با استحکام پایه‌های قدرت رضاخانی و برملا شدن چهره حقیقی رضاشاه و سپس اجرای اصلاحات ارضی در زمان محمدرضا پهلوی، زمینه برای تصرف هرچه بیشتر موقوفات آماده شد. گفت‌وگوی زیر شاید از این حیث فتح بابی برای علاقه‌مندان و پژوهشگران محسوب شود؛ چرا که نمونه‌ای از وقف نامه‌ای را به دست می‌دهد که توسط فقیهی بزرگ فراهم آمده است و از این حیث با وقفنامه‌های دولتی تفاوتی تام دارد.
- ویژگی وقفنامه آقا نجفی که آن را از سایر وقفنامه‌ها متمایز می‌کند، در چیست؟
در نگاه اول به وقفنامه، مطلبی که جلب توجه می‌کند، بزرگی و گستردگی آن است. شاید کمتر عالمی را داشته باشیم که چنین موقوفاتی را از خود به یادگار گذاشته باشد.
- گستردگی وقفنامه از نظر اندازه و متراژ است یا از نقطه نظر پراکندگی موقوفات و تعداد آنها؟
هر دو. وقفنامه شامل 25فقره مکان است که بیشتر مزارع و قراء و املاک را در برمی‌گیرد و از طرفی مکان‌های ذکر شده محدود به یک منطقه جغرافیایی خاص نیستند.
- به‌نظر شما این پراکندگی دلیل خاصی دارد؟
ببینید سبک و سیاق این وقفنامه نشان می‌دهد که وقفنامه یک وقفنامه حکومتی است، نه یک وقفنامه شخصی و فردی. آنطور که از چینش و انتخاب مکان‌های وقف شده بر می‌آید آقانجفی با این کار سعی در ایجاد یکسری پایگاه‌های ملکی برای حکومت فقاهتی داشتهاند.
- این احتمال هم وجود دارد که روستاییان حومه اصفهان به‌دلیل ارادت خاصی که به آقانجفی داشتهاند این مزارع و املاک را در اختیار ایشان قرار داده باشند؟
در وقفنامه اکثر مکان‌ها با عبارت«زرخری» مشخص شده‌اند. زرخری به معنای نقدا خرید کردن است. به بیان دیگر خود مرحوم آقانجفی دست به این چینش زده‌اند که این کیفیت سرمایه‌گذاری از سوی آقانجفی نشان از نگرش والای ایشان دارد.
- تاریخ تنظیم وقفنامه مربوط به چه زمانی است؟
تاریخ نگارش وقفنامه شب پنجم ربیع الثانی سال1332هجری قمری است که تقریبا 4ماه قبل از وفات آقانجفی تنظیم شده است.
- از این 25فقره مکان که در وقفنامه نام برده شده است، در حال حاضر چند فقره به همان حالت وقف باقی مانده‌اند؟
حدود 80درصد این وقفنامه به تصرف درآمده است که بخشی به‌دلیل سهل‌انگاری متولی بوده است.
- دوران خفقان رضاخانی هم در این سهل‌انگاری دخیل بوده است؟
قطعا! فضای التهاب‌آوری که در آن بحبوحه شکل گرفته مانع از هرگونه اخذ تمهیدات و اقداماتی در جهت حفظ این وقفنامه بوده است.
- برگردیم به وقفنامه! به‌نظر شما گستردگی وقفنامه به شخصیت و جایگاه ایشان مرتبط نمی‌شود؟
مسئله‌ای که وجود دارد این است که علما و مراجع از دیرباز محل رفع رجوع مردم بوده‌اند. مرحوم الفت، 6عامل برای نفوذ فوق‌العاده و جایگاه بی‌بدیل اجتماعی ایشان ذکر می‌کنند که به‌نظر من 3عامل کمک به فقرا و ثروت زیاد و طمع نداشتن به ملک و مال مردم در آقانجفی باعث روی آوردن مردم به جانب ایشان است و از این جهت باید گفت ایشان شیخ‌الاسلام اصفهان بودند.
- مرحوم الفت در مورد اموال آقانجفی می‌نویسند اموال را 3قسمت کردند: قسمتی به‌عنوان ارث، قسمتی هم در اواخر عمر آقا در قضایای بختیاری مصرف شد و بخش دیگری هم وقف گردید. این تقسیم‌بندی و اهمیت فوق‌العاده مرحوم آقانجفی به موضوع وقف، ناشی از چه مسئله‌ای بوده است؟
مرحوم آقانجفی یک شخصیت صدقه جاریه در طول حیاتشان بوده و از طرفی ما در همان برهه علمایی را داشتیم که فقط به کمک و دستگیری از مردم روی می‌آوردند و توجهی به موضوع وقف هم نداشتند، در حالی که مرحوم آقانجفی به‌دلیل نگرشی که نسبت به حکومت فقاهتی داشتند تا مادامی که زنده بودند، سیل کمک‌ها و اموال ارسالی را در راه کمک به دیگران و دستگیری از درماندگان مصرف می‌کردند و از طرف دیگر از طریق وقف سرمایه‌گذاری هم می‌کردند.
- این سرمایه‌گذاری‌ها یا به نوعی همان وقف کردن، با چه هدف و نیتی بوده است؟
موقوفات 400سال اخیر که حدود 600 تا 700وقفنامه می‌شود، مورد تجدید و بازنویسی قرار گرفته‌اند که بیش از 500 تا 600نوع نیت در این وقفنامه ها شناسایی شده است که بهترین نوع نیت همان خیرات و مبرات است که در این وقفنامه نیز روی آن تأکید شده است که نمود روحیه خیرخواهی در این وقفنامه آشکار است.
- از دیدگاه فقهی این وقفنامه چه ویژگی‌هایی دارد؟
مرحوم آقانجفی در وقفنامه اشاره کرده‌اند تا مادامی که زنده هستند می‌توانند شخص متولی را عوض کنند که این فتوای آقانجفی به‌عنوان فقیه زمان، خاص ایشان است.
