خوره، وهنگ، هراش

همشهری آنلاین/ راحله عبدالحسینی: اگر از علاقه‌مندان به تاریخ کوچه پسکوچه‌های تهران باشید حتماً وقتی اسم محله اوین را می‌شنوید یاد 13چنار تنومند محله اوین یا تکیه قدیمی این محله می‌افتید. برای دیدن محله اوین در منطقه یک حسابی باید وقت گذاشت. زیرا گفتنی‌های این محله بسیار است.

آب فراوان و هوای بسیار مطبوع در حاشیه رودخانه اوین قرن‌ها پیش زندگی در این محله را شکل داد. در طول قرن گذشته حتی تا سال 1346 زندگی و معیشت مردم ساکن در اوین از طریق کشاورزی و دامداری با استفاده از آب رودخانه اوین و درکه می‌چرخید. حالا این زمین‌های کشاورزی به ده‌ها مؤسسه و سازمان بزرگ در سطوح ملی و بین‌المللی تبدیل شده است. اساس زندگی ساکنان اوین با وجود آب می گذشت. اوایل بهار آب فراوان بود؛ به اندازه استفاده همه طائفه‌ها. اما در فصول دیگر آب تقسیم می‌شد. این تقسیم هم برای خود اصولی داشت که «سیدمهدی اعرابی» استاد دانشگاه و از قدیمی‌های محله اوین این طور برایمان شرح می‌دهد: «تقسیم و گردش آب بر عدد 7 استوار بود. از آنجا که اراضی اوین 7برابر درکه بود آب اوین هم 7برابر درکه تقسیم می‌شد. جدول تقسیم‌بندی آب در طول هفته به این شکل بود: 2روز برای اوین(48ساعت)، یک روز برای درکه،3 روز اوین، یک روز درکه.» این روش تقسیم آب در روزگار گذشته اصطلاحات و فرهنگ لغات خاصی داشت که در اسناد موجود است. اگر معنای لغات را ندانیم نمی توانیم از اسناد سر درآوریم. اعرابی برخی از این اصطلاحات را  توضیح می‌دهد: «کلمه خوره به معنای آب خوردن زمین در طول 24ساعت است. خوره آب به نام یکی از آن 5خانواده اوینی شامل طایفه میرزا علی محمدی، طایفه میرزا بابا، طایفه میراسماعیلی، طایفه میر شریف و طائفه میرزا هما بود. میزان آبی که از زمان قطع آب از سرچشمه تا قطع کامل و نرسیدن به زمین ها که حدود 50 تا 60دقیقه طول می کشید وهنگ می گفتند. هراش آب یعنی میران آبی که از بندگاه مقابل رودخانه اوین گذاشته شده ولی غیر قابل کنترل بود و در مسیر خود ادامه پیدا می کرد. برای هراش آب و وهنگ نیز تقسیمات دقیقی در نظر گرفته می شد. در روزنامه‌های زمان قاجار می‌خوانیم که در اوین، درشکه تا کمر در آب فرو می رفت. این جملات نشان می دهد که در اوین آب فراوان بود.» آب فراوان رودخانه، حیات و آبادانی را در این روستای خوش آب و هوا پدید آورده بود. با اینکه کلنگ ساخت و ساز به جان محله اوین افتاده و از سرسبزی آن کاسته است اما باز هم در پسکوچه‌های این محله باغ‌های بزرگ با درختان صدساله سرسبز در فصل بهار و تابستان دیدنی است که مانند نگین سبزی می درخشد و ریه تنفسی شهر به حساب می‌آید.