در این آیین، اخلاق و اندیشه سعدی از دریچه قصایدش توسط ادیبان و اندیشمندان امروز، تحلیل و بررسی شد. دکتر مظاهر مصفا، دکتر مهدی نوریان، سالار عقیلی، استاد موسی اسوار، دکتر ضیاءموحد و دکترنصرالله پورجوادی در روز آغازین همایش سعدی در قصیده در این باره سخن گفتند. آنچه از پی میآید، گزارشی است از این نشست.
پس از آنکه دکتر مظاهر مصفا بهعلت ضعف مزاج به تشکر بسنده کرد، دکتر مهدی نوریان استاد پیشکسوت دانشگاه اصفهان درباره قصیده از عنصری تا سعدی سخن گفت. وی با بیان اینکه به محض شنیدن نام قصیده بلافاصله نام عنصری تداعی میشود، بیان داشت: معروفترین قصیده عنصری، فتحنامهای است که در فتح خوارزم سروده شده و عده زیادی از شاعران از جمله سعدی از آن استقبال کردهانداما تفاوت قصیده سعدی با سایرین آن است که وی به کل راه و شیوه تازهای را برای سرودن این قصیده به کار برده تا آنجا که بهنظر کسی نمیرسد که سرمشق سعدی در سرودن این اثر، عنصری باشد. شخصیت یگانه سعدی و قوه ابتکار و آفرینش او این اثر را از سایر آثاری که در استقبال به قصیده عنصری سروده شده، ممتاز میکند.
به بیان دکتر مهدی نوریان، سعدی در این اثر، مناظرهای بین عقل و عشق ترتیب داده و ابتدا، از زبان عقل توصیه میکند که به واسطه قدرت کلام مخاطب آنرا میپذیرد و سپس در مقام عشق همه را نقض میکند و شگفت آنکه باز به واسطه قدرت کلام مخاطب با آن همراه میشود. استاد موسی اسوار نیز درباره اشعار عربی سعدی پیشنیازی را ضروری دانست که عبارت است از: عدممقایسه این اشعار با اشعار فارسی او و بزرگان عرب. به گفته او تحقیق درباره اشعار عربی سعدی بسیار ناقص بوده و این تلاش مختصر نیز محل تامل و ایراد است. از نظر وی، قصیده در سوگ بغداد، شاهکار سعدی در عربی است.
به گفته او، سعدی با اغلب شاعران عرب مانوس بوده و از ایشان اثر پذیرفته است. این اثر 92بیت است که از قافیههای سالمی برخوردار است. این شعر آیینه تمام نمای توانایی او در شعر عربی است. این مرثیه سرشار از احساسات دینی و همت انسانی است که با تصاویر بسیار رنگارنگ تزیین شده است. سالار عقیلی، خواننده جوان اشعار بزرگان پارسی چون سعدی، او را بحق از فصیحترین متکلمان دانست و گفت: او بزرگترین غزلسرای پارسی است که شیراز نه تنها به ایران بلکه به انسانیت هدیه کرده است. به گفته وی، از حکمت و جهانبینیاش که رسیدن به آن، یک عمر مجاهدت و سیر آفاق و انفس میطلبد که بگذریم، غزلیات او همواره ورد زبان عارف و عامی و پیر و جوان بوده است. بهنظر این هنرمند، شعر سعدی خود با موسیقی درونی خویش، نخستین تم را در اختیار آهنگساز قرار میدهد بهگونهای که گویی سعدی آنرا با همان شکل موسیقایی هنگام سرایش در نظر داشته است.
دکتر ضیاء موحد، با اشاره به رسا بودن غزل و نثر سعدی، قصاید را نیز واجد این ویژگی دانست و گفت: تسلط او به زبان به اندازهای است که حتی نمیتوان در آن دست برد و تصرف کرد و نسخه بدل چندانی ندارد. وی با طرح مبحث لحن، لحن سعدی را در قصاید، خطابی، آمرانه و تند دانست و گفت: لحن او در بوستان مهربان و پدرانه و آرام است. به بیان او، لحن، طرز بیان است که سعدی در آن استاد است. او از تنوع لحن برخوردار است و با اینکه قرار است قصیده و اندرز بگوید هنگامی که به مدح کوچکی میرسد لحن به طرز عجیبی، آمرانه و همراه با عزت نفس است. به گفته دکتر موحد، آنجا که در قصاید پند و اندرز میدهد، لحنی پدرانه دارد و آنجا که با حاکم و صاحب دیوان سر و کار دارد از لحنی بسیار پرصلابت برخوردار است.
