تشکیلات امروزی شهرداری‌ها در گذشته با نام‌هایی مانند: نایب الحکومه، بیگلربیگی، کدخدا، داروغه، گزمه و محتسب معروف بوده است که شرح وظایفی از جمله پرداختن به امور تربیت و نظم و نظافت معابر و گذرگاه‌ها را به عهده داشته‌اند.
در دوره ناصرالدین شاه اداره‌ای بنام احتسابیه تأسیس شد که وظیفه آن حفظ و تأمین نظافت شهر بود. اعتمادالسلطنه در کتاب خاطرات خود ضمن بسط شرح و وظایف محتسب چنین می‌نویسد: «ابو حامد غزالی (ر ض) در احتساب بابی پرداخته و صاحب نفح الطیب «خطه الحسبه» را به ممالک مغربیه در عداد ادارات مهمه شمرده است، لذا به عرض شاه رسید و ایشان دستور تأسیس «اداره احتساب» را صادر فرموده و عمده وظیفه ان حفظ نظم و نظافت دارالخلافه است.....».
تشکیلات احتسابیه که در رأس آن اداره ساختمان مهندسی و تنظیف با دوایر 1. ساختمان و مهندسی ۲. تنظیف ۳. روشنایی بود به ریاست عالیه میرزا عباس خان مهندس باشی تشکیل و اولین معاون تنظیف (یا به قول امروز خدمات شهری) بنام میرزا محمدخان شیبانی کار خود را در ساختمانی بنام «خیام خانه» و «چادرخانه» شروع کرد.
پس از تصویب قانون بلدیه و تأسیس اولین اداره رسمی بنام «بلدیه طهران» به ریاست دکتر خلیل خان اعلم الدوله، اولین رئیس اداره تنظیف و نظافت شهری نیز بنام دکتر علیرضاخان بهرامی «مهذب السلطنه» که چشم پزشکی حاذق بود، با سه شرح وظیفه: ۱) نظافت شهر تهران ۲) نظم و نسق معابر تهران ۳) نظارت بر مشاغل شهر تهران کار خود را آغاز کرد.
در سال ۱۳۱۱ فرهنگستان ادب فارسی در پی تغییرات روایی زبان فارسی، نام بلدیه را به شهرداری و نام اداره تنظیف را به اداره خدمات عمومی تغییر داد. در پی تغییرات ساختاری که از پی تغییر نام حاصل می‌شود، حسینعلی خان اشرفی شهردار اسبق همدان به عنوان اولین رئیس اداره خدمات عمومی معرفی می‌شود.
در سال ۱۳۴۱ اداره خدمات عمومی به اداره کل خدمات شهری تغییر نام می‌دهد و آنگاه به واسطه ماموریتهای متنوع و فراوانی که عملا وظیفه خدمت رسانی به کل شهروندان تهرانی را بر روی دوش این اداره کل گذاشته بود در سال ۱۳۵۱ و در پی تغییر ساختار سازمانی شهرداری آن روزگار به معاونت خدمات شهری تغییر پیدا می‌کند.
سازمان خدمات موتوری شهرداری تهران در سال ۱۳۴۰ با نام اداره کل نقلیه شهرداری در محل فعلی سازمان واقع در خیابان فدائیان اسلام تشکیل شد که هدف آن تعمیر و نگهداری از خودروهای شهرداری و آتش نشانی بود با گسترش شهرداری شهر تهران و ضرورت ارائه خدمات بیشتر که منجر به افزایش و توسعه ماشین آلات از جمله ماشین آلات جمع آوری و حمل زباله بود در سال ۱۳۵۰ بنام اداره کل خدمات موتوری و در سال ۱۳۵۶ اداره مذکور به نام سازمان خدمات موتوری وابسته به معاونت خدمات شهری شهرداری تهران با شرح وظایف مصوب تغییر نام یافت.
در سال ۱۳۴۹ پس از آماده سازی آرامستان مجهز بهشت زهرا (س) به منظور جلوگیری از پراکندگی دفن‌ها و نظم دادن به امور تدفین، این مجموعه به شهرداری تهران پیوست و در زیر مدیریت خدمات شهری فعالیت خود را آغاز کرد.
همچنین در سال ۱۳۴۹ شهرداری تهران، برای بهینه سازی مدیریت زباله، احداث کارخانه‌ای را برای بازیافت پسماندهای آلی و تبدیل آن‌ها به کمپوست، در دستور کار خود قرار داد. این کارخانه با ظرفیت پذیرش روزانه ۵۰۰ تن زباله احداث و در سال ۱۳۵۱ راه اندازی شد.
برای مدیریت اجرا و راهبری این کارخانه تشکیلاتی ایجاد شد که بعدا به اداره کود گیاهی تبدیل و مدیریت بازیافت و دفن زباله در تهران را عهده دار شد. با گسترش یافتن فعالیت‌ها این ادار ه، در سال ۱۳۷۰ اساسنامه آن تغییر پیدا کرد و با نام "سازمان بازیافت و تبدیل مواد " به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های معاونت خدمات شهری مشغول فعالیت شد.
با تصویب قانون مدیریت پسماند‌ها در اردیبهشت ماه ۱۳۸۳ در مجلس شورای اسلامی مدیریت پسماند‌ها وارد مرحله جدید شد و پس از بررسی‌های کار‌شناسی معاونت خدمات شهری دو سازمان خدمات موتوری و بازیافت و تبدیل مواد را در هم ادغام کرد تا سازمانی یکپارچه با نام سازمان مدیریت پسماند عهده دار نظارت و مدیریت بر امور مربوط به زباله‌های شهری باشد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، فلسفه وجودی آتش‌نشانی‌های کشور براساس بندهای ۱۴ و ۲۰ ماده ۵۵ قانون شهرداری تعریف و از همین رو سازمان‌های آتش‌نشانی زیر مجموعه شهرداری قلمداد و شهرداری‌ها ملزم شدند، برای حفظ شهر‌ها از خطر سیل، حریق و دیگر مخاطرات، تدابیر مؤثری اتخاذ کنند که این مهم از طرف شهردار بر عهده معاونت خدمات شهری گذارده شد.
بر اساس مصوبه شورای انقلاب، در بهمن ماه سال ۱۳۵۸ سازمان میادین میوه و تره بار و فرآورده‌های کشاورزی زیر نظر شهرداری تهران تشکیل شد و اولین میدان پس از تشکیل این سازمان، میدان جلال آل احمد بود که در همان سال ۱۳۵۸ احداث شد و به بهره برداری رسید.
در سال ۱۳۶۹، سازمان پارک‌ها که از سال ۱۳۳۹ با عنوان اولیه "اداره باغات "انجام وظیفه می‌کرد با تغییر اساسنامه خود و تغییراتی که در ساختار شهرداری تهران در سال 1370 اتفاق افتاد با نام سازمان" پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران "به معاونت خدمات شهری پیوست.
چشم انداز:
چشم انداز شهرداری، منبعث از طرح جامع تهران و برنامه ریزی استراتژیک شورای اسلامی شهر تهران درافق ۱۴۰۴، در ارتباط با معاونت خدمات شهری شامل موارد زیر است:
تهران، شهری با اصالت و هویت ایرانی و اسلامی؛ (شهری که برای رشد و تعالی انسان و حیات طیبه، سامان می‌یابد)
تهران، شهری سرسبز و زیبا، شاداب و سرزنده با فضاهای عمومی متنوع و گسترده؛
تهران، شهری امن و مقاوم در برابر انواع آسیب‌ها و مقاوم در برابر مخاطرات و سوانح؛
تهران، شهری پایدار و منسجم با ساختاری مناسب برای سکونت، فعالیت و فراغت؛
تهران، شهری روان با رفاه عمومی و زیرساختهای مناسب، همراه با تعدیل نابرابری‌ها و تامین عادلانه کلیه حقوق شهروندی
همچنین مدیریت زیست محیطی شهر، رسیدگی به نظافت و پاکیزه سازی معابر شهر، کاهش آلاینده های زیست محیطی، حفظ و ارتقا بهداشت محیط، مدیریت پسماند شهر تهران از تولید، دفع، پردازش، بازیافت و تبدیل مواد، حفظ و توسعه فضای سبز، هویت بخشی به بناهای تاریخی و شاخص شهر تهران،ساماندهی تبلیغات شهری،آرم سازی پیاده روهای شهر از ماموریتهای تعیین شده برای معاونت خدمات شهری است.
دسترسی به کالا و خدمات مورد نیاز از طریق توسعه فروشگاههای شهروند و میادین و بازارهای روز میوه و تره بار، کنترل جمعیت جانواران مضر شهری و انتقال صنایع و مشاغل مزاحم و آلاینده به خارج از شهر از دیگر ماموریتهای این معاونت است.
وظایف معاونت خدمات شهری
اما 51 وظیفه برای معاونت خدمات شهری تعریف شده است که از جمله می توان به انجام مطالعات و بررسی های لازم به منظور شناسایی مشکلات و نارسایی های موجود و کمک به تنقیح و کارآمدی قوانین و آیین نامه های مرتبط، تهیه و تدوین طرح های فوری و ضربتی برای مقابله با خطرات احتمالی ناشی از حوادث جوی و طبیعی مانند سیل، طوفان، زلزله، بارشهای باران و برف، انجام مطالعات راهبردی پیرامون به کارگیری ماشین آلات مدرن در زمینه های مختلف خدمات شهری از جمله آتش نشانی، جمع آوری و حمل و نقل و دفع زباله و ضایعات همزمان با فرایند مکانیزاسیون شدن خدمات شهری، برنامه ریزی برای اجرای قانون مدیریت پسماند، اتخاذ تدابیر مناسب در راستای حفظ اصول توسعه پایدار و حفظت ار منابع زیست محیطی و به کارگیری استانداردهای محیط زیست اشاره کرد.
سازمانها و اداره های زیر مجموعه
سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی، سازمان بهشت زهرا(س)، سازمان پارک ها و فضای سبز شهر تهران، سازمان زیباسازی، سازمان مدیریت پسماند، سازمان میوه و تره بار و فرآوردهای کشاورزی، شرکت خدمات کالاهای شهروند و شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران از زیر مجموعه های معاونت خدمات شهری شهرداری تهران است.
