از گذشته دور تاثیر عواملى چون آب و هوا، میزان رطوبت، دما و ارتفاع و دیگر عوامل محیطی روى، انسان‌ها شناخته شده است.
این علم دانشى میان رشته‌اى است که به تبعات دیگر شاخه‌هاى مختلف علوم چون بیولوژى، شیمى، فیزیک، ریاضیات،آمار، کشاورزى، آب و هوا شناسى، مینرالوژى، ایمونولوژى، اپیدمیولوژى، پاتولوژى و پزشکى جغرافیایى مى‌پردازد.
بررسى و تفحص در هرشاخه از این علم، دنیاى وسیعى ازاجزاء بهم پیوسته و مرتبط با کل را به ما مى‌نمایاند. با کشف قوانین حاکم بر این ارتباط، به ماهیت کلى هدف زمین‌شناسى پزشکى مى‌رسیم که این هدف همان شناخت عوامل ژئوژنیک و تأثیر بر سلامت موجودات زنده است.
همانگونه که پوسته زمین از عناصر مختلف تشکیل یافته است اعضاء و اندام‌هاى موجودات زنده نیز از عناصر مختلف بوجود آمده‌اند. براى مثال بیش از 99 % وزن اندام‌هاى انسانى از 6 عنصر اکسیژن، کربن، هیدروژن، نیتروژن، کلسیم و فسفر تشکیل یافته است.
برپایه مطالعات انجام شده دو گروه اصلى از عناصر اهمیت ویژه‌اى در سلامت و بهداشت انسان دارند. گروه اول، عناصر ضرورى و حیاتى شامل آهن، منیزیم، پتاسیم، کلسیم، روى، مس، یّد، سلنیم، فلورئور است. گروه دوم شامل عناصرى است که در مقادیر بسیار کم، اثرات فیزیولوژیکى زیان‌آورى ایجاد می‌نمایند که عبارتند از کادمیم،آلومینیوم، ارسنیک، سرب، جیوه و برخى از ترکیبات اورانیوم.
بنابراین فرآیندهاى بیولوژیک، این عناصر را براى انجام وظایف بیوشیمیایى خاص و ضرورى براى ادامه حیات بکار مى‌گیرند. برخى از این عناصر، نقش مهمى در متابولیسم عادى و عملکردهاى فیزیولوژیک درانسان دارند. مثلاً کلسیم، فسفر، فلوئور و منیزیم نقش مهمى در عملکردهاى ساختارى استخوان و غشاء سلولى دارند.
برخى از این عناصر مثل روى، مس، سلنیم، منگنز و مولیبدن، از اجزاء ضرورى آنزیم‌ها بوده ویا به عنوان حامل آهن براى لیگاندها در متابولیسم عمل مى‌نماید. گروهى نیز همانند یّد و کروم، در ساختار اصلى هورمون‌ها شرکت دارند. بنابراین عناصر در چرخه طبیعى حیات از طریق خاک ، آب و گیاه وارد سیستم بدن موجودات زنده مى‌شوند.
ژئومدیسین یا زمین شناسى پزشکى شاخه‌اى از زمین شناسى زیست محیطى است که به بررسى ارتباط بیماریها و درمان آنها با وضعیت زمین شناسى مى‌پردازد. از سالها پیش دانشمندان ایرانى چون زکریا رازى و ابوعلى سینا به ارتباط بوم و زمین با بیماریهاى مختلف پى برده بودند.
علاوه بر دانشمندان ایرانى محققین دیگرى از سایر ممالک به بررسى این آثار پرداخته اند و برخى نیز بدون داشتن دانش ژئومدیسین فقط شاهد و ثبت کننده ارتباط بیماریها با وضعیت زمین بوده‌اند. امروزه دانشمندان علل بسیارى از مرگ و میرهاى و مسمومیت‌هاى منطقه‌اى را در خصوصیات زمین پى مى‌جویند.
بشر از دیرباز سعى در مقابله و کاهش خسارات ناشى از حوادث غیرمترقبه جهانى داشته است از جمله این حوادث مى‌توان به پدیده‌هاى زمین شناختى چون زمین لرزه، آتشفشان، رانش‌ها و لغزش‌ها، سیل و توفان اشاره نمود.
علاوه بر این بسیارى از بیماریهایى که در مناطق مختلف بصورت اپیدمى شایع مى‌گردند و بسیار خطر آفرین بوده به نحوى مربوط به پدیده ها و وضعیت زمین شناختى منطقه مى‌باشند.
در مجموع پدیده‌هایى که در زیر به آنها اشاره شده، همگى از جمله مواردى هستند که لزوم بررسیهاى زمین شناسى را در امور بهداشتى یک ناحیه گوشزد مى‌نمایند:
- راهیابى باطله‌هاى مواد معدنى سمى بر اثر استخراج و انبارش آنها به آب زیرزمینى و شبکه هیدروگرافى
- راهیابى باطله هاى مواد معدنى بر اثر تغییر سطح اساس سفره (در سیل و خشکسالى)
- تبدیل مواد سمى نامحلول به محلول (در خشکسالى)
- آزاد شدن گازهاى سمى در هنگام زمین لرزه
- انتشار مواد سمى بر اثر آتشفشانى
- شیوع بیماریهاى بومى على الخصوص مسمومیت‌ها و کمبودهایى که اکثراً متاثر از شرایط زمین شناسى منطقه است
- آلودگى هاى میکروبى و شیمیایى آب بر اثر عدم فیلترهاى طبیعى
بنابراین براى پیشبرد هر چه بهتر و رسیدن سریعتر اهدافی که سلامتى جامعه را حفظ مى‌نماید مطالعات زمین شناسى زیست محیطى در گستره ایران زمین امرى ضرورى به نظر مى‌رسد.
منبع مورد استفاده برای این مدخل
