برای نمونه دیلمان را ادبا و آشنایان با حکیم توس به پیروی از شاهنامه او به‌عنوان سرزمینی می‌شناسند که نخستین غارنشینی انسان و کشف آتش در پای کوه البرز در این بخش از ایران‌زمین روی داده است. موسیقی‌دان‌‌ها نیز دیلمان را گوشه‌ای در آواز دشتی می‌دانند که برای نمونه آواز استاد بنان با شعر «چنان در قید مهرت پایبندم / که گویی آهوی سر در کمندم» در آن خوانده شده است.انسان‌شناس‌ها نیز بر این باورند که دیلم نام تیره‌ای ایرانی ساکن دیلمان و دیلمستان است که قدمت آن به 2هزار سال پیش از میلاد مسیح می‌رسد.
دیلمان اما برای گردشگر‌ها چیز دیگری است؛ جایی در شمال قله بلند درفک که بلبل‌ها و سار‌های نگونسار مدام در مدح گل‌های صحرایی‌اش ناله می‌کنند و نسیم، همزمان چشمه‌سارهای پرشمار و چشم هر مسافر از راه رسیده‌ای را در این خطه نوازش می‌کند. در میان طبیعت هزار رنگ پاییزی‌اش هیچ مسافری شب را در سرمای بیرون صبح نمی‌کند زیرا صاحب خانه‌های بومی موسوم به لته‌پوش (تخته‌سر) مردمی میهمان‌نواز هستند که خونگرمی‌شان را به جای توصیف باید تجربه کرد.
جدای از مقصد، مسیر نیز دیدنی است. جاده آسفالته به طول حدود ۴۰کیلومتر دیلمان را از داخل جنگلی زیبا و کوه‌های سرسبز به سیاهکل مرتبط می‌کند. یک جاده نیز به طول ۷۰کیلومتر آن را از داخل رودبار در 2محل یکی در رستم آباد و دیگری در لوشان به جاده اصلی رشت - قزوین متصل می‌کند.
