«آردتوت» و «خورش جوز»؛ خوراک جادویی شمیرانی‌ها در شب یلدا

همشهری آنلاین – حسن حسن‌زاده: در آبادی‌های شمیران برخی شام را در خانه می‌خوردند و برای برگزاری مراسم شب یلدا پس از صرف شام به خانه بزرگ‌ترها می‌رفتند. هر چند رایج‌تر این بود که بزرگ خانواده علاوه بر مهیا کردن کرسی و سفره خاص و رنگین شب یلدا، شام هم آماده می‌کرد.

قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید

اگر چه مراسم شب یلدا در دیگر نقاط تهران و ایران شام خاص و ویژه‌ای ندارد، اما شب یلدا برای اهالی قدیمی شمیران یادآور عطر فنسجان و گردوهای ناب این گستره از پایتخت است. «سید مهدی اعرابی» شمیران‌پژوه، دراین‌باره می‌گوید: «شمیران پر بود از باغ‌های گردو یا به قول خود شمیرانی‌ها باغ جوز. در روزگاری که خبری از دستگاه‌های برقی نبود، شمیرانی‌ها گردو یا همان جوز را در هاون می‌کوبیدند. این کار توسط بانوان انجام می‌شد. شب یلدا که فرا می‌رسید آنها گردوهای خرد شده را همراه با روغن طبیعی گردو برای طبخ خورش فنسجان یا همان خورش جوز آماده می‌کردند. به همین دلیل فنسجان شام رایج شب یلدا در آبادی‌های شمیران بود.»

پذیرایی بعد از شام شب یلدا، مطول‌ترین بخش این مراسم بود. از آنجایی که شمیران پر بود از باغ‌های میوه و کشتزارهای محصولات مختلف کشاورزی، بنابراین شمیرانی‌ها سعی می‌کردند از محصولات اراضی خود برای برگزاری این مراسم و پذیرایی از مهمان‌ها استفاده کنند.

اعرابی به یکی از خوراکی‌های ویژه شب یلدا به نام «آردتوت» که تنها در شمیران رایج بود اشاره می‌کند: «آردتوت همان توت آرد شده بود که شمیرانی‌ها آن را در ظرف می‌ریختند و با یک قاشق مقابل مهمان‌ها روی سفره یلدا می‌گذاشتند. اما از آنجایی که شمیران باغ‌های توت و گردوی فراوان داشت، شمیرانی‌ها با ترکیب گردو و توت یک خوراک منحصربه‌فرد دیگر به مهمان‌ها می‌دادند. نام این خوراک که در شمیران هواخواه بسیار داشت، مغز کفک بود. روش مهیا کردن این خوراکی هم به این صورت بود که ابتدا توت را در هاون می‌کوبیدند و پس از مخلوط کردن آن با گردوی کوبیده شده، این ترکیب جادویی را در ظرف می‌ریختند. ظرف‌های حاوی آردتوت و مغزکفک هم به تعداد مهمان‌ها روی کرسی قرار می‌گرفت تا پس از صرف شام میان گفت‌وگوها، خاطره‌گویی‌ها و شعرخوانی‌ها صرف شود.»

شمیرانی‌ها روی سفره شب یلدا نان هم داشتند. اعرابی درباره نحوه پخت نان توتک که علاوه بر شب یلدا در دیگر مراسم خاص سال هم توسط شمیرانی‌ها طبخ می‌شد می‌گوید: «خانه‌های شمیران تنور داشتند و از آنجا که گندم هم در دسترسی اهالی شمیران بود، نان توتک به یکی از رکن‌های سفره شب یلدا در شمیران تبدیل شد. توتک نانی کوچک بود که با شیر، آرد، زعفران، شکر و... طبخ می‌شد. این نان‌ها در سینی‌های مسی چیده می‌شد و به عنوان پای ثابت سفره شب یلدای شمیرانی‌ها روی کرسی قرار می‌گرفت.»