شاید شهروندان تهرانی این روزها پذیرفته‌اند که برای رعایت حقوق سایر شهروندان اگر ملکی در معارضت با طرح‌های شهری داشتند، به رفع مشکل بپردازند تا سرمایه‌های شهر به خاطر آنها به هدر نرود اما گویا هنوز این اصل از سوی برخی از دستگاه‌های دولتی پذیرفته نشده چرا که در حال حاضر معارضان دولتی نزدیک به 26 طرح عمرانی شهری تهران در پایتخت را بین680 تا 950 روز معطل نگه داشته‌اند. معارضین دولتی در برخی موارد به خاطر به تفاهم نرسیدن بر سر قیمت و در برخی موارد دیگر حاضر نشدن برای واگذاری ملک حتی به هر نرخی سبب شده‌اند تا بسیاری از طرح‌های شهری متوقف شوند.
اراضی دولتی از پادگان‌های نظایمی گرفته تا زمین‌های سازمان هواشناسی می‌توانند این روزها بهترین بهانه برای تعطیلی ساخت‌های و سازهای عمرانی در تهران باشد.
مدیریت مجزا و جزیره‌ای و نداشتن نقشه تاسیسات هر سازمان از جمله مهم‌ترین دلایل توقف طرح‌های توسعه و عمرانی شهر تهران است. تاخیرهای بلندمدت علاوه بر وارد آوردن ضرر مالی هنگفت به شهرداری تهران، برنامه‌های شهری برای ساماندهی پایتخت را تا سالیان سال عقب می‌اندازد که نهایت آن ترافیک سنگین، آلودگی هوا و فشار‌های روحی به 8 و نیم میلیون نفر شهروندان تهرانی است.
البته علاوه بر معارضان دولتی به گفته «سید مسعود نصرآزادانی»، مدیرعامل سازمان مهندسی عمران شهر تهران، یکی از علل شایع و هزینه توقف 26 طرح عمرانی شهرداری تهران نبود نقشه جامع و کامل و اطلاعات لازم تاسیسات‌ِ سازمان و نهادهای دولتی است که بدون هیچ استثنایی شامل تمامی دستگاه‌های دولتی می‌شود. به گفته وی بانک اطلاعاتی درباره تاسیساتی مانند گاز، برق، آب و غیره در سازمان‌های دولتی وجود ندارند و معمولا نقشه‌ها همخوانی ندارد. در بسیاری طرح‌ها باید زمین را کند تا به تاسیسات رسید که این مسئله هزینه‌های بسیاری را روی دوش شهرداری می‌گذارد. همچنین در بسیاری از مواقع مجریان طرح‌ها مجبور می‌شوند مسیر جدیدی را برای طرح در نظر بگیرند که ممکن است همان مسیر هم با تاسیسات شرکت و یا سازمان دیگری روبه‌رو شود.
البته در برخی موارد رفع معارض سرانجام صورت گرفته اما به قیمت صرف هزینه چند برابر توسط شهرداری تهران که به نوعی برابر است با خرج بیت‌المال شهر بیش از آنچه باید هزینه می‌شد. چنانچه به گفته مدیر عامل سازمان مهندسی عمران شهر تهران مشکل معارضان بسیاری از این طرح‌ها با صرف هزینه سه برابر هزینه اولیه توسط شهرداری حل شده‌است، چنانچه حتی شورای شهر تهران هم در زمان بررسی نحوه هزینه کرد بودجه‌های سالانه شهر تهران به این موضوع پی برده که معارضین دولتی سبب شدند تا هزینه‌های شهرداری در بخش رفع معارض چند برابر شود.
قوانین حمایت نمی‌کنند
قانون، تکلیف شهرداری را تنها در مقابل فضاهای نظامی مشخص کرده که آن هم در بسیاری از مواقع نادیده گرفته می‌شود و عملا شهرداری را با مشکل روبه‌رو می‌کند.
به گفته نصر براساس قوانین موجود و مصوب اگر طرحی از شهرداری به فضای نظامی و ملکی نظامی برخورد کند، لازم نیست این ملک به تملک شهرداری دربیاید بلکه شهرداری بدون پرداخت مبلغی می‌تواند طرح خود را در آن محوطه انجام بدهد اما این قوانین اجرا نمی‌شوند.
قانون در باقی مواقع مسئله را به حکمیت دو طرف ماجرا واگذار کرده تا با برگزاری جلساتی خود به توافق برسند.
به بیان وی از آنجایی که بسیاری از نهادها و سازمان در موارد مختلف تنها منافع سازمان متبوع خود را در نظر می‌گیرند معمولا توافقی صورت نمی‌گیرد یا اگر هم به نتیجه برسد به نوعی ا ست که به نفع عموم منجر نمی‌شود و عملا طرح‌هارا به اغما می‌برد. به گفته نصربه دلیل عدم‌وجود همین مدیریت واحد، شهرداری برای انجام طرح‌های خود باید از 28 وزیر مجوز بگیرد تا بتواند طرح‌های خود را به سامان برساند.
ریسک طرح‌های شهرداری بالاست
به گفته «سید مسعود نصرآزادانی»، مدیرعامل سازمان مهندسی عمران شهر تهران وجود معارضین که اکثرا سازمان‌ها و نهادهای دولتی است باعث شده تا طرح‌های شهرداری بسته به نوع معارضه تاسیساتی و یا ملکی بین 680 تا 950 روز تاخیر داشته باشند وهمین مسئله ریسک پذیری طرح‌های شهرداری را بالا برده است.آمارهای سازمان مهندسی عمران شهرداری تهران به گفته نصر نشان می‌دهد که طرح لویزان با 950 روز، بیشترین تاخیر را برای رسیدن به بهره برداری داشته است.
بزرگراه سرخه حصار 680 روز در بلاتکلیفی
از سوی دیگر به گفته نصر بزرگراه شهید سرلشگر یاسینی(سرخه حصار) حدفاصل میدان شهید کلاهدوز تا بعداز تقاطع سه راه آزمایش که با هدف اتصال به جاده تهران-آبعلی تعریف شده 680 روز به‌دلیل معارضه با ملکی متعلق به وزارت دفاع در شهرک زینبیه متوقف شده است. این طرح بین 26 طرح شهرداری کمترین زمان را به‌دلیل معارضه متوقف تا کنون داشته است.
ملک متعلق به وزارت دفاع در حالی 23ماه ساخت این طرح را متوقف کرده که این محوطه زمین بایر است و گویا تنها مشکل این هست که وزارت دفاع تمایلی به ارائه آن به شهرداری تهران ندارد.
مسئله زمانی بحرانی می‌شود که بیاد بیاوریم قانون در نص صریح خود واگذاری زمین‌های نظامی برای فعالیت‌های شهری به شهرداری را بدون هیچ قید و بندی خواستار شده است.
البته به گفته نصرآزادانی به تازگی توافق‌هایی برای انجام بخشی از فعالیت‌ها در این مسیر شده و به‌زودی برخی از این طرح‌ها آغاز به کار می‌کند.
صیاد شیرازی 27 ماه معطل ماند
طرح صیاد شیرازی نیز 27 ماه به‌دلیل وجود تاسیسات زیرزمینی بیمارستان‌ِ خانواده ارتش متوقف مانده است. به گفته نصر توقف 27 ماه این طرح هزینه‌های بسیاری را برای شهرداری تهران به‌دنبال داشته است.وی بحث را به طرح سه راه آزمایش می‌کشاند این طرح بخشی از طرح بزرگ‌تری است که در چهارراه تهرانپارس و میدان استخر اجرا می‌شود و با اجرای کامل آن، گره ترافیکی هر روزه این منطقه برطرف می‌شود.وجود تاسیساتی چون لوله‌های آب وکابل برق 27 ماه این طرح را به تاخیر انداخته اند.
همچنین به گفته وی در همین مسیر طرح‌های شهرداری به ملکی متعلق به سازمان هوا و فضا رسید. پس از گفت‌وگوهای بسیار قرار شد شهرداری 6 میلیارد تومان به این سازمان پرداخت کند تا بتواند به فعالیت خود در این مسیر ادامه بدهد. شهرداری 5 میلیارد تومان از این اعتبار را پرداخت اما با این وجود سازمان هوا فضا حاضر به عقب نشینی نشد در نهایت هم شهرداری مجبور شد دیوار مانع برای ورود به این منطقه را تخریب و طرح را پس از 710 روز آغاز کند.
800 روز توقف در میدان رسالت
ماجرای طرح‌های شهری تهران و معارضین به همین جا ختم نشد. به گفته نصر آزادانی در میدان رسالت طرح شهرداری به مالک خصوصی برمی‌خورد و طرح به‌مدت 800 روز متوقف می‌شود.
البته به گفته نصر وجود مالک خصوصی تنها دلیل این هزینه زمانی نبود. بلکه طرح رسالت به تاسیسات گاز و کابل برق خورد و با توجه به اینکه هیچ نقشه مشخصی از تاسیسات این منطقه وجود نداشت طرح را معطل کرد.
به گفته نصر ،نقشه‌های موجود سازمان ونهادهای دولتی با وضع واقعی مناطق در شهر تهران تطابق ندارد و همین مسئله ریسک پذیری طرح‌ها را زیاد کرده است.
آزادگان 700 روز عقب ماند
طرح بزرگراه آزادگان به فدائیان و شهرزاد در مسیر توسعه به معارض ملکی و تاسیساتی بر می‌خورد تا 700 روز از برنامه توسعه و پیشرفت خود عقب بماند.
به گفته نصر، طرح میدان کلاهدوزهم به بانک سپه، چند مدرسه و تاسیسات برق و گاز می‌رسد و 860 روز را صرف برطرف کردن معارضین می‌کند.
به گفته وی در این موارد شهرداری تهران مجبور شده تا چند برابر هزینه در نظر گرفته شده را برای رفع معارض هزینه کند.
وی همچنین در کنار ضرر ریالی که شهرداری متقبل شده، هزینه ترافیک سنگین شهر و استرس و اضطرابی که به مردم وارد می‌شود را غیرقابل محاسبه خواند.
واسطه‌ها ملک‌های معارض را می‌خورند
در برخی موارد شهرداری با معارضین به توافق می‌رسد اما معارضین نزدیک به پایان طرح توافقنامه را زیر پا می‌گذارند و مبلغ بیشتری را برای ادامه کار می‌خواهند.
به گفته مدیر عامل سازمان مهندسی عمران شهر تهران حضور واسطه‌ها از جمله مشکلاتی است که شهرداری در برخی مواقع با آن روبه‌روست. واسطه‌ها از شرایط پیش آمده سوءاستفاده می‌کنند و با گرفتن وکالت از مالک با شهرداری وارد گفت‌وگو می‌شوند که نتیجه آن افزایش قیمت ملک و ضرر بیشتر شهرداری است.
شهر، مدیریت مجزا می‌خواهد
نصر یکی از مهم‌ترین دلایل این همه تاخیر و هزینه در شهر تهران را نداشتن یک مدیر مجزا برای شهر دانست. مدیریت واحد شهری که سال‌ها است از سوی مدیران شهری تقاضا می‌شود و هنوز اجرایی نشده از نگاه مسئولان شهری عامل اصلی اینگونه ناهماهنگی‌ها است. چنانچه اگر شهر یک مدیریت واحد داشت بسیاری از مشکلات شهر دچار چنین حواشی و مشکلاتی نمی‌شد. چنانچه اگر مدیران شهری می‌دانستند که تمام دستگاه‌ها ملزم به کمک در اجرای طرح‌های شهری هستند و این الزام را به رسمیت می‌شمارند دیگر با این میزان مشکل مواجه نمی‌شدند، اما درتهران آنچه اتفاق افتاده تصمیم‌گیری‌های جداست که اجازه طرح برنامه‌ای جامع و کامل با توجه به شرایط واقعی طرح‌ها را نمی‌دهد.
شهرداری، زیر زمین هم معارض دارد
مسئله دیگری که امروز شهرداری تهران با آن دست به گریبان است طرح‌های زیر زمینی که است که براساس قوانین در هر عمقی از زمین که باشد باید خریداری شود.
به گفته نصر به‌طور مثال اگر تونلی در عمق 20 متری زمین کنده شود پیش از آغاز باید ملک روی آن به تملک شهرداری در بیاید. هیچ فرقی ندارد ساختمان روی زمین 20 طبقه باشد یا کمتر. درصورتی که برخی از طرح‌های زیر زمینی در چنین عمقی تاثیر روی بناهای روی زمین نمی‌گذارد.نصر اعتقاد دارد که شهرداری برای برطرف کردن این بخش از مشکلات خود به همان قانونی نیاز دارد که ورود مترو در عمق خاصی از زمین آزاد گذاشته است.
نصر این عمق خاص برای مترو را 15 متر می‌داند و می‌افزاید:«در بحث آسمان وفضا از یک ارتفاعی معارض خصوصی وجود ندارد و به راحتی می‌شود از این فضا استفاده کرد زیر زمین چنین قانونی وجود ندارد وشما در هر عمقی بایدرضایت مالک یا مالکین را به دست بیاورید که عملا طرح‌ها را با تاخیر مواجه می‌اندازد.»
نصر وجود یک مدیریت واحد که بتواند همه مسائل یک طرح را هماهنگ کند مؤثر‌ترین راهکار برای جلوگیری از تاخیرهای بسیار زیاد و هزینه‌های گزاف دانست. نگاهی کوتاه به فهرستی که سید مسعود نصر آزادانی در اختیار همشهری عصر می‌گذارد نشان می‌دهد که شهرداری و در واقع شهر تهران هزینه‌هایی رامی پردازد که اگر همین قوانین ناقص کنونی توسط نهادها و سازمان‌های دولتی ارج گذاشته می‌شد، لازم به پرداخت آن نبود.به ویژه آنکه بیش از 90 درصد معارضین این طرح‌ها دولتی است.
تنها کافی است که تمامی نهادهای دولتی نگاهی متمرکز داشته باشند تا سازمان متبوع خود را تافته جدابافته از سایر ارکان نظام نبینند و بار مالی را روی دوش بخش دیگر نگذارند تا کمیت توسعه شهری لنگ نماند.در 26 مورد یاد شده تنها پارک لویزان است که لازم است شهرداری تدبیری جدیدی برای جلوگیری از تخریب طبیعت و فضای شهر بیندیشد. در باقی قضایا قانونی محکم می‌تواند راه توسعه طرح‌های شهرداری را با سرعتی مثال زدنی هموار سازد.
