر سعدی نزدیک است
ملک الشعرای بهار او را ملکه شعرای زن (سیدة الشعرا) نامید و روزنامه‌ها و نشریات از تولد ستاره‌ای در جهان شعر فارسی سخن گفتند.
این دفتر چندین بار به چاپ رسید و در سال ۱۳۱۵ نشان درجه ۳ علمی وزارت معارف را نصیب گوینده‌اش کرد.
پروین از سال ۱۳۱۵ نزدیک به یک سال در کتابخانه دانشسرای عالی سرگرم کتابداری شد، اما به علت بیماری پدر، از کار استعفا کرد اما یک سال بعد مرگ، پدر پروین را از او ربود.
سرانجام پروین اعتصامی به بستر بیماری افتاد و پس از ۱۲ روز در شب ۱۶ فروردین ۱۳۲۰ به علت بیماری حصبه چشم از جهان فروبست و در کنار پدری که محبوب‌ترین موجود زندگی او بود، در مقبره خانوادگی اعتصامی، در صحن قم به خواب ابدی فرو رفت.
پروین اعتصامی که بیش از ۳۵ سال در جهان نزیست شاعری بود بیدار و هوشیار، اخلاق گرا، سنت پرست و پندآموز که در برابر بی‌عدالتی‌های اجتماعات بشری سر بر می‌آورد و می‌کوشد با زبان رمز و تمثیل، اندیشه‌های انسانی خود را در دفاع از فرودستان جامعه ابراز کند.
جشنوارۀ ادبی پروین اعتصامی از سال ۱۳۸۳ به همت معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در دفتر مجامع و فعالیت‌های فرهنگی آغاز به کار کرد.
همچنین جشنواره فیلم پروین اعتصامی نیز که ویژه فیلم‌هایی با موضوع زن است به همت خانه زنان هنرمند ایران از سال ۱۳۸۳ برگزار می‌شود.
