این مراسم برای گرامیداشت روز اول شهریور که در تقویم به نام سعدی مزین شده، در آرامگاه این شاعر بزرگ پارسی برگزار شد و در آن، برخلاف آنچه تصور می‌شد، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی غایب بود. البته سیدمحمد حسینی پیامی را به این مراسم فرستاد تا نبودش تا حدودی جبران شود. او در این پیام آورده است: صبر بسیار بباید پدر پیر فلک را/ تا دگر مادر گیتی چو تو فرزند بزاید. افصح‌المتکلمین، استاد سخن، شیخ مصلح‌الدین سعدی شیرازی، به‌حق، برگ زرین ادب و فرهنگ معنویت‌گستر ایرانی است. این «مرغ سخندان» که «هنوز آواز می‌آید به معنی از گلستانش»، درس‌آموخته مدارس دینی نظامیه بود و دانش‌اندوز محضر سهروردی‌ها. آنچه از نظم و نثر از او باقی است، به‌واقع دفتر معرفت است و کتاب حکمت.
وزیر فرهنگ پس از این مقدمه، به برخی از آثار مهم سعدی پرداخته و ادامه می‌دهد: به‌راستی که چه بخت بلندی است مردمی را که شاعر بزرگ آنان، دیوان خویش را با قصیده‌ای بیاغازد که درسنامه توحید است و مشق عرفان و اخلاق. آن کدام شاعر و از کدام ملت است که به زبانی سحر آمیز و دلنشین، بنی‌آدم را اعضای یک‌پیکر بخواند و آفرینش را گوهر یکتا؟ سعدی است که یار و دلدار را بهانه می‌کند تا از آرزوی دیدار «یار غایب» بگوید.
حسینی در بخش دیگری از پیامش آورده است: تا سعدی و سعدی‌دوستان، در این ملک نفس می‌کشند و گام برمی‌دارند، این سرزمین پاک، گهواره خرد و مهربانی است. رهپوی طریق پیمبران است و آرزومند جمال آل‌محمد؛ که «سعدی اگر عاشقی کنی و جوانی/ عشق محمد بس است و آل محمد.» چنین است که پیر راحل و پیشوای خردمند ایران اسلامی، خمینی بزرگ، به زبان شعر و از سر تواضع گفت: «شاعر اگر سعدی شیرازی است/ بافته‌های من و تو بازی است.» و چه زیبا و گویا گفته است خلف صالح آن امام بزرگ، مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: «تجلیل‌سعدی، تنها تجلیل شعر و نثر شیوا نیست، تجلیل اخلاق و حکمت و معرفت بلیغ و رسا نیز هست، و در این دوران که انقلاب مبارک اسلامی پهنه زندگی ما مردم ایران‌زمین را قلمرو ارزش‌های اسلامی ساخته، و حکمت و معرفت را در جایگاه شایسته خود نشانیده، بجاست که ذکر جمیل سعدی بر زبان ارزش‌گذاران آن ارزش‌ها و یاد او در خاطر رهروان آن وادی‌ها مکرر و مؤکد گردد.»
اما محمود احمدی‌نژاد هم در سخنرانی‌اش بیش از هر چیز بر وجه الهی و عرفانی آثار سعدی تأکید کرد. او گفت: نگاه، اندیشه، اخلاق و گفته‌های سعدی همگی الهامات آسمانی است و به باور من بدون دریافت الهامات از سوی پیامبر اکرم(ص) و آل او کمتر کسی قادر به رسیدن به این مقام است. مجموع آثار سعدی نشان می‌دهد که او جرعه‌ای از شراب عشق و شراب طهور را نوشیده است و سراسر وجودش وصف جلال الهی است.
احمدی‌نژاد همچنین گفت: سعدی به چیزی دعوت می‌کند که خدا، پیامبر و امام دعوت می‌کنند. آثار سعدی و امثال او همگی حاکی از این است که توانسته‌اند به حقیقت ناب و چشمه حیات و معنای انسان کامل دست پیدا کنند و از آن بنوشند و چشم دلشان را باز کنند و به همین دلیل است که چشم دلشان به بیان حقایق ناب باز شده است.
یک اتفاق پیش‌بینی‌نشده
سخنرانی رئیس‌جمهور به نیمه‌هایش رسیده بود که تعدادی از اهالی شیراز با فریادهای‌شان آن را قطع کردند. برخی از مردم به‌دلیل حضور احمدی‌نژاد در مراسم بزرگداشت روز سعدی و برای طرح مسائل و مشکلات‌شان در این مراسم حاضر شده بودند و ظاهرا نتوانستند تا پایان صحبت‌های احمدی‌نژاد صبر کنند.
مردم شیراز که برای دیدار با رئیس‌جمهور و تحویل نامه‌های دستنویس‌شان به او آمده بودند و تنها عده‌ای از آنها که به داخل سعدیه راه یافته بودند، تقاضاهای‌شان را با صدای بلند مطرح کردند. ورود به مراسم، کارت ویژه‌ای نیاز داشت که یکی دیگر از حاشیه‌های جالب مراسم بزرگداشت سعدی را به‌وجود آورد. قرار بود در این برنامه، برخی از استادان اندیشه و ادبیات، نظیر غلامرضا اعوانی، غلامحسین ابراهیمی دینانی، رضا داوری اردکانی و رسول جعفریان هم حضور داشته باشند که در مراسم حاضر نشدند.
مهر، علت این غیبت را براساس شنیده‌ها، صادرنشدن کارت ویژه ورود به مراسم اعلام کرده است! نتیجه اینکه با وجود این همه شاعر شیرازی و غیرشیرازی، فقط یک شاعر جوان تاجیک به نام رستم آی محمدوف توانست در مراسم شعر بخواند. البته اجرای بداهه نوازی و آواز سنتی توسط 2 نفر از استادان موسیقی فارس نیز از دیگر برنامه‌های این مراسم بود. از اینها گذشته، احمدی‌نژاد پیش از سخنرانی خود، 3 نسخه خطی را نیز رونمایی کرد؛ نسخه خطی کلیات سعدی کتابت شده در سال 1214 قمری، نسخه خطی کلیات سعدی کتابت شده در سال 1232 قمری و نسخه خطی نفیس گلستان که در سال 1389 شمسی توسط هنرمند شیرازی محبوبه تلاش کتابت شده بود. رئیس‌جمهور علاوه بر این، دستور تامین اعتبار ساخت مرکز سعدی‌شناسی را نیز صادر کرده است. سید حسن موسوی، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگ و گردشگری در همین مراسم گفت: رئیس‌جمهور در سفر امروز خود به شیراز دستور تامین اعتبار ساخت مرکز سعدی‌شناسی شیراز را صادر کرد و ان‌شاءالله سال آینده با برگزاری همایشی بین‌المللی، این مرکز افتتاح خواهد شد. به‌گفته موسوی، مرمت بنای سعدیه شیراز نیز به پایان رسید و همان شب با حضور رئیس‌جمهور افتتاح شد.
نشست صبح
به جز این مراسم، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فارس، نشستی را با نام «سعدی، معارف اسلامی و فرهنگ ایرانی» صبح پنجشنبه برگزار کرد. در این مراسم غلامرضا اعوانی گفت: در بحث عرفان همواره این بحث مطرح بوده آیا سعدی در مراتب بالاتری از عرفان قرار دارد یا حافظ که به عقیده من عرفان سعدی از عرفان حافظ بسیار بالاتر است. سعدی بین عشق این سری و آن سری که مولانا در اشعار خود می‌گوید جمع حاصل کرده و از این راه به مقامی از عرفان رسیده که دیگران در رسیدن به آن ناکام بوده‌اند. رئیس پیشین انجمن حکمت و فلسفه ادامه داد: موضوع عشق برای یک عارف مسلمان به نوعی با ابهاماتی ممکن است همراه باشد اما سعدی عشق و کسب آن را جز با راه جلب محبت که آن را شیوه پیامبر(ص) می‌داند بیان نمی‌کند. تفاوت عرفان اسلامی با سایر عرفان‌ها در این است که در عرفان اسلامی عارف پس از رسیدن به مقام فنا به مقام بقا نیز می‌رسد و این موضوع مخصوص امت رسول‌الله(ص) است و سعدی نیز به تبع آن عرفانی الهی را ترویج می‌کند که به بشریت تا ابد درس بقا می‌دهد. اعوانی در پایان افزود: سعدی به معنای حقیقی اهل نظر است هر چند که در قرآن کریم میان معنای نظر و رویت که در تفاسیر شعر سعدی از آن استفاده می‌شود تفاوت‌هایی عنوان شده است.
