تیغ پنهان ساخته یوجی یامادا ؛ یک سامورایی اصیل و عاشق

استاد مسلم سینما حالادر 80 سالگی به فیلمسازی شهرت دارد که بیشتر شاعر است تا سینماگری مولف. اگر آغاز فیلمسازی او او را در 1961 و در 30 سالگی‌اش بدانیم او تاکنون و بی وقفه 40 فیلم ساخته که هرکدام واکاوی اش مارا به تقدم سنت بر مدرنیته رهمنون می‌سازد.

سه گانه مشهور او که با سامورایی سپیده دم در سال 2002 آغاز شده بود، در 2004 با همین فیلم تیغه پنهان ادامه پیدا کرد و سرانجام با فیلم خوش ساخت و بی نقص عشق و افتخار 2006 کامل شد. این تریلوژی  تصویر کاملی از تفکرات یامادای کهنسال را پیش روی علاقمندانش قرار می‌دهد.

تیغه پنهان یکی از شاخص ترین کارهای یوجی یامادا ، به زندگی متفاوت چند سامورایی در اواسط قرن نوزدهم می پردازد. نوعی از زندگی که عمدتا برای کسانی که شیفته روایت زندگی سامورایی ها هستند بسیار متفاوت است.

در فیلم او به مانند همیشه فراوانی کاراکترها موج می زند و هرکدام از آنها نمایندگی قشری از مردم آن سالهای ژاپنی جماعت را به عهده دارند.با این حال مثل همیشه معدودی از این شخصیت‌ها داستانک‌های خود را تمام  کمال تعریف می کنند و قصه را پیش می‌برند.

قهرمان تیغ پنهان یک سامورایی موقر، مورد احترام اما بسیار درونگرا و خونسرد به نام مونزو است. او با تمام سامورایی‌هایی که تاکنون در آثار شاخصی از آکیرا کوروساوا یا کوبایاشی و دیگران دیده اید تفاوت دارد. مونزو به جایی رسیده که از شیوه زندگی سامورایی جماعت به ستوه آمده است. اصلا به گونه ای برای این زندگی سامورایی آن هم در اواسط قرن نوزدهم  در ژاپن آفریده نشده است. دوره ای که به نام دوره ادو معروف است و زمانی است که قرار است سنت ها همگی عوض شوند و زندگی غربی کم کم دارد جایش را در بین ژاپنی ها باز کند. همه چیز تحت الشعاع همین وارونگی فرهنگی قرار گرفته و مونزو در این گیرودار ترجیح می دهد بیشتر مرد خانواده باشد تا یک سامورایی.

سامورایی هایی که دیگر جنگیدن برایشان نه به سبب به دست آوردن افتخار و شرافت که دیگر برای گذرانیدن روز و فرونشانیدن عطش شهرت و پول است. زندگی سامورایی ها در چنین روزگاری به جنگ های روزانه و شب نشینی های آنچنانی تبدیل شده است. مونزواما در این روزگار به زندگی فقیرانه خود عشق می ورزد. از خانواده و دوستان و خواهرش نگهداری می کند و به کشاورزی می پردازد. و با اینکه هنوز هم در جامعه سامورایی آن زمان بیشترین دوستان را دارد و در بین آنها محترم ترین است با این همه خود را کنار می کشد ...

یامادا در تیغ پنهان آشکارا اندیشه های فلسفی خود که برگرفته از آموزه های شرقی است را روایت می کند .و در این بین مداوم و در هر زمان مناسبی چه در گفتار و یا در رفتارهای کاراکترهایش شیوه زندگی قدیمی و مزیت های آن و هم چنین برتری های فرهنگی زندگی سنتی بر فرهنگ وارداتی را یادآوری می نماید.اندیشه ها و منطق و فلسفه شرقی واقعا با داستان کاراکترهای تیغ پنهان عجین شده است. اما مهمترین مسئله فقط گوشزد کردن این تقابل ها نیست او به شیوه عملی این تقابل را نشان می دهد( ازدواج خواهر مونزو با سامون به یاد بیاورید).

به  این‌ها نوع تغییر رفتارها در زندگی روزمره ژاپنی‌ها را نیز اضافه کنید. در داستان یامادا، برادر مونزو به نام کاتاگی اگرچه شخصیت مهم و تاثیر گذاری نیست اما یامادا به ظرافت و شیوایی او را در نقش افرادی برایمان بزرگنمایی می کند که از گذشته خود بریده اند و و در نهایت به هیچ تبدیل شده اند. کاتاگی در زندانی به حبس فرستاده شده که یکی از بهترین دوستان مونزو نیز در آنجا زندانی است. این شخص که هازاما نام دارد از بچگی با مونزو بوده و این دو نزدیک ترین دوستان به هم بوده اند.

جالب اینجااست که هیچ نکته مشترکی حداقل در ظاهر با یکدیگر ندارند. در واقع هرچه قدر مونزو انسان وارسته و شاخص و عاشق و درون گرایی است ، هازاما یک سامورایی پر سروصدا و سرشار از خشونت و کله خرابی است که به جز به خوشگذرانی های روزمره فکر نمی کند. با این همه هازاما  ذات پاکی دارد و وفادار به اصول است.

او هم به مانند هم رزمش مونزو مخالف برده داری و استبداد است از این رو است که بر علیه حاکمان محلی قیام می کند و هوروی پست فطرت او را به زندان می اندازد. اینجااست که یامادا اصالت و قداست را نمایش می دهد. هازاما با همه ی بدی های ظاهری که دارد یک سامورایی اصیل است و هیچ هم مسلک وی حاضر به اذیت کردن او نیست اما برادر مونزو ، شینو حاضر می شود او را بکشد و خود از زندان آزاد شود. و اگرچه شینو موفق به این کار نمی شود اما نگهبانان زندان همگی بر سر هازاما می ریزند و اورا ناکار می کنند اما به هرحال طومار سرنوشت شینو به عنوان یک سامورایی خطاکار و گنه کار پست نوشته می شود.او هازاما را وادار کرده بود که هاراگیری کند. آن هم به واسطه افکار زهرآگینی که سعی داشت به ذهن هازاما وارد کند. تقابل نی

کی و پلیدی، خیر و شر، زیبایی و زشتی و عشق و لااوبالیگری در تمام داستانک‌های تیغ پنهان این گونه روایت می‌شود.

به زعم یامادا شاید بهترین گزینه در شرایطی که همه چیز در حال تغییر است و فرهنگ و سنت به عنوان تنها عامل نجات بخش جامعه در حال تحلیل رفتن است بهترین کاروقتی نیرو توانی برای حفظ این قداست ها نیست ، کنار کشیدن کوتاه مدت برای آلوده نشدن  است.روندی که دقیقا برای مونزو شاهد هستیم. او به عنوان یکی از ماهرترین شمشیرزنان و محترم ترین سامورایی های ژاپنی ، خسته و بدبین از مناسبات اجتماعی خود را کنار می کشد و سعی در تزکیه نفس دارد و می خواهد تمام وجودش را با عشق پر کند.

یامادا در عمده آثارش چنین سامورایی هایی را تصویر کرده است. برای همین دیدن فیلم های او ممکن است ابتدا به ساکن برای تماشاگری که شیفته کارهای کوروساوای فقید و کوبایاشی شهیر است کمی تا قسمتی ملالت آمیز باشد. سامورایی که یامادا روایت می کند ، مربوط به بخشی از تاریخ سرزمین آفتاب تابان است که به دوره ادو شهرت دارد.یک توضیح مختصر شاید تفاوت ساموراهایی فیلم های کوروساوا را با فیلم های یامادا نشام دهدو یک اطلاعات عمومی ضروری برای شیفتگان این نوع سینما هم باشد.

دوره ادو که چیزی حدود 65 سال به طول کشید ، از مهمترین و یا شاید پر اهمیت ترین سالهای سامورایی ها را در برمی گرفت. در واقع ابتدای دوره ادو بود که سامورایی ها شدیدا تقویت شدند و در آخر دوره کم کم مضمحل شدند و دیگر قدرت را از دست دادند. در همین دوره بود که کم کم سامورایی فقیر وجود نداشت. سامورایی ها سعی داشتند به زندگی خصوصی خود نیز سروسامانی بدهند و کسب موقعیت های اجتماعی و تشکیل خانواده برایشان به ارجحیت تبدیل شده بود.این رفتار در حقیقت منافی اعتقادات سامورایی ها بود. پیش از این در دوره کنجی ، سامورایی جماعت پای بند هیچ چیز نبود. و هرگز یک سامورایی یک جا بند نمی شد. همین تضاد های بوجود آمده باعث شد تا در آخر دوره ادو سامورایی جماعت به افول آخرین خود برسند و بعد تر با مدرن شدن ارتش امپراطوری دیگر از صفحه روزگار محو گردند.

به زعم یامادا سامورایی ژاپنی نماد بی بدیل ژاپن قدیم است. سامورایی فرهنگ قرن ها را نمایندگی می کند و در هر دوره ای از دوره کنجی گرفته تا دوره ادو یا دوره های بسیار قبل تر مانند دوره پیش از فئودالی ، سامورایی می توانست تاثیر گذارترین در مناسبات اجتماعی باشد بی آنکه نماینده ای رسمی باشد.

تلاش یامادا برای زنده نگهداشتن فرهنگ ژاپن و سامورایی بی اندازه ارزشمند است. می توان تلاش اورا با تلاش آمریکایی های فرهیخته ای مقایسه کرد که از سال 1960 سعی در احیای فرهنگ فراموش شده و از دست رفته سرخ پوست ها کردند. برای خود ما ایرانی جماعت نیز فرهنگ عیاران و لوطی ها نیز در مقیاسی بسیار متفاوت و شاید کوچکتر قابل اشاره است.

تیغ پنهان بر روایت جنبه های انسان دوستانه استوار است.و نگاه یامادابر عشق استوار است و تعریفی تاریخی از سامورایی آخر دوران ادو به تماشاگر می دهد. در تیغ پنهان هم از هاراگیری خبری هست ( سکانس هاراگیری هازاما در زندان را به یاد بیاورید) و هم از درگیری های میان سامورایی ها و دشمنانشان ( سکانس درگیری نیروهای حاکم مستبد هوری با سامورایی های بی آزار را به یاد بیاورید که هوری پست فطرت ناجوانمردانه به هرکدام اتهامی بی اساس کی زند و روانه زندانشان می سازد) و هم اینکه جنگ و دعوا بین خودشان را ( صحنه های پایانی بین مونزو و شیکورو )را می توان شاهد بود. یعنی به بنا به رعایت کردن قواعدژانر یامادا ششدانگ مثل همیشه عمل کرده اما او رفتار شناختی و معناشناختی سامورایی ها را نیز در نظر داشته است.

و نکته بسیار ضروری ذکر نوشته های فوجی ساوا است. نویسنده فقیدی که در سال 1997 درگذشت تمامی آثار سینمایی یامادا را نگاشته بود و در واقع نگاه تیزبین و تحقیقات مفصل و متقن او بود که باعث شده بود ، یامادا این قدر به فرهنگ زندگی سامورایی ها و تاثیر گذاری آنها بر زندگی اجتماعی مردم ژاپن را مهم بداند.

the hidden blade

کارگردان: یوجی یامادا / فیلمنامه: یوشیکاتا آساما / از داستان فوجی ساوا / زمان: 132 دقیقه / محصول 2004 ژاپن

بازیگران: ماساتوشی ناگاسه (مونزو) / تاکاکو ماتسو(کیه) / هیدتاکا یوشیوکا (سامون) / یوکی یوشی اوزاوا (هازاما)