همشهری آنلاین - مریم قاسمی: دکتر «محمد عراقی» فارغ التحصیل مهندسی علوم دامی از دانشگاه تگزاس آمریکا در سال ١٣٦۵ و دکترای رشته ژنتیک از دانشکده امپریال کالج دانشگاه لندن در پاسخ به این سوال مختصر و ساده می‌گوید:«هر جا که گل و گیاه و مزرعه باشد، می‌توان زنبورداری کرد. لازمه موفقیت در زنبورداری، داشتن تعداد زیاد جعبه یا کندو، سرمایه کلان و یا داشتن زمین و مزارع بزرگ نیست؛ بلکه اطلاع از علم زنبورداری و آگاهی از بیولوژی و زیستگاه‌های زنبور است. پس در هر نقطه که در شعاع ٣ تا ٤ کیلومتری محل اسکان زنبور عسل، گل و گیاه باشد، زنبورداری امکان‌پذیر است؛ از مزارع بزرگ در نقاط مختلف کشور تا پشت‌بام، بالکن و حتی تراس های کوچک آپارتمان‌های شهری.»
«پیمان عراقی»، فرزند دکتر «محمد عراقی» در سال ١٣۵٤ در شهر ارومیه استان آذربایجان غربی به دنیا آمد. بخشی از دوران کودکی را در ارومیه و زنجان و بخشی را در کشور آمریکا سپری کرد. او از محضر پدر بهره کافی برد و به دلیل علاقه‌مندی به زنبور عسل از سال ١٣٧٤ فعالیت در زمینه پرورش زنبور عسل را شروع کرد و به موفقیت‌هایی در این زمینه رسید. او مبتکر و اولین مبدع زنبورداری شهری و تولید عسل شهری از سال ١٣٩٠ در پایتخت است. در یکی از پشت‌بام‌های شهر تهران که ٣٠ کندوی زنبور عسل در آن نگهداری می‌شود با او گفت‌وگو کردیم.
وقتی از «پیمان عراقی» مدرس، پرورش‌دهنده زنبورعسل و اولین تولیدکننده «عسل شهری» در پایتخت شنیدیم که در ١١ سال گذشته تعداد بسیاری از شهروندان در پشت بام، تراس و بالکن خانه‌ها کندوی زنبور عسل دارند و عسل تولید می‌کنند، تعجب کردیم. تصورمان این بود که عسل طبیعی تنها در کوهستان، دشت و دمن به دست می‌آید و در شهر آلوده و پر دود و دمی چون تهران، تولید عسل بیشتر شبیه یک رویاست.
عراقی در این باره توضیح می‌دهد:«تهران و محله‌هایش به دلیل موقعیت جغرافیایی، تنوع و پوشش گیاهی و درختان متفاوت، پتانسیل و فرصت بسیار خوبی برای زنبورداری و تولید عسل شهری دارد. طبق تحقیقات انجام شده و نتیجه نمونه عسل‌های شهری که به آزمایشگاه‌های معتبر فرانسه فرستاده شده، کیفیت، کمیت و حتی اثر بخشی عسل تولیدشده در تهران، از عسلی که از دشت و کوه روستاها فراهم می‌شود کمتر نیست و حتی در برخی موارد به دلیل وجود گل و گیاهان خاص و کم‌یابی که در محله‌های تهران وجود دارد مانند درختان «عرعر»، عسل به دست آمده بی‌نظیر است.»
عراقی تا کنون بیش از ٤٠٠ شهروند تهرانی زنبوردار تربیت کرده که در طول سال از هر کندو حدود ۱۲ تا ١۵ کیلوگرم عسل ناب شهری به دست می‌آورند ومقداری از آن را مصرف و بخشی از آن را به فروش می‌رسانند.
درس اول نزدیک شدن به کندوی زنبور؛ پوشیدن لباس روشن
عراقی قبل از بازکردن در پشت‌بام تاکید می‌کندکه افراد باید با لباس روشن در اطراف کندوهای عسل حاضر شوند تا از حمله و نیش زنبورها در امان بمانند. بنابراین با لباس مخصوص زنبورداری شامل کلاه توری، لباس و شلوار سفید رنگ وارد پشت‌بام آپارتمانی در محله کیانشهر می‌شویم؛ با این لباس و پوشش درست مثل آدم‌فضایی‌ها می‌شویم!
در گوشه وکنار پشت‌بام، تعداد زیادی کندوی زنبور در فاصله‌های منظم کنار هم روی زمین ردیف شده‌اند. زنبورهای عسل هم آزادانه و در هر جهتی در حال پروازند و به سمت کندوهای خود می‌روند.
عراقی سراغ یکی از کندوها می‌رود و در آن را با احتیاط باز میکند. از دور چند کلاف چوبی کندوی عسل پیدا می‌شود. او یکی از کلاف‌ها را از جایش بیرون می‌آورد تا از نزدیک شاهد یکی از عجایب خلقت پروردگار باشیم.
او از معماری و مهندسی ساخت کندوی زنبور عسل صحبت میکند و می‌گوید: «تاکنون راز و رمز این نوع سازه برای دانشمندان روشن نشده که چگونه زنبور عسل این لانه‌های شش ضلعی منظم و دقیق و بدون ذره‌ای تفاوت را کنار هم درست میکند. با دقت در این آفریده خدا می‌توان ذره‌ای از قدرت بی‌نهایت پروردگار را درک کرد.»
در اطراف محل رنبورداری و تولید عسل در محله کیانشهر که پشت‌بام یک آپارتمان ۵ طبقه است، یک بوستان سرسبز و پردار و درخت وجود دارد که به نظر می‌رسد شرایط را برای زنبورداری و تولید عسل مهیا کرده است.
«پیمان عراقی» با اشاره به اینکه محل اسکان زنبورهای عسل باید با فضای سبز و گیاهان فاصله بین ٣ تا ٤ کیلومتری داشته باشد اضافه میکند: «وجود فضای سبز و گیاهان خاص در شهر تهران به‌ویژه در محله‌های قدیمی باعث شده تا زنبورداری و تولید عسل شهری جواب دهد. در کوچه، خیابان‌ها و بوستان‌ها با درختان و گیاهانی چون اقاقیا، عرعر، گل‌های یاس، بنفشه و غیره برخورد می‌کنیم که شهد و گرده بسیار عالی‌ای دارند اما به دلیل رونق پیدا نکردن صنعت زنبورداری شهری و تولید عسل شهری، بر اثر تابش نور آفتاب و گرمای هوا چندین تن از شهد این گیاهان تبخیر و به هوا می‌رود، در صورتی که می‌توانستیم از شهد این گیاهان چندین تن عسل ناب شهری به دست آوریم.» عراقی عقیده دارد که با رونق زنبورداری شهری در محله‌های سرسبز تهران می‌توان از هدر رفتن گرده و شهد گیاهان جلوگیری کرد.
آیا زنبورداری در محله‌های تهران رونق پیدا میکند؟
«محمدعراقی»، پدر «پیمان عراقی» از سال ١٣٧٢ آموزش و تدریس شیوه نوین تولید عسل شهری را در ایران بنا کرده است. اکنون تعداد کندوهایی که زنبورداران تهرانی نگهداری می‌کنند از مرز ۵ هزار کندو گذشته اما همچنان این حرفه جای رشد تا چندین برابر این آمارها را دارد. «پیمان عراقی» در این زمینه نکته جالبی می‌گوید:«وقتی که نمونه عسل تهیه شده از تهران را به آزمایشگاهی در کشور فرانسه فرستادیم و آنها با دقت آن را آزمایش کردند، سفارش بسیار زیادی از ما داشتند که باور کردنی نبود اما با این حجم تولید اصلا قادر به تامین نیاز کشور فرانسه نیستیم مگر اینکه تحول زیادی در این زمینه انجام شود.»
شهروندان تهرانی‌ای که اکنون در محل زندگی خود زنبورداری و تولید عسل شهری دارند متفاوتند؛ یکی با یک کندو در داخل بالکن و تراس خانه و دیگری با تعداد بیش از ۵٠ کندو در پشت‌بام این فعالیت تولیدی را انجام می‌دهد. عراقی در این بخش توضیح می‌دهد:«عسل، گرده، موم، بره موم، ژل رویال، زهر زنبور عسل از فرآورده‌های زنبور عسل است که در طب سنتی ایران کاربردهای مختلفی برای درمان انواع بیماری‌ها دارند.»
چگونه در شهر و محله‌مان زنبورداری کنیم؟
برای اجرای طرح زنبورداری خانگی و تولید عسل شهری کافی‌ست حداقل فضایی به اندازه یک مترمربع در اختیار داشته باشید مثلا تراس، بالکن و یا قسمتی از پشت‌بام. البته هر قدر محل زندگی‌تان به بوستان‌ها و گیاهان کوچه و خیابان‌ها نزدیک‌تر باشد، بازدهی زنبورها برای تولید عسل بیشتر می‌شود.
مشاوره رایگان به شهروندان برای تولید عسل شهری
خانواده عراقی که قصد دارند فرهنگ پرورش و نگهداری زنبور در بین شهروندان تهرانی نهادینه و مصرف عسل طبیعی بین خانوارها بیشتر شود، به علاقه‌مندان مشاوره رایگان می‌دهند. حتی در زمینه خرید تجهیزات زنبورداری و تولید عسل نیز هر اطلاعات و معلوماتی را که لازم باشد در اختیار شهروندان قرار می‌دهند. دفتر آموزش و فروش دکتر «محمد عراقی» و پسرانش در خیابان وحدت اسلامی است.
درباره زنبورداری و تولید عسل شهری بیشتر بدانید
قیمت عسل شهری که از ناب‌ترین عسل‌های دنیاست با توجه به نوع آن به کیلویی ٤۵٠ هزار تومان رسیده است. بنابراین شهروندان می‌توانند ضمن تامین نیاز خانگی و درمانی خود با تولید بیشتر به فکر درآمدزایی هم باشند.
١- از هر کندوی عسل خانگی به طور متوسط در طول سال ١۵ کیلوگرم عسل ناب شهری به دست می‌آید.
٢- برای خرید و راه‌اندازی یک کندوی عسل که به آن «شان» می‌گویند و تجهیزات لازم، حدود ٢ میلیون تومان لازم است.
٣- زنبور عسل چهار محصول با ارزش غذایی و دارویی تولید میکند که از جمله آن می‌توان به عسل، گرده گل، بره بوم، ژل رویال (عسل شاهانه) اشاره کرد.
٤- عمر ملکه زنبورها ۵ سال است و زنبورهای کارگر تنها ٤٠ روز عمر می‌کنند.
۵- زنبورهای عسل شهری برای جمع‌آوری شهد و گرده گل تا ۵ کیلومتر هم پرواز دارند و جالب اینکه دوباره به کندوهای خود باز می‌گردند.
نظر شما