علاوه برآن در این چند سال مشکلات بسیار دیگری دامنگیر سنگنوشتهها و نگارکندهای ایلامی و الیمائیدی شهر ایذه شده که موجب نگرانی افکارعمومی، دوستداران میراث فرهنگی و کارشناسان این حوزه شدهاست. به گفته «فرامرز خوشاب»، مسئول انجمن دوستداران میراث فرهنگی شهر ایذه، چند سال پیش با توجه به اثر تخریبی پوشش فلزی روی نگارکندهای کول فرح، کارشناسان تصمیم گرفتند پوششهای فلزی را برداشته و به جای آن حفاظ شیشهای بهکار ببرند اما مطالعات نشان داد که حفاظ شیشهای نیز روی آثار اثر تخریبی دارد.
به گفته وی قرار شد کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری کشور راهکار دیگری را برای نجاتبخشی این آثار بیندیشند اما تا به امروز هیچ فعالیتی انجام نشدهاست. البته آن روزها تمامی پوششهای فلزی روی این نگارکندها از جمله نگارکند شماره 6 برداشته نشد که به گفته خوشاب بارش باران و نفوذ آب به داخل این پوشش در طول این چند سال باعث زنگ زدگی روی این نگارکند شده و این تاثیر مخرب هر روز ادامه دارد.
نگارکندهای «کول فرح» در 7کیلومتری جنوب شرق ایذه قرار دارد. این نگارکندها شامل، خط نوشتهای به خط ایلامینو در دیواره شمالی تنگه، پیکرهای از فرمانروای «آیاپیر-آیاتم» و تعداد دیگری سنگنگاره میشود که از جمله گستردهترین نگارکندهای صخرهای ایران به شمار میرود.
همچنین در تصویر سنگی نیایشگاه کول فرح(نارسینا) انبوهی از مردان در مراسم آیینی شرکت کردهاند.
به گفته کارشناسان در این تصاویر، نخستین نگاه بشر به مذهب و آیین شکل گرفته است.
حمل تندیس خدایان یا امیر(شاهک)، قربانی کردن و اجرای موسیقی از دیگر صحنههای بکر این سنگنگارههاست.
فرامرز خوشاب گستردگی آثار صخرهای شهر ایذه و عدمنظارت کافی را یکی دیگر از تهدیدهای بالقوه این آثار دانست و یادآور شد که چندی پیش افرادی ناشناس از این شرایط استفاده کردهاند و روی نقش چنگنواز ایلامی کولفرح خراش میاندازند.
بزرگترین خط نوشته ایلامی کمرنگ شد
خوشاب همچنین تلاش کارشناسان سازمان میراث فرهنگی را برای پاک کردن رنگهای پاشیده شده روی بزرگترین خط نوشته ایلامی در اشکفت سلمان- پس از ماهها تلاش افکار عمومی برای انجام این اقدام مهم - را بینتیجه و آن را تنها، راهی برای کاهش اعتراض افکار عمومی دانست و تاکید کرد که این اقدام تنها باعث کمرنگ شدن رنگها شده و عملا تاثیری روی بازسازی و ایجاد شرایط مطلوب برای کتیبه که به گفته مسئولان میراث فرهنگی پرونده جهانی شدن آن در دست تهیه است، نداشته است.
خوشاب تاکید کرد برای پاکسازی و ترمیم این کتیبه سه هزارساله باید از متخصص سنگ استفاده میشد اما سازمان میراث فرهنگی تنها به کم رنگ کردن رنگها بسنده کرد.
سازمان میراث فرهنگی در حالی تنها به کمرنگ کردن رنگها روی این کتیبهها رضایت داد که مدتها این مسئله محل مناقشه بین سازمان میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری خوزستان و پایگاه آیاپیر ایذه بود.
این پایگاه بارها اعلام کرد که آمادگی دارد با استفاده از کارشناسان ایرانی و دعوت از متخصصین سنگ خارجی، مسئله رنگهای پاشیده شده روی این سنگها را بر طرف میکند.
از سوی دیگر رئیس سازمان میراث فرهنگی خوزستان اعلام کرد که این سازمان در حال رایزنی با شرکتهای مشاور برای انتخاب پیمانکار و سپردن عملیات پاکسازی به آنهاست. در اشکفت سلمان نیز که از جمله مهمترین نگارکندهای این شهر و کشور است چهار نقش برجسته وجود دارد که 2 تای آن داخل غار و 2 تای دیگر در خارج از غار دیده میشود. بزرگترین خط نوشته ایلامی به خط میخی در این غار موجود است که از زمان شاهک ایلامی (شاه بومی آیاپیر یا آیاتم) به جای مانده و همچنین برای نخستین بار حضور مصور زن، دوشادوش مرد در نقش برجستههای این غار دیده شده است.
در نقوش «هوهین» (همسر و خواهر شاهک) در یک مراسم آیینی دوشادوش شرکت کرده و کاهن بزرگ در جلوی آنها به چشم میخورد. این نشانهها مشخص میکند اشکفت سلمان، نیایشگاه «تاریشا» بوده و غار دیگری در کنار این اشکفت در دوره ایلخانی به مکانی مقدس تبدیل شده و روبهروی آن ساخت و سازهای مذهبی شکل گرفته است.
هرچند به گفته خوشاب وضعیت آشفتگی و تهدید سنگ نوشتههای ایذه به همین دو نگارکند معروف محدود نمیشود و تمامی سنگنوشتههای این شهر در معرض تهدید قراردارد. از سوی دیگر با استناد به گفته کارشناسان سازمان میراث فرهنگی با رسانههای مختلف از جمله گفتههای «سیاوش صابری»، مدیرکل دفتر محوطه و بناهای تاریخی سازمان میراث فرهنگی در سه دهه گذشته مستندسازی این نگارکندها انجام نشده و اگر به هر دلیلی یکی از نگارکندها تخریب شود هیچ عکس یا سند کاملی که بتوان از آن استفاده کرد وجود ندارد.
هرچند وی در این گفتوگو با تاکید بر ناقص بودن علم سنگ، بازسازی کامل نگارکندهای تخریب شده را غیرممکن خوانده است.
ساخت منازل مسکونی روی تپه پیش از تاریخی
اعتراض انجمن دوستداران میراث فرهنگی ایذه به وضعیت نگارکند ختم نمیشود. ساختوساز روی تپههای تاریخی و دریافت سند رسمی برخلاف قوانین موجود میراث فرهنگی از جمله دیگر دغدغههای علاقهمندان به تاریخ و تمدن شهر ایذه است. به گفته خوشاب با وجود مخالفتهای پایگاه میراث فرهنگی آیاپیر و انجمن دوستداران میراث فرهنگی ساخت و ساز روی یکی از تپههای پیش از تاریخ در روستای «پیان» انجام شد و مالک آن به راحتی و برخلاف قوانین موجود کشور که هرگونه ساختوساز روی محوطههای تاریخی را ممنوع اعلام کرده توانست سند منگولهار بگیرد.
آینده نامعلوم دشت تاریخی سوسن
سرنوشت دشت سوسن که یکی از دشتهای تاریخی و بسیار مهم کشور محسوب میشود از دیگر نگرانیهای انجمن دوستداران میراث فرهنگی ایذه است. براساس مطالعاتی که پیش از انقلاب روی این دشت انجام گرفته این منطقه تاریخی برای ساخت سد کارون 2 انتخاب شده اما کارشناسان سازمان میراث فرهنگی و باستانشناسان، ساخت این سد را باعث از بین رفتن خاستگاه ایلامی هخامنشی در این محدوده میدانند و اعتقاد دارند که تبعات آن برای تاریخ و تمدن کشوربسیار بیشتر از کارون 4 است که به تخریب و غرق لایهها و تپههای ایلامی بسیاری منجر شد. باستانشناسان امروزه از کارون 4 به نام فاجعه یاد میکنند. خوشاب همچنین خواستار توجه جدی سازمان میراث فرهنگی به این دشت و انجام مطالعات دقیقتر روی دشت سوسن شد.
ایذه مرکز حکومت آیاپیر (دولت ایلام) بوده است و دشت سوسن از غنیترین مناطق شهر ایذه است که تاکنون آثار بسیاری از دوره اشکانی(پارتی) در آن به دست آمده. بسیاری از این آثار در نتیجه کشاورزی و حفاری غیرمجاز در این دشت به دست آمدهاست که از جمله این آثار میتوان از صورتکها، مجسمهها، ماسکها و دستهای مفرغی نام برد که اشکانی بودن محوطه را به اثبات میرساند.
سازمان میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری بارها اعلام کرده برای ساخت سد کارون 2 چند مسیر مختلف وجود دارد و مسیری را انتخاب میکند که کمترین خطر را برای لایههای تاریخی این محدوده داشته باشد اما این سازمان تاکنون موقعیت جغرافیایی این مسیرها را اعلام نکرده و با توجه به آثاری که هر روزه در این دشت پیدا میشود و فعالیتهای مدام حفاران غیرمجاز، دوستداران میراث فرهنگی و مطبوعات نگران تکرار حادثه کارون 3 در دشت سوسن و پشت سد کارون 2 هستند.