همشهری آنلاین - محمد ملاحسینی: بازار بزرگ کرمان که یکی از بزرگترین مجموعه‌های تاریخی این شهر محسوب می‌شود، طولانی‌ترین راسته بازار ایران نیز به حساب می‌آید
این راسته بازار از میدان ارگ شروع و به میدان مشتاقیه ختم می‌شود. هر بخش از بازار کرمان در زمان یکی از فرمانروایان این شهر ساخته شده و به خاطر برخی ویژگی‌هایش در ایران منحصر به فرد و دارای شهرت جهانی است.
این بازار که به بازار گنجعلیخان نیز شناخته می‌شود، یکی از مهمترین مراکز تاریخی و همچنین تجاری کرمان است به طوری که بیش از 60 درصد آثار تاریخی این شهر را در خود جای داده است.
بازار بزرگ کرمان از بازارهای متفاوت چون بازار گنجعلیخان، بازار اختیاری، بازارقیصریه زرگری، بازار مسگرها، بازار کفاشها، بازار کلاه مال‌ها، بازارآهنگری، بازار عزیز، بازارعطاران، بازار مظفری، بازار قدمگاه، بازار قلعه محمود و بازار قلعه تشکیل شده است.
از دیگر بخش‌های بازار کرمان چهارسوق‌هایی است که این بازار را به دیگر بازارهای فرعی ارتباط می‌دهد؛ نظیر چهار سوق گنجعلیخان که محل تقاطع دو راسته بازار است و در گذشته این چهارسوق یکی از پرترافیک ترین نقاط تجاری شهر کرمان بوده است.
نمای گچبری در سقف این چهارسوق زیبا مربوط به حدود 350 تا400 سال پیش است و هنوز در جای جای این سقف نقاشی های رنگ روغن قابل مشاهده است.
راسته بازار کرمان که در مقایسه با دیگر بازارهای ایران معماری متنوع و بی نظیری دارد ترکیبی از هنر دوره‌های مختلف است به اضافه اینکه در هر یک از این بازارها بناهایی چون مسجد و حمام نیز وجود دارد.
صفه عزاخانه، مسجد وکیل، مسجد گنجعلی خان، مسجد چهلستون هر یک مساجدی هستند که با نام بازار اصلی خود که جزیی از بنای آن هستند نامیده می‌شوند و از شکل خاص هر یک از حمام‌ها یا مسجدها در بازارهای مختلف می‌توان نوع معماری دوره ایجاد شان را بررسی و به نتایج جالبی رسید.
بازار بزرگ کرمان همچنین در اطراف خود دارای بناهای دیگری است که هر یک در ارتباط با بازارهای مختلف و در دوران‌های مختلف به وجود آمده‌اند به طور مثال مجموعه ابراهیم خان که از بناهای معروف است شامل مدرسه و مسجد و کاروانسرا و حمام می‌شود و یا مجموعه وکیل که در بازار وکیل قراردارد و مدرسه و مسجد وکیل را در خود دارد.
یکی از ویژگی‌های دیگر بازار کرمان بازارهایی که به صورت غربی و شرقی این بازار را قطع کرده اند که دو بازار قلعه و قلعه محمود در راستای هم و در جهت عمود بر راستای بازار قرار دارند.
بازار قلعه به دلیل نزدیکی به بازار راسته از رونق بیشتری برخوردار است اما هم اینک تعدادی از مغازه‌های بازار قلعه که دورتر از بازار اصلی هستند در دست پارچه فروشان خارجی هستند.
بازار قدمگاه که در حال حاضر بیشتر محل خرید و فروش‌های خرد و محل حضور دستفروشان در ساعات پایانی روز است در قسمت روبروی درب مسجد جامع به بازار عطاران کرمان می‌پیوندد و در این بازار حدود 10الی 15عطاری در کنار هم به فروش داروهای گیاهی کرمان می‌پردازند.
بازار سرپوشیده کرمان دارای دو راسته اصلی است که همدیگر را به صورت دو خیابان متقاطع قطع کرده و در چهار راه خود چهار سوق را بوجود می‌آورد.
راسته غربی- شرقی
این راسته به طول تقریبی 3 کیلومتر از میدان ارگ در غرب شروع و به خیابان میرزا رضا کرمانی در شرق منتهی می گردد. ساختار کلی و عمدة این راسته متشکل از 3 بازار و مجموعة مظفری تشکیل گردیده است که با راسته بازارهایی کم اهمیت تر کامل می‌گردد.
بازار نقارخانه: در نخستین قدم از میدان ارگ با دهنة بزرگ بازار نقارخانه آغاز می شود، که دارای سقف و سردری بزرگ و بلند و مزین به کاشی کاری است و دارای چند اتاق در بالا است. به نظر می رسد معماری این قسمت بازار مربوط به اواخر دوره قاجاریه است.
بازار سراجی: در حرکت به طرف شرق، به بازار سراجی می رسیم که از نقارخانه شروع و به چهار سوق منتهی می شود. این بخش از بازار در گذشته محل سراج ها و چمدان سازها بوده است.
کاروانسرای چهار سوق: در انتهای بازار سراجی و قبل از ورود به چهار سوق به کاروانسرای چهار سوق می‌رسیم، موقعیت این کاروانسرا در نزدیکی دروازه غربی شهر و میدان ارگ از طرفی و از طرف دیگر قرار گرفتن ما بین دو راسته بازار شرقی و غربی و راسته بازار شمالی جنوبی موقعیت ویژه و ممتازی را به آن داده است.
این کاروانسرا در دو طبقه احداث و دارای نزدیک به 90 حجره و انباری و محل استراحت مسافرین بود و دو راسته بازار در ضلع های شرقی و جنوبی آن قرار داشت. طبقه فوقانی آن برای استفاده مسافرین بود و در پایین حجره ها و مغازه ها قرار داشت.
مجموعه و بازار گنجعلیخان: در امتداد مسیر خود به سمت شرق به بازار و مجموعه گنجعلیخان می رسیم که بنا به اسناد معتبر بر روی بازار قدیمی شهر ساخته شده است. گنجعلیخان طبق دستور شاه عباس طرح بازاری به انضمام چهار سوقی رفیع و حمامی بسیار بزرگ و عالی با میدان و مدرسه و ضراب خانه و مساجدی چند به همراه آب انباری بسیار بزرگ و محکم با طراحی معماران یزدی و اصفهانی احداث نمود.
بازار اختیاری (شاهی): این بازار کم عرض و تنگ را می‌توان قدیمی‌ترین بخش بازار محسوب کرد. این بازار از مغرب با بازار گنجعلیخان و ازمشرق به بازار وکیل محدود می شود. از مهمترین بخش‌های این بازار می‌توان به مدرسه علمیه شفیعیه، سرای گلشن، سرای سردار و بازارچه آن منسوب به سردار نصرت و تیمچه محمودیه اشاره کرد.
مجموعه و بازار وکیل: بازار کرمان از سمت شرق به بازار طولانی و مجموعه وکیل می رسد. مجموعه وکیل شامل مسجد، بازار، حمام و کاروانسرا است. از مهمترین عناصر این بازار می توان حمام وکیل، کاروانسرای وکیل،مدرسه حیاطی، دو قیصریه (اول و دوم) و مسجد وکیل را نام برد.
مجموعه و بازار مظفری: در ادامه مسیر راسته اصلی بازار در انتهای شرقی آن به بازار مظفری ختم می‌شود که شامل آب انبار، مسجد، مدرسه، تکیه و بازار است. متأسفانه تمامی بناهای این مجموعه به غیر از مسجد جامع مظفری و تکیه (صفه عزاخانه) همه از بین رفته است.
راسته شمالی
دومین راسته مهم و اصلی بازار کرمان راستة شمال غربی به جنوب شرقی است که در طول مسیر جاده ای که از دروازه شمالی شهر - دروازه خراسان - خیابان ابوحامد آغاز و در انتهای خود به چهار سوق ختم می‌شود و از آنجا به بعد در طول راستة جنوبی امتداد می‌یابد.
بازار عزیز: دروازه شمالی شهر قدیم کرمان (دروازه خراسان) پس از طی مسافتی به بازار عزیز می رسد. امروز از بازار عزیز جز نامی باقی نماده است. از علل اصلی زوال این بازار احداث خیابان شریعتی از شرق به غرب و قیچی کردن بازار بود که سبب شد این بازار از بین برود.
مجموعه و بازار حاج آقا علی (بازار آهنگری): این بازار که در گذشته قبل از احداث خیابان شریعتی در امتداد بازار عزیز و پیوسته به آن بود از خیابان شریعتی شروع و به سمت جنوب تا راستة بازار کفاشها امتداد دارد. از مهمترین عناصر مجموعة حاج آقا علی به غیر از بازار می‌توان آب انبار، کاروانسرا و مسجد چهلستون را نام برد.
راسته بازار کفاشها: این راسته بازار که از مهمترین و پر رونق‌ترین بازارهای شمالی - جنوبی است پس از بازار حاج آقا علی تا ابتدای بازار کلاه مالی قرار گرفته است. از عوامل رونق آن تجمع صنفی در یک راسته و تنوع در ارائه کفش است که سبب استقبال مشتریها شده است.
بازار کلاه مال‌ها: این راسته بازار بین دو مجموعه گران‌قدر، عظیم و با شکوه ابراهیم خان و گنجعلیخان قرار دارد و در مقایسه با آن دو مخروبه به نظر می‌آید.
مجموعه و بازار ابراهیم خان: پس از بازار کلاه مال‌ها مجموعه و بازار زیبای ابراهیم خان قرار دارد. مجموعه ای که تمامی شکوه و اعتبار راسته شمالی بازار متعلق به آن است. مجموعه ابراهیم خان مشتمل بر مدرسه و خلوت حمام و قیصریه و آب انبار است.
راسته بازارهای مسگری: در امتداد بازار کلاه مالی در ضلع شمالی میدان گنجعلیخان راستة مسگری شمالی وجود دارد
راسته جنوبی
قدیمی‌ترین راسته بازار کرمان این بخش است. راستة جنوبی بازار کرمان از دروازه جنوبی شهر، دروازه « رق آباد » یا « ریگ آباد» آغاز شده و تا چهار سوق در مرکز بازار امتداد دارد.
در گذشته کالاها و کاروان‌هایی که از جنوب وارد شهر می‌شدند و نیز کاروان‌هایی که از شمال(خراسان) به طرف جنوب می‌رفتند از این بازار و دروازه آن عبور می‌کردند.
بازار قلعه محمود: این بازار از محل دروازه سابق جنوبی کرمان یعنی دروازه رق آباد (ریگ آباد) در خیابان احمدی شروع می‌شود و به شکل بازار سرپوشیده تا خیابان امام خمینی به سمت شمال امتداد دارد. در این بازار بیش از 100 مغازه وجود دارد. یکی از عوامل فرسودگی این بازار مغازه‌های مخروبه و فرسوده‌ای است که به حال خود رها شده‌اند.
بازار میدان قلعه:در امتداد بازار قلعه محمود به سمت شمال، بازار میدان قلعه قرار دارد که از خیابان امام خمینی شروع و به سمت شمال تا چهار سوق ادامه پیدا می‌کند.
بازار میدان قلعه از جمله قدیمی‌ترین و طویل‌ترین بازارهای کرمان پس از بازار بزرگ است که در محله میدان قلعه قرار دارد.
از خصوصیات فیزیکی این بازار می‌توان به ارتفاع کف مغازه‌ها نسبت به سطح بازار و وجود سکو در پیشخوان مغازه‌ها اشاره کرد که از آن برای نمایش کالاهای مورد فروش استفاده می‌گردید.
