همشهری آنلاین: نان به عنوان اصلیترین غذای مصرفی و یکی از قدیمیترین غذاهایی است که بشر آن را تهیه کردهاست و تاریخچه آن به اواخر عصر حجر (کارشناسان با اختلاف بین ۳۵۰۰ تا ۵۰۰۰ سال قبل میدانند) برمیگردد.
نان و گندم در طول تاریخ تهران، چنان اهمیتی داشته که گاه کمبود آن باعث سقوط سیاستمداران شده و نارضایتی مردم از کمبود نان، آنها را تا لبه پرتگاه و سقوط پیش بردهاست. لازم است به این نکته توجه کنیم که وقتی از قحطی سخن میگوییم یعنی نان نیست! در واقع با نبودن محصولات دیگر مثل سیب، انگور و حبوبات و حتی گوشت... جان انسان تهدید نمیشود، اما با نبودن گندم و آرد، قحطی از راه میرسد.
مرور اسناد تاریخی نشان میدهد که تهران چند دوره قحطی را پشت سر گذاشته است. یکی در سال ۱۲۸۸ قمری در دوره ناصرالدین شاه و یکی در سال ۱۲۹۶ شمسی و دوره احمد شاه بعد از جنگ جهانی اول بودهاست. نزدیکترین قحطی که به شورش نان شناخته میشود، در سال ۱۳۲۱ شمسی به وقوع پیوست و از پیامدهای جنگ دوم جهانی بود و دو، سه سالی ادامه داشت.
آن روزها، خاطرات غمانگیز و پردردی برای ایرانیان به ویژه تهرانیان رقم خورد. در لوح حافظه تاریخی تهرانیها هنوز خاطراتی از آن دوران وجود دارد که مادربزرگها و پدربزرگها قصه وار برای فرزندان خود روایت کردهاند. خاطرات از روزهای تلخی حکایت دارند که پدران برای به دست آوردن لقمه نانی خود را به هزار در میزدند بیآنکه نتیجهای بگیرند. مردم بیرمق که مدتها بود که از خیر گوشت گذشته بودند، فقط نان میخواستند.
کار به جایی کشیده شد که مردم سرخورده و نا امید کوچه و بازار تهران که از سفرههای خالی از نان به ستوه آمده بودند به سمت مجلس حرکت کردند و نمایندگان را کتک زدند. عدهای هم به سمت منزل احمد قوام السلطنه نخست وزیر رفته و خانهاش را تاراج کردند.
با خواندن سرگذشت تاریخ قحطی نان در ایران، به خوبی میتوان به ارزش و قداست نان به ویژه در نسلهای بعد پی برد. احترام گذاشتن به نان در باور و اعتقاد مردم ریشه دوانده و در رفتار گذشتگان به خوبی مشهود بود. امروزه شاید قداست نان میان کودکان و جوانان کمرنگتر شده باشد، اما نسل ما در مکتب اجتماع آموخته بود که اگر تکهنانی را سر راه ببینیم باید آن را برداریم تا با پای رهگذران لگد مال نشود. حتی عدهای آن تکه نان را میبوسیدند و کنار دیوار یا تاقچهای میگذاشتند.
مردم معتقد بودند نان بیات و غیر قابل مصرف را نباید دور بریزند و از آن به عنوان غذای پرندگان و حیوانات استفاده میکردند. معتقد بودند نان برکت خداست و باید مصرف شود. قداست آرد در حدی بود که بسیاری از کارگرهای نانوایی با وضو دست به آرد میزدند و شاطرها مقید بودند علاوه بر داشتن وضو، به لحاظ شرعی هم باید پاک باشند. نان برکت سفرههای خانوادههای ایرانی بوده و هست و هنوز هم هر چند کمرنگ در میان بسیاری از خانوادهها از قداست خاصی برخوردار است.
داریوش شهبازی
نظر شما