تصورش را بکنید، آقای دکتری که رفته‌اید مطبش و تمام امیدتان را نذر تخصص و مهارت و کاربلدی او کرده‌اید، آقای مهندسی که آورده‌ایدش تا پی و ستون‌های خانه‌تان را با یک فوت کوزه‌گری و دانش، سه‌سوته علم کند، آن یکی که قرار است بنشیند توی صفحة چهارگوش تلویزیون وبرایمان از معضلات و مشکلات اجتماعی داد سخن بدهد و نسخة درد ما را بپیچد، آن متخصص، آن کارشناس، آن... تصورش را بکنید که این آدم‌های کار درست، کارشان درست نباشد.
یعنی با دانش خودشان، با تلاش و کوشش خودشان به تنهایی به این جایی که هستند، این جایی که باید باشند نرسیده‌اند. یک عامل دیگر غیر از دانش و مهارت و ذهن و استعداد خودشان هم در کار بوده. وحشتناک است. نه؟ درست مثل این که بشنویم قهرمان ملی‌مان دوپینگ کرده است.
وحشتناک نیست؟ ماجرا وقتی ترسناک‌تر می‌شود که بدانیم این قضیه، این دوپینگ، از حد فکر و تصور جلوتر رفته و واقعا هست. واقعا بعضی‌ها دارند دوپینگ می‌کنند؛ دوپینگ دارویی در آزمون‌های علمی. این‌که چرا دوپینگ می‌کنند، این‌که چرا باید دوپینگ بکنند، این، بحث ما نیست.
باید مسؤولان آموزش عالی ما بگویند که چرا جوان‌های ما افتاده‌اند توی این بازی‌ها. حرف ما و گزارش ما، این است که دارند دوپینگ می‌کنند. دوپینگ با ریتالین.
چند روز پیش امتحان جامع دستیاری پزشکی (ورودی به رشته‌های تخصصی) برگزار شد. قبل از امتحان وارد هر کدام از حوزه‌های امتحانی که می‌شدی، عده‌ای را می‌دیدی که با قیافه‌های ژولیده، چشم‌های قرمز و سر و وضع قبل از امتحانی کنار هم ایستاده‌اند و با هم گپ می‌زنند.
با نزدیک شدن ساعت شروع امتحان اما صحنة دیگری را می‌شد دید؛ چند نفر از این جمع‌ها جدا می‌شدند، به سراغ آبخوری می‌رفتند و یک یا چند قرص را با عجله می‌بلعیدند و به سر جلسه می‌رفتند. می‌شد حدس زد که چه دارویی مصرف کرده‌اند؛ داروی شب‌های امتحان، قرصی که مصرف آن بین دانشجویان و خصوصا دانشجویان رشته‌های پزشکی در حال افزایش است؛ ریتالین.
شیطان از لابراتوار آمد
متیل فنیدیت، (MPH) با نام تجاری ریتالین یا نوارتیس در سال1954 به بازار دارویی دنیا عرضه شد و در ابتدا قرار بود دارویی برای درمان افسردگی، خواب‌آلودگی در طول روز و سندرم خستگی مزمن باشد، اما به تدریج بعضی مطالعات نشان دادند که می‌شود از این دارو در درمان بچه‌هایی که دچار اختلال بیش فعالی و کم توجهی هستند (ADHD) استفاده کرد.
از آن زمان تاکنون پزشکان و بعضی محققان مخالف دارو به دنبال اثبات عوارض جانبی مصرف این دارو هستند، اما سال1998 گروه مصرف‌کننده جدیدی برای این دارو معرفی شد؛ دانشجویان، دانش‌آموزان دبیرستانی و نوجوانانی که می‌خواستند شب‌های امتحان کمی بیشتر بیدار بمانند.
تمام امتحان مرا گرم کن!
ماجرا اول از کالج‌های آمریکایی و استرالیایی شروع شد. ریتالین خواصی شبیه آمفتامین (همان دارویی که اکستازی یا قرص‌های اکس از آن می‌آید) دارد و دانشجویان به خاطر تأثیر آن در درمان خواب‌آلودگی در طول روز، برای مهمانی‌های شبانه‌شان چند تا از این قرص‌ها را مصرف می‌کردند، اما با بیشتر شدن اطلاعاتشان در مورد دارو متوجه شدند که ریتالین می‌تواند به مقدار بسیار زیادی تمرکز را افزایش دهد.
با این حال اثر دارو، کوتاه‌مدت است و باید آنرا به طور مرتب مصرف کرد. به همین دلیل دارو از لیست موارد لازم برای پارتی‌های شبانه به یک معجزه نجات‌بخش برای شب‌های امتحان تبدیل شد.
مصرف دارو در بقیه جاهای دنیا هم رواج پیدا کرد. آن اوایل هر قرص را می‌شد تقریبا با قیمت 3 دلار از داروخانهها تهیه کرد، اما با افزایش مصرف آن، ریتالین به عنوان دارویی که بالاترین مصرف غیرقانونی را در بین دانشجویان دارد، معرفی شد و برای آن بازار سیاه شکل گرفت.
الان ریتالین را می‌شود از طریق اینترنت و با قیمت دوازده تا بیست دلار برای هر قرص، تهیه کرد. دارو جزء لیست ممنوعه وزارت بهداشت آمریکا شده است و فقط با دستور پزشک می‌توان آنرا تهیه کرد. عوارض شدید سوءمصرف آن هم شدیدا توسط مجلات پزشکی مختلف گوشزد می‌شود.
کوکائین بچه
اما ریتالین همچنان بین دانشجویان مصرف و با لقب‌هایی مثل ویتامین R و کوکائین بچه، رد و بدل می‌شود. با آمدن ریتالین، مصرف قرص‌های کافئین، قرص‌های سرعت (متدرین)، نوشابه‌های انرژی‌زا، قهوه‌های غلیظ و مصرف سیگار در شب‌های امتحان، کنار رفتند و الان شب‌های امتحان در کتابخانه‌های دانشگاه‌های آمریکا ریتالین پارتی برگزار می‌شود و دارو به روش‌های مختلف مانند خوردن قرص، استنشاق پودر آن یا تزریق مایع استفاده می‌شود، در حالی که گفته می‌شود تزریق ریتالین مایع عوارض شدیدی مثل تزریق کوکائین دارد.
با گسترش مصرف، عوارض ریتالین هم خودشان را نشان دادند؛ بی‌خوابی، بی‌اشتهایی، افسردگی، تحریک‌پذیری، درد شکم، سردرد، خشکی دهان، تیک‌های عصبی و لرزش، مشکلات کبدی، فشار بالای خون، تپش قلب، بی‌نظمی قلبی و حتی مرگ. یکی از بدترین عوارض دارو هم ایجاد توهم‌هایی شبیه بیماری روانی اسکیزوفرنی است.
در سال1998 فقط در کشور آمریکا 1727 مورد مراجعه به اورژانس به خاطر عوارض ریتالین گزارش شد و نوزده نفر هم جان خود را از دست دادند. این روزها هم این آمارها چندین برابر شده است.
پزشکان معتقدند این دارو همان‌طور که می‌تواند فعالیت مغز را افزایش دهد، می‌تواند تغییراتی هم در شخصیت فرد به‌وجود آورد و حتی مشکلات برگشت‌ناپذیر مغزی ایجاد و روند پیر شدن مغز را تسریع کند. یک متخصص قلب می‌گوید: «نمی‌دانم چطور بعضی دوست دارند برای خودشان ضربان قلب غیرطبیعی درست کنند، فقط به قیمت چند شب بیدار ماندن؟»
یکی از دانشجویان غیرایرانی که خود مدت‌ها دارو مصرف می‌کرده، می‌گوید: «ریتالین شما را سرپا نگه می‌داره و متمرکز می‌کنه ولی به چه قیمتی؟ دیر یا زود پدرتون در می‌آد و از پا می‌افتین.»
تازیانه بر اسب خسته
دکتر نبئی، مدیر گروه پزشکی اجتماعی دانشگاه تهران می‌گوید: «ریتالین را قبل از انقلاب به عنوان قرص ضد خواب در داروخانهها می‌فروختند، اصلا هم نیازی به نسخه نبود، اما بعد از انقلاب با مشخص شدن عوارض دارو، جزء داروهای خاص طبقه‌بندی شد و فقط با مهر پزشک متخصص داده می‌شود. تا آن‌جا هم که من اطلاع دارم تعداد این دارو در کشور محدود است و به هر کس مقدار کمی میدهند. من نمی‌دانم اینها (دانشجویان) از کجا این همه تهیه می‌کنند.»
در حال حاضر چند تحقیق در مورد سوءمصرف این دارو بین دانشجویان پزشکی در حال انجام است. اما به نظر می‌رسد مصرف این دارو، سوغات تجربه دانشجویان اعزامی به خارج از کشور باشد که ذره ذره، بین داخلی‌‌ها مد شد.
شب‌های امتحان به کتابخانه هر بیمارستانی بروید حداقل یکی دو نفر را پیدا می‌کنید که این دارو را مصرف کرده باشند. هر از گاهی هم خبری در مورد عوارض این دارو روی بچه‌‌ها می‌شنوید. مثلا سال گذشته دو دانشجو در کتابخانه یکی از بیمارستان‌ها ناگهان دچار سردرد شدید شدند که سریع به اورژانس همان بیمارستان منتقل شدند و مشکلشان فشارخون بالا (حدود بیست) عنوان شد.
داروی ریتالین در آن‌ها فشارخون بالای مقاوم به درمان، به وجود آورده بود. دکتر نبئی این عارضه دارو را در بین انواع ایرانی‌‌ها خیلی شایع می‌‌داند و توصیه می‌کند به غیر از موارد خاص بیماری که لازم است دارو مصرف شود (مثلا در بچه‌‌ها) از این دارو به عنوان دوپینگ استفاده نشود: «چون مثل تازیانه بر اسب خسته است، مغز دیگر کشش ندارد. بدن فرسوده شده است، آن وقت به ضرب ریتالین آن را سرپا نگه داریم، اصلا منطقی نیست.»
به توصیه آموزشگاه‌ها
ریتالین نیمه عمری بین دو تا چهار ساعت دارد، به همین دلیل بعد از مدت کوتاهی تمرکز از بین می‌رود و خستگی مزمن، خشکی دهان، کاهش اشتها و تپش قلب جلو می‌آیند.
آیدین ی، یکی از دانشجویان پزشکی می‌گوید به مدت دو هفته ریتالین مصرف می‌کرد که به علت سوزش سردل و مشکلات گوارشی با مشورت یکی از استادان، این دارو را کنار گذاشته است.
اما او می‌گوید این دارو به مقدار زیاد توسط دانشجویان، خصوصا آن‌هایی که به کلاس‌های کنکور تخصصی می‌روند، استفاده می‌شود و اصلا در همان کلاس‌ها خرید و فروش می‌شود. هر برگ ده تایی قرص هم شش هزار تومان می‌‌ارزد.
رضا ـ ش، یکی دیگر از دانشجویان، روز بعد از امتحان می‌گوید، چون خودش در حالت عادی تپش قلب داشته از این دارو استفاده نکرده است، اما مصرف آن را شایع می‌‌داند: «دانشجوها با مهر رزیدنت‌های اطفال و روان‌پزشکی، قرص را از داروخانهها تهیه می‌کنند، چون دارو برای درمان شب‌ادراری و ADHD در بچه‌‌ها، مصرف می‌شود ولی وضعیت روحی آدم به هم می‌ریزد.» او می‌گوید در بعضی از کلاس‌های کنکور تخصصی، خود اساتید به دانشجویان این دارو را میدهند.
دفعه بعد، حبس ابد!
با همه اینها، اما هنوز قانونی برای جلوگیری از سوءمصرف این دارو وجود ندارد. در حالی که در آمریکا مصرف این دارو غیرقانونی است و در کانادا خرید و فروش دارو، بار اول هزار دلار جریمه و شش ماه زندانی در پی دارد و در دفعات بعدی حتی می‌تواند منجر به جریمه حبس ابد شود.
هر روز می‌رفتم دستشویی
رضا.ب، دانشجوی سال آخر پزشکی در یکی از دانشگاه‌های تهران است. می‌دانستم مدت‌هاست ریتالین مصرف می‌کند. بعد از امتحان پنج‌شنبه با او تماس گرفتم:
امتحان چطور شد؟
خوب بود، راضی بودم، ولی انگار بقیه خراب کردند.
ریتالین مصرف می‌کردی؟
ای، چند ماهی می‌شد.
از کجا تهیه می‌کردی؟ چقدر بود؟
داروخانهها، ناصر خسرو، آشنا و اینها، بالاخره می‌رسید.
اوایل 2300 تومان بود هر بسته، ولی نزدیک امتحان تا 4500 هم رسید، مقدارش هم کمتر شد.
چقدر مصرف می‌کردی؟ اذیتت نمی‌کرد؟
کلا روزی یک دونه ولی در هفته آخر روزی دو تا هم شده بود. سردرد داشتم، تپش قلب و اینها هم بود که پرو پرانولول می‌خوردم تا کنترل بشه.
چطور دارو رو قطع کردی؟
یک دفعه گذاشتم کنار. من کم مصرف می‌کردم ولی اون‌هایی که روزی چهار، پنج تا می‌خوردند باید ذره ذره کنار بگذارند.
کلا راضی بودی؟
چی بگم. فقط خوبی‌اش این بود که هر روز باید چند بار می‌رفتی دستشویی!
