محمود احمدی‌نژاد شب گذشته به‌طور مجدد استدلال‌هایش مبنی بر این که با توسعه مترو مخالف است و همچنان به اجرای نظرش بر ساخت مونوریل که از دوران شهرداری‌اش آغاز شده، اصرار دارد، تاکید کرد.
البته وی بدون آنکه دلیل بیاورد که به استناد چه شواهد و مدارکی ساخت مترو را نسبت به مونوریل مقرون به صرفه نمی‌داند، تنها به این موضوع اکتفا کرد که ساخت ایستگاه‌های قطار زیرزمینی 4 برابر ایستگاه‌ها در روی زمین هزینه دارد و میانگین هزینه ساخت مترو در هر کیلومتر بیشتر از 40 میلیون یورو است، درصورتی که ساخت شبکه ریلی در روی زمین کاهش هزینه و وقت را به‌دنبال دارد.
البته در سخنان احمدی‌نژاد به هیچ دلیل کارشناسی در برآورد این اعداد و ارقام استناد نشد.چراکه آماری که وی شب گذشته ارائه داد با آنچه تاکنون حتی از سوی وزارت کشور و شورای شهر تهران در مورد هزینهبر بودن مونوریل ارائه می‌شد، تفاوت‌های آشکاری داشت.
حال آنکه در تمام این سال‌ها حتی مدافعان رئیس‌جمهور هم بارها به وی یادآوری کرده‌اند که آخرین برآورد هزینه‌ها حکایت از آن دارد که مونوریل جز یک سیستم حمل‌ونقل لوکس و ناکارآمد ویژگی دیگری ندارد.
حتی در زمانی که احمدی‌نژاد تنها بر پایه 2 صفحه طرح مطالعاتی که تقدیم شورای شهر تهران کرده بود و بدون کسب رضایت شورای شهر دوم، با پیمانکار این طرح برای احداث مونوریل قرار داد بست، برآورد هزینه هر کیلومتر از این خط حدود 50 میلیون یورو برآورد شده بود.
البته با توجه به اینکه ساخت واگن‌های مونوریل تنها در انحصار چند شرکت اروپایی است در همان زمان چند ماه بیشتر طول نکشید تا پیمانکار طرح برخلاف اظهارات قبلی عنوان کند هزینه ساخت این طرح از ارقام پیشین هم افزایش یافته است.
البته رئیس‌جمهور گویا شب گذشته این هشدار کارشناسان را نه تنها جدی نگرفت، بلکه نسبت به آخرین توافقات صورت گرفته با شهردار تهران هم بی‌توجه بود.چراکه کمتر از یک ماه پیش وی در ساختمان پاستور به شهردار تهران در یک ملاقات نیمه خصوصی وعده داده بود که دیگر در مورد مونوریل ورود پیدا نکرده و تصمیم‌گیری در مورد احداث آن را به شهرداری تهران، شورای شهر و کارشناسان شهری می‌سپارد تا در نهایت این مطالعات باشد که تکلیف این طرح پیشنهادی وی را مشخص می‌کند.
اما باز هم احمدی‌نژاد شب گذشته بدون توجه به استقلال شهرداری‌ها در انتخاب سیستم‌های حمل‌ونقل ریلی در این بخش از جایگاه یک شهردار و مدیر شهر سخن گفت. البته در ادبیات وی در نحوه دفاع از این سیستم هیچ تغییری حاصل نشده بود و همان استدلال‌هایی را برای ساخت این سیستم بیان می‌کرد که سه سال پیش در ساختمان شهرداری از همان دلایل استفاده می‌کرد.
وی حتی برخلاف اظهارات مسئولان مترو و شهردار تهران که بارها عنوان می‌کنند این آمادگی را دارند که هر سال 15 کیلومتر خطوط مترو را توسعه بدهند، آمار جدیدی داد که حتی برخلاف اظهارات وی در زمان تصدی شهرداری تهران بود. احمدی‌نژاد عنوان کرد برای ساخت 30 کیلومتر قطار زیرزمینی، 30 سال وقت نیازمند هست و وقتی محاسبه می‌شود که برای 140 کیلومتر چه زمان زیادی باید صرف شود، به این نتیجه رسیده‌اند که باید مونوریل را بسازند.
در طرح مورد نظر دولت، تهران باید صاحب 273 کیلومتر خطوط مونوریل شود که ظرفیت جابه جایی مسافر توسط این سیستم کمتر از 10 هزار نفر در ساعت است، حال آنکه مترو با صدها برابر ظرفیت بیشتر از نگاه مسئولان این کارآمدی را دارا نیست.
اظهارات رئیس‌جمهور در مورد اینکه منوریل مقرون به صرفه و کارآمد است، سبب شد تا بار دیگر با نگاهی کوتاه به تجربیات جهان در مورد مونوریل و جایگاه آن در حمل‌ونقل کلان‌شهرهای جهان، تمایلات رئیس‌جمهور در اجرای این طرح را از لحاظ شاخص‌های کارآمدی این سیستم مورد ارزیابی قرار دهیم، تا مشخص شود که آیا مونوریل به جز ایران در کشورهای دیگر هم یک ضرورت محسوب می‌شود که بیش از 3 سال از وقت مسئولان صرف جدل برای ساخت آن شود.
حتی شرکت «سیسترا» که یک شرکت بین‌المللی در مطالعات حمل‌ونقل است و در آخرین مطالعاتی که به سفارش شورای شهر روی سیستم‌های کارآمد در حمل‌ونقل تهران انجام داده بود، تاکید بر این داشت که مترو تنها سیستم اصلی برای حمل‌ونقل تهران باید محسوب شود.
هیات فرانسوی هم که اخیرا برای بازدید از خطوط اتوبوس تندرو به تهران آمده بودند، از مونوریل به‌عنوان یک سیستم هزینهبر نام برد که سال‌ها است در کشورهای دنیا منسوخ شده است.
منوریل؛ منسوخ شده در 68 کشور
براساس مطالعات صورت گرفته در 68 کشور جهان در سال 2007، مونوریل هنوز یک سیستم حمل و نقلی لوکس است که تنها در شهرهایی که در دهه 80 و 90 به ساخت آن تن داده‌اند، دیده می‌شود. گرچه صد سال پیش همزمان ساخت مونوریل و مترو در بسیاری از کلانشهرها آغاز شد، اما مونوریل تنها توانست یک سهم 5 درصدی را نسبت به سهم 95 درصدی مترو و قطارهای سبک شهری در سیستم حمل و نقل داشته باشد.
طبق مطالعات به عمل آمده بر روی سیستم‌های حمل و نقلی 68 کشور جهان، که در سال 2007 جمعا دارای 805 سیستم حمل و نقل همگانی بوده‌اند، 6 نوع سیستم حمل و نقل همگانی در آنها وظیفه حمل و نقلی را در 138 شهر به شرح زیر به عهده دارند:
قطار سریع شهری (مترو) 133 شهر، تراموا 333 شهر، قطار سبک شهری (مترو سبک) 90 شهر، راه‌آهن سبک شهری 148 شهر، تراموای قدیمی 51 شهر، مونوریل 50 شهر.
طبق این نمایه از حدود 805 مورد سیستم حمل و نقل همگانی موجود فعال در قریب به 805 شهر از 68 کشور جهان حدود 8/93 درصد آنها را سیستم‌های ریلی، شامل قطار سریع شهری یا مترو، قطار سبک شهری، تراموای جدید، راه‌آهن سبک و تراموای قدیمی ( سنتی) تشکیل می‌دهد و تنها 50 مورد آن در 50 شهر از 16 کشور جهان به سیستم مونوریل اختصاص دارد.
4 کشور ایالات متحده آمریکا، آلمان، ایتالیا و انگلستان علاوه بر مونوریل، 5 سیستم دیگر (مترو، قطار سبک، تراموا، راه‌آهن سبک و تراموای سنتی) را نیز در شهرهای خود احداث کرده‌اند؛ 2 کشور (ژاپن و اسپانیا)، علاوه بر مونوریل از 4 سیستم دیگر نیز استفاده می‌کنند؛ 3 کشور (روسیه، سوئیس و فرانسه)، علاوه بر مونوریل، از 3 سیستم دیگر نیز برخوردار هستند و بالاخره تنها یک کشور (اوکراین) است که علاوه بر مونوریل، 3 سیستم دیگر را نیز در شهرهای خود در دست بهره‌برداری دارد.
با توجه به موارد آماری یاد شده می‌توان چنین نتیجه گرفت که تقریبا در تمام شهرهای کشورهای صنعتی، «طیف گسترده»ای از سیستم‌های حمل و نقل همگانی، راه‌اندازی و از آنها استفاده می‌شود و به طور کلی مونوریل در میان 6 نوع سیستم حمل و نقل شهری (شامل مترو، قطار سبک شهری، تراموا، راه‌آهن سبک، تراموای قدیمی و مونوریل)، کمتر از 5 درصد سیستم حمل و نقل شهری این کشورها را به خود اختصاص داده است.
چنانچه در برخی از شهرهای کشورهای پیشرفته صنعتی که به علت شرایط جغرافیایی و مخصوصا شرایط مجمع‌الجزایری شهرها (ژاپن، مالزی و اندونزی) از یک‌سو، و پستی و بلندی متواتر و مخصوصا شرایط رودخانه‌ای- دره‌ای (آلمان)، از سوی دیگر، راه‌اندازی سیستمی از سیستم‌های حمل و نقل ریلی پنج‌گانه یاد شده امکان‌پذیر نبوده است. استفاده از سیستم «مونوریل» به عنوان یک سیستم حمل و نقل همگانی شهری امری اجتناب‌ناپذیر بوده است. البته در این شهرها هم عموما گردشگری و ضرورت تماشا و تسلط بصری از سطح بالاتر هم مطرح بوده است.
در هیچ یک از این کشورها، بدون مطالعه «امکان‌سنجی فنی – اقتصادی» کامل، به مفهوم درست و کارشناسی، هرگز نسبت به راه‌اندازی سیستم حمل و نقل همگانی شهری اقدام نشده است.
