در این نشست از سلسله نشست‌های تخصصی که با حضور اعضای تحریریه و در تحریریه همشهری آنلاین برگزار شد، دکتر شهیندخت خوارزمی، دکتر حسین ابراهیم‌آبادی و دکتر علی اکبر جلالی (اعضای انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی) دکتر علی اصغر محکی (سردبیر و مدیرمسئول همشهری) نیز به عنوان میهمان حضور داشتند.
در ابتدای این نشست دکتر یونس شکرخواه سردبیر همشهری‌آنلاین ضمن برشمردن سوابق علمی - پژوهشی دکتر سعید رضا عاملی از وی در عرصه‌های آموزشی و علمی به عنوان سفیر حسن نیت یاد کرد و گفت دکتر عاملی با فلسفه کاهش درد و خدمت به جامعه به مقولات علمی و آموزشی می‌نگرد و تلاش می‌کند این فلسفه را نصب‌العین همکارانش در محیط کاری خود قرار دهد.
شکرخواه سپس از کیوان مافی، معاون سردبیری همشهری آنلاین خواست تا گزارشی از روند کار همشهری آنلاین ارائه کند.
مافی با اشاره به سابقه و آغاز به کار همشهری‌آنلاین و معرفی بخش‌های مختلف سایت گفت: همشهری‌آنلاین روزانه قریب به پنجاه هزار کاربر دارد و روزانه قریب به سیصد هزار صفحه‌اش دیده می‌شود.
سپس دکتر عاملی پژوهشگر برجسته فضای سایبر، در پی معارفه هیات تحریریه همشهری‌آنلاین، با اشاره به سابقه آشنایی‌اش با همشهری‌آنلاین گفت: همشهری آنلاین جایی نیست که بتوان حرفهای کوچک در آن زد. حس عضو‌یت و همذات پنداری همکاران همشهری‌آنلاین از مزایای این رسانه است و من همشهری‌آنلاین را می‌بینم و تحولات آنرا دنبال می‌کنم و اینکه اعضای این رسانه حس کارمندی ندارند و به‌طور شبانه روزی به فکر ارائه خبر و انتقال مطالب تازه و کاربردی به رسانه‌‌شان هستند در میان رسانه‌های ایران شاخص است و این به دست نیامده مگر در سایه یک مدیریت انسانی و مبتنی بر رفتار اخلاقی که خوشبختانه بر این رسانه ساری و جاری است.
وی سپس بحث تخصصی‌اش را با اشاره به تفاوت‌های روزنامه چاپی و روزنامه آنلاین [یک روزنامه‌نگار آنلاین در برابر یک روزنامه‌نگار چاپی] آغاز کرد و گفت:
روزنامه چاپی در یک مقطع زمانی بسته و تمام می‌شود و اصولا زمان فیزیکی که بر روزنامه‌چاپی حاکم است که از منطق مرگ زمان برخوردار است، لذا روزنامه بعد از بسته شدن صفحه در واقع با یک مرگ متن مواجه می شود، اما فضایی که روزنامه مجازی و آنلاین در آن به سر می‌برد، مرگ ندارد و سراسر زندگی و تحول است. در واقع متن آنلاین یک متن ادامه (continuous) محسوب می‌شود.
برای نمونه در همشهری آنلاین حدود چهل و پنج مجله وجود دارد که هر کدام با کوهی از مطالب کاربردی از خبر تا چانک و اطلاعات عمقی‌تر بر چشم خواننده می‌نشینند. این خبرها هر زمانی که خواننده اراده کند از سطح و به وسیله لینک‌ها به عمق می‌روند و برچشم و نظر خواننده می‌نشینند و گاه هم خود خبرها به دلیل ماهیت خود در وضعیت هایپر قرار داده می‌شوند و اطلاعات فراوانی را به خواننده از پیشینه خبر تا آگاهی از یک رخداد تاریخی، یا یک شخصیت سیاسی و فرهنگی و ... ارائه می‌کنند. همه این عناصر موضوع ادامه "زندگی متنی" و تغییر و تحول و رشد می‌باشند. [آشنایی با قاعده‌های جهانی آنلاین‌نویسی]
دکتر عاملی سپس به پیشنیه بحث دو فضایی شدن رسانهها اشاره کرد و گفت:
اولین مقاله‌ای که درباره این ایده نوشتم باز می‌گردد به مطلبی تحت عنوان «دو جهانی شدن‌ها و اضطراب جامعه جهانی » که در سال 1380 در نامه علوم اجتماعی به چاپ رسید. می‌دانید که در جامعه شناسی قاعدتا برای تحلیل پدیده‌ها به عواملی چون طبقات اجتماعی، قشربندی‌ها، گروه‌های اجتماعی و توجه به عوامل محیطی و جمعیتی ...تاکید می‌شود. در این سنت فکری عوامل اثر گذار بر آسیب‌های اجتماعی در درون جامعه و در بافت‌های فیزیکی و حضوری جامعه دنبال می‌شود. این سئوال برای من مطرح بود که بسیاری از پدیده‌های غیرطبیعی و آسیب‌های اجتماعی جامعه ایران، منبع و مرجع محلی و بومی ندارد؛ پس چرا اتفاق می‌افتد. با به‌وجود آمدن صنعت ارتباطات، خصوصا اینترنت، پاسخ موضوع ما را به فضای دوم زندگی یعنی فضای مجازی منتقل می‌کرد.
وی آن‌گاه منظور خود از دو جهانی شدن را این گونه توضیح داد:
یک جهان، جهان فیزیکی است که شاخص مهم آن سرعت صنعت حمل و نقل است که در دوره‌ای از زمان بسیار کند بود و ماه‌ها طول می‌کشید که بتوانیم از یک نقطه به نقطه‌ای دیگر برویم، اما اکنون همان مسیرها را با ترن‌های پرسرعت و یا با هواپیما در زمان‌هایی بسیار کوتاه‌تر طی می‌کنیم. به قول گیدنز الان فاصله‌ها بسیار کوتاه شده است. در منطق جهانی شدن اول؛ به میزانی که صنعت حمل و نقل سریعتر شود؛ با جهان کوچکتری در فضای فیزیکی جهان مواجه هستیم.
اما جهان دوم که به جای صنعت حمل و نقل و جنبه فیزیکی آن با صنعت همزمان ارتباطات پیوند مستقیم دارد، تحول این جهان با ماوس آغاز شده و در جهان مجازی اتفاق افتاده است و این جهان را تبدیل به جهانی از کلیک‌های ماوس کرده است.
تفاوت جهان فیزیکی و صنعتی با جهان مجازی در فاصله زمانی میان این دو نهفته است.
در اولی زمان، اینشتینی [آلبرت اینشتین (1879-1955)] و خطی است و در دومی مجازی.
جهان اول، حرکت را یک جریان خطی می‌بیند و گذشته، حال و آینده را در آن خط معنا پیدا می‌کند، اما در جهان دوم در لحظه ده‌ها هزار اتفاق می‌افتد و می‌توان گفت جریان در اینجا چند بعدی است و زمان از یک منطق هندسی و چند زمانی برخوردار است و ما اساسا با مرگ زمان مواجه نیستیم.
در جهان فیزیکی اول؛ زمان بر فاصله، سرعت و حرکت مبتنی است، اما در دومی به دلیل آنکه فاصله حذف شده است، سرعت و حرکت هم معنای خود را از دست داده‌اند و ما با یک زمان بدون فاصله و حرکت مواجه هستیم.
با این توضیحات می‌توانیم بگوییم اکنون بسیاری از آدمیان زندگی دو وجهی دارند؛ یک زندگی فیزیکی عینی و دیگری زندگی مجازی.
در واقع، زندگی دو وجهی شده است. رسانه دیگر فقط مدیوم نیست و از بعد مدیوم بودن محض دارد خارج می‌شود. اگر ما تا پیش از این؛ یک زندگی فیزیکی داشتیم، از این پس زندگی مجازی هم جسم فربه‌اش را بر ما بار کرده و در حال فضا گرفتن بیشتری از ذهن و ضمیر ماست.
البته بسیاری با این نوع از زندگی هنوز کنار نیامده‌اند و هنوز نتوانسته‌اند فهم و هضمش کنند، اما این مهمان به قدری، قَدَر و فربه است که خود را بر همه ما تحمیل خواهد کرد.
در فضای مجازی شما با یک این همانی مواجه می‌شوید. در واقع همین همشهری؛ که زمانی تنها رسانه چاپی آن منتشر می‌شد، اکنون به سمتی حرکت کرده است که چند رسانه‌ای شده است و همشهری آنلاین آن هم عرضه عمومی‌شده است و شاید در‌آینده نه چندان دور، یک جایی از همشهری بیاید و حتی چهل دوربین هم داشته باشد که من کاربر از طریق آن به آن فضاها وصل شده و مدام آنها را رویت کنم. به طوریکه انگار گویی با موجودی زنده‌ای روبرو هستیم .
خصیصه‌های رسانه جدید چیست؟
دکتر عاملی سپس به خصیصه‌های رسانه‌های جدید پرداخت و گفت: مارتین لستر (Martin Lester) دیدگاهی دارد که در آن از رسانه‌های جدید (new media) صحبت می‌کند و فضای مجازی را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. فضایی که برای نمونه می‌توان به برخی از خصلت‌های آن اشاره کرد. باید توجه داشت که رسانه های جدید از منطق تکنولوژیکی و نرم افزاری واجد برخوردار هستند که بنیان اصلی آن مربوط به منطق دیجیتالی و زبان ریاضی است که بر همه رسانه های جدید حاکم است.
دیجیتالی و رقومی بودن
دکتر عاملی نخستین ویژگی رسانه‌های جدید را دیجیتالی و رقومی بودن ذکر کرد و گفت: برخلاف فضای فیزیکی و مکانیکی که در آن کارها به صورت یدی و یا ماشینی صورت می‌گیرد، در فضای مجازی همه چیز غیر شیئی است و زبان ریاضیات بر آن حاکم است
وی همچنین در تفاوت فضای دیجیتال و فضای آنالوگ گفت؛ فعلیت در فضای دیجیتال نه؛ اما قابلیت در آن رو به بینهایت شدن دارد. ریاضی بودن زبان دیجیتالی به معنای پویای و برنامه‌‌ای بودن این زبان است. جهان ریاضی شده؛ موضوع تغییر و تحول و برنامه و سیستم و تولید سامانه‌ها و نظام نامه‌های کاری و اجتماعی است.
مودالیتی
وی سپس به ویژگی دوم با عنوان مودالیتی اشاره کرد و گفت در این ویژگی موضوع فراکچوئال بودن (قابلیت شکسته شدن) در میان است و این فراکچوئال شدن به معنای قابلیت شکسته شدن بر مبنای کوچکترین و احد ریاضی است؛ که خود نیز موضوع "بینهایت" است.
در همین روزنامه همشهری با یک محیط فیزیکی شامل، عکس ، فیلم، صفحه بندی و صفحه چینی روبروییم که همه آنها به صورت آنالوگ صورت می‌گیرد و اگر هم بخواهید چیزی یا موضوعی را در آن عوض کنید، باز هم به تغییرات شیئی نیاز دارید و حتی روش چاپ هم شیئی است. اما در فضای دیجیتال ضرب، تقسیم و منها و جمع، امور شناخته شده‌ای هستند و به همین دلیل می‌توانید کیفیت عکس را تغییر دهید؛ یا عکس را نصف کنید و یا با عکس دیگر ترکیب کنید و روی سایت بگذارید.
الگوریتم
رئیس دانشکده مطالعات جهان سپس ویژگی سوم را حالت الگوریتمیک اعلام کرد و گفت: ویژگی دیگر محیط و جهان دیجیتالی و نیز رسانه‌های نوین این است که شما با بینهایت امکانات برای برنامه نویسی روبرو هستید.
البته شاید برخی از برنامه نویسان کامپیوتر و اینترنت به من ایراد بگیرند و بگویند خود برنامه نویسی یعنی محدودیت و چرا شما از ظرفیت‌های نامحدود سخن می‌گویید. اما پاسخ من این است که ما صرفا از فعلیت تغییر صحبت نمی‌کنیم بلکه از قابلیت متمایل به بینهایت صحبت می‌کنیم.
در فضای مبتنی بر الگوریتم هر متغیری با همه متغیرها ارتباط دارد و این همان فضای الگوریتمی است که البته منطق آن به منطق دیجیتالی بودن این محیط باز می‌گردد.
به عبارت بهتر در اینجا امکان چهل تکه شدن و چندپارگی وجود دارد، این فضا، ثابت بودن را بر نمی‌تابد و شما خودتان به عنوان مثال الان در همشهری آنلاین این‌کار را انجام می‌دهید و با تغییر یک تمپلیت از نظر نوع و رنگ و یا سایر تغییرات، عین آنها را همزمان در همه تمپلیت‌هایتان به دست می‌آورید و این از دیگر ویژگی‌های جهان دیجیتال است و می‌شود گفت در فضای دیجیتال و فضای مجازی شما به هر اندازه که می‌خواهید می‌توانید بزرگ یا کوچک شوید.
الگوریتم بودن این فضا به معنای امکان تغییر معطوف به کوچکترین یا بزرگترین جزء و یا امکان تغییر مبتنی بر برنامه و زبان ریاضی است. لذا تغییر از یک موضوع و امر ناخودآگاه و تصادفی به تغییر مبتنی بر برنامه و ایده تبدیل می‌شود. با این منطق حتی امکان تغییر فضا مجازی متناسب با تغییرات جهان فیزیکی و یا تغییر مبتنی بر علائق کاربر نیز فراهم می‌شود.
لذا نسخه همشهری آنلاین سعید عاملی می‌تواند با علائق و تمایلات رنگ؛ فونت و حتی معماری متفاوت صفحه نیز همراه شود. تولید سخت؛ تولید ثابت و تولید تک نسخه رسانه‌ای با منطق رسانه دیجیتال انطباق ندارد. ثابت سازی معماری و ساختار نمایش رسانه‌ای دیجیتالی ادامه تفکر آنالوگ رسانه است و نشان از عدم تغییر ذهن رسانه‌ای دارد.
هایپرلینک
معاون طرح و برنامه دانشگاه تهران در تشریح چهارمین ویژگی گفت: اگرچه همین www در ماهیت خود یک کلیت است اما در محتوای خود یک فضای قطعه قطعه شده است و این منطق باز هم تابع زبان ریاضی است که در عین حال تابع منطق الگوریتمی این فضا می‌باشد که اگر یک متغیر را به همه متغیر ها وابسته کنید قابل تغییر می‌شود. شما می‌خواهید رنگ همه مجلات عوض شود، عوض می‌شود؛ بخشی از حروف کوچک شود، کوچک می‌شود.
پس اگر بخواهیم پویایی ایجاد کنیم، باید به منطق و خصیصه‌ها فضای دیجیتال بیشتر توجه کنیم که از جمله آنها همین هایپرلینک بودن است و ایجاد پنجره‌های تو در تویی که در این جهان مجازی تعبیه می‌شود. منطق هایپرلینک بودن یعنی وجود یک واحد (لینک) در جهان و وجود جهان در یک واحد مجازی.
این بدین معناست که ما می‌توانیم از حضور همشهری در جهان و جهان در همشهری صحبت کنیم و به نوعی تعامل معطوف به هم افزائی جزء لاینفک جهان جدید مجازی است.
در واقع می‌توان یک لینک را این گونه توصیف کرد که شما تنها به یک متن لینک نداده‌اید، بلکه به یک جهان وصل شده‌اید. در ویژگی هایپرلینک که همشهری‌آنلاین هم از آن زیاد استفاده می‌کند، فرامتن بودن است که متن را در بر می‌گیرد و مثل شهر در جهان است و جهان در شهر است. پس لینک یعنی ظرفیت. یعنی مکان زندگی. و فضای مجازی از این جنبه یکی از بامکان‌ترین فضاهای جهان محسوب می شود.
تعاملی بودن
دکتر عاملی در تشریح پنجمین ویژگی گفت: از دیگر خصیصه‌های دنیای دیجیتال تعاملی بودن یا همان بازخورد است. جالب است بگویم که خیلی‌ها به این جنبه دوسویه بودن و تعاملی بودن توجهی ندارند . مثلا به ایمیل و یا کامنت‌ها اصلا پاسخ نمی‌دهند، در حالیکه باید به این مسائل اعتنا کرد. اگر کسی به من اییمیل می‌زند، دارد به من سلام می‌کند و من باید هر جور هست جواب سلامش را بدهم. در واقع اولین و پایین‌ترین سطح و کف این تعامل بازخورد است که به هر شکلی که می‌شود به طرف بفهمانیم که او را دیده‌ایم.
وقتی شما در فضای مجازی یک بانک، یوزر و پسورد را وارد می‌کنید و پولی را برداشت می‌کنید و یا از یک حساب به حسابی دیگر می‌ریزید و یا قبضی را پرداخت می‌کنید در واقع همان پاسخ گرفتن است.[مفاهیم: دوسویه‌گی اینترنتی چیست؟]
تعاملی بودن در فضای وبلاگ‌ها هم هست که متاسفانه آن هم از تعامل و بازخورد و بهره‌وری دور مانده است. وبلاگ فضای عمل واقعی آدم‌هاست و از طرف دیگر فضای نوستالژیک آدم‌ها هم شده است. [وبلاگ؛ خانه هویت و تجسم شخصیت] در این فضا می‌توان میوتیشن (لال بودن) اجتماعی را یافت.
فضای وبلاگی ما بطور عمده فضای ابرازهای نوستالژیک، محل ابراز خستگی‌ها؛ و یا کارهای غیر حرفهای است و کمتر این فضا؛ با کار و تلاش‌های اقتصادی گره خورده است. در حالیکه وبلاگ‌های تجاری که متعلق به شرکت‌های چند ملیتی است؛ کاربردهای گسترده‌ای پیدا کرده است. یکی از دلایل نجات پیدا کردن شرکت اتومبیل‌سازی فورد از بحران اقتصادی به خاطر استفاده‌ای بود که معاون فورد از وبلاگ‌ها برای تعامل با مشتریان استفاده کرد. یا مثلا در عرصه رسانه‌ای سولیوان از طریق وبلاگ شخصی خود طی دو هفته از طریق فروش عکس و خبر، 100 هزار دلار درآمد کسب کرد.
دکتر عاملی در اشاره بیشتر به تعاملی بودن فضای دیجیتال گفت در این فضا حتی میان خود اجزای مجازی هم ارتباط برقرار شده است و آراس‌اس نمونه بارز آن است.
باز هم درباره دو فضا
دکتر عاملی درباره وضعیت رسانهها در دو فضای مجازی و فیزیکی گفت: خروجی مجازی تابع منطق روبوتیک است اما خروجی مکانیکی منطق دیگری دارد.
روز و شب در منطق مجازی معنا ندارد و این 24 ساعت اگر 48 ساعت هم بود باید همین زمان را ادامه می‌دادید. اما در فضای مجازی شما زمان ندارید و بنابراین نخستین چیزی که باید در رسانه دوفضایی به آن توجه کنیم همان منطق فضای رسانه است و اینکه منطق فضای فیزیکی محدودیت است و این وضعیت بر فضای دیجیتال حاکم نیست.
همشهری آنلاین نمی‌تواند تابع منطق چاپی شود؛ چون منطق چاپی بر اساس محلی بودن و لوکال بودن است؛ حال آنکه منطق و نگاه آنلاین یک منطق و نگاه جهانی است و به همین خاطر است که همشهری‌آنلاین رسانه جامعه فارسی زبانان جهان محسوب می‌شود و در حصار فیزیکی ایران قرار ندارد.
در واقع، رسانه دوفضایی شده این ویژگی را دارد که به نیازهای همه اقشار توجه کند، موسسه همشهری توانسته این دو فضای زندگی را در فضای رسانه‌ای خود به کار بگیرد و علاوه بر خواسته‌های محلی، به خواسته‌های جهانی هم توجه کند.
اما به لحاظ محتوای کار رسانه‌ای ، باید به عناصر انسانی "تولید محتوا" و حتی عناصر انسانی تولید کنندگان محتوا توجه نمود.
به‌طور حتم در این روند، افرادی که کار خدماتی این فضا را نیز انجام می‌دهند، بعنوان تولید کنندگان اصلی این محتوا محسوب می‌شوند.
من می‌خواهم بگویم که اگر کسی در خانه‌اش موفق شود در جهان هم موفق است. اگر کسی در ساختن یک نفر موفق شود در جهان هم موفق است و منطق همه ما انسان بودن است و بگذریم که برخی آدم‌نماها هم در همه جای جهان هستند. در فضای دو جهانی باید منطق "رسانه خوب" حاکم شود و این مفهوم البته مفهومی انسانی است و جهانشمول و نه متعلق به قوم و قبیله‌ای خاص.
من باور دارم اگر از عمل خوب صحبت کنیم، این عمل یک فرایند مثبت می‌شود و در مقابل، سخن گفتن و دامن زدن به عمل بد، خود به بازتولید بدی مدد می‌رساند. اگر چه ما باید خبرهای بد را هم انعکاس بدهیم، اما باید از برجسته سازی آنها و یا روایتی کردن آنها به مثابه یک ژانر خودداری کنیم.
چرا که رواج دادن و برجسته‌سازی این گونه رویدادها سبب می‌شود تا خشونت در جامعه رو به فزونی گیرد و خستگی های اجتماعی افزایش پیدا کند.
استاد پیشگام روابط عمومی الکترونیک [دکتر عاملی استادپیشگام روابط عمومی‌الکترونیک شناخته شد] در پایان با اشاره به سخنرانی خود در نشست آنکارا گفت:
در نشست آنکارا گفتم اگر بخواهید به کنه و ذات حقوق بشر برسید، بهتر است به جای برخورد ابزاری با صلح و حقوق بشر آنرا از دست دولت‌ها خارج و به دست فرهنگ بسپارید تا مسولیت و پاسخگویی به وجود بیاید. در واقع نیکی هرگز نباید ابزار قدرت شود و اصالت نیکی به خود نیکی است.
تلاش در جهت تولید خبر خوب هم همین است، یک اقدام و رویه فرهنگی است و این یعنی اینکه رسانه مسئول است و پاسخگو.
پایان سخنان دکتر عاملی با پرسش و پاسخ و بعد هم با یک عکس یادگاری همراه بود.
در نشست‌های تخصصی پیشین همشهری‌آنلاین، پروفسور یحیی کمالی‌پور، دکتر سیاوش شهشهانی، دکتر محسن گودرزی، استاد علی اکبر اشعری، محمدعلی اینانلو، دکتر علی صباغیان و دکتر شهیندخت خوارزمی به سخنرانی پرداخته بودند
