«نستعلیق، خط نیست، غزل است. غزلی که از سروده شدن نخستین بیتش، قریب هفت سده میگذرد و همچنان به انتها نرسیده...»
اینها کلماتی است که در بدو ورودتان به سالن میانی موزه هنرهای دینی امام علی(ع) بهطور مداوم میشنوید. تابلوهای خوشنویسی که هر کدام آیهای از قرآن به زیبایی بر آنها نوشته شده، چند روزی میشود که به دیوارهای موزه امام علی نصب شده است. « و نحن اقرب الیکم من حبل الورید » ، هل جزاءالاحسان الا الاحسان و 58 آیه دیگر که همه به خط زیبای نستعلیق نوشته شدهاند.
علی شیرازی با قلم چوبی خطاطی میکند. تابلوهای خط در اندازههای متفاوت و با فاصله مناسب روی دیوارها هستند؛ کنار هر تابلو، شناسه کوچکی قرار دارد که نام تذهیب کار و ترجمه آیه خطاطی شده را نشان میدهد. به نظر میرسد همین کار به ظاهر کوچک، قدم بزرگی است برای فهم عمومی آثار، چرا که برای لذت بردن از خطاطیها لزومی ندارد که با خط آشنا باشید یا زبان خط را بدانید.
علی شیرازی بیشتر نمایشگاههایش را در کشورهای عربی برگزار کرده است و در همان جا بوده که با بیشترین استقبال و نقدها مواجه شده است.
مخاطب در ابتدا که تابلوها را میبیند برای چند دقیقه کوتاه نمیتواند چشم از خطوط بردارد. سپس سعی میکند از پشت کلمهها و نقطهها، آیه را بخواند اگر بفهمد کدام آیه نوشته شده است، سری تکان میدهد و دوباره به زیبایی خط خیره میشود. چند ثانیه که میگذرد متوجه تذهیب و نقشهای کاغذ میشود.
نقشها آنقدر با ظرافت و دقت کشیده شدهاند که بیننده یک لحظه به این فکر میافتد که تذهیبکار(مذهب) اول، نقش و نگارها را کشیده و بعد خطاط وسط آن همه گل و برگهای ظریف و رنگی، کلمهها را یکی پس از دیگری نوشته است.
علی شیرازی 47 سال دارد. اما سالها به عنوان استاد در انجمن خوشنویسان ایران تدریس میکند و 10 دوره کلاس فوق ممتاز خوشنویسی در انجمن خوشنویسی ایران، فرهنگسرای هنر و خانه هنرمندان ایران و همچنین 18 نمایشگاه انفرادی داخلی و خارجی برگزار کرده است.
شیرازی تا به حال 45 آیه قرآنی را با قلم کتیبه خوشنویسی کرده و دبیر چندین جشنواره خوشنویسی در موزه هنرهای معاصر بوده است. تابلوهایی که در موزه به نمایش در آمدهاند کارهای شیرازی در فاصله سالهای 79 تا 81 هستند.
او این تابلوها را با انگیزه بخصوصی خطاطی کرده است: «من برای انجام این کار، انگیزههای متفاوتی داشتهام. اما بخش عمدهاش این است که قبلاً خوشنویسان معتقد بودند جملات قرآنی را با خط نستعلیق نمیشود نوشت. البته دیگران این کار را انجام داده بودند مثلاً استاد امیرخانی در سال 77 نمایشگاهی در فرهنگسرای هنر داشتند که دارای ترکیبات قرآنی بود اما به صورت کتیبه این کار انجام نشده بود.»
در میان تابلوهای نمایشگاه، تابلویی وجود دارد که آیهای از سوره «حشر» برآن نوشته شده است، اما به رنگ طلایی است. بیننده در نگاه اول متوجه میشود که رنگ نوشتهها، رنگ مرکب نیست. شیرازی در باره این تابلو میگوید: «این نوع تابلوها و خطاطیها، با مرکب و قلم انجام نمیشود و در واقع این نوع کارها اصلاً خوشنویسی نیستند.
اینها کاربرد خوشنویسی است به این ترتیب که ابتدا خط را مینویسند و بعد از این که خطوط اطراف خط مشخص شد، بر روی آن چسب ویژهای میزنند، ورقهای طلایی برآن میچسبانند و کارهای تخصصی دیگری برآن انجام میدهند. این نوع کارها مثل کارهایی است که بر سنگ، معرق، کاشی و چوب انجام میشود و نشان دهنده کاربرد خوشنویسی است طوری که نباید از این کارها، انتظار وجه هنری داشت.»
تابلوهایی که 5 سال قبل خطاطی شدهاند، اکنون در یک نمایشگاه جمعآوری و نمایش داده شده است.شیرازی در این باره میگوید: زمانی که موزه امام علی افتتاح شد؛ شهرداری تهران و سازمان فرهنگی هنری شهرداری این تابلوها را از من خریداری کردند و حالا هم در مالکیت خود موزه است و تابلوها هم در موزه نگهداری میشود.
اما چون تا مدتها مدیریت موزه تغییر میکرد و موزه به حالت نیمه تعطیل بود، امکان نمایش آن فراهم نشد. در یکی دو سال اخیر که مدیریت جدید، موزه را فعال کرده است؛ این آثار هم از مخزن موزه برای برپایی یک نمایشگاه بیرون آورده شد.
البته تابلوهای موجود 100قطعه است اما خودم خواستم تنها 60 قطعه نمایش داده شود چون فکر میکنم بیننده ممکن است به خاطر موضوع واحد تابلوها خسته شود. به هرحال چون خوشنویسی، سنتی است و تنوع موضوعی هم ندارد، من امکان چنین اتفاقی را میدادم.»
حروف کشیده تابلوها و جملههای بلندی که در حجم کوچکی نوشته شدهاند این حس را به مخاطب میدهد که برای نوشتن هر تابلو روزها وقت صرف شده تا مثلاً تابلوی خط آیه 92 سوره انبیاء نوشته شود. چرا که تمام کلمات آیه به صورت مورب نوشته شده است و شما را برای لحظاتی خیره نگاه میدارد.
شیرازی اما میگوید: «برای این که کاملاً متوجه منظور من شوید مثالی میزنم؛ وزنهبردار وقتی میخواهد وزنهای بردارد؛ چند ثانیه بیشتر طول نمیکشد اصلاً شاید آن را در یک لحظه بردارد اما سالها کار و تلاش و تمرین پشت آن یک ثانیه است که نشان دهنده کار حرفهای او است. چنین مسألهای در باره خطاطی هم صادق است. خطاط برای نوشتن یک آیه از قرآن زمان زیادی صرف نمیکند البته این را هم باید بگویم این طور نیست که هنرمند وقتی اراده کند حتما کار موفقی خلق میکند.
اتاق کوچکی در کنار سالن میانی از علی شیرازی و آثارش فیلمی را نمایش میدهد که قلمی در دست دارد، در مرکب سیاه فرو میرود و آرام آرام بر دل سپید کاغذ مینشیند. نستعلیق در 7 قرن حیاتش، در تمام زوایای زندگی ایرانیان اعم از لوح و کتاب، ظرف و لباس، رزم ابزار و زیور کتیبه و سرانجام سنگ مزار تأثیر گذاشته و نستعلیق شناسنامه بصری ایران شده است.