مهم‌ترین فعالیت‌های اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دوربرد عبارتند از: مشخص کردن فرکانس‌های رادیویی، تعیین و ارائه استانداردهای فنی و عملیاتی ارتباطی، کمک به کشورهای مختلف برای توسعه نظام‌های ارتباطی از راه دور، و برگزاری همایش‌های مختلف در زمینه ارتباطات دوربرد.
در سال‌های اخیر، اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دوربرد مسئولیت‌های جدیدی را برای ایجاد هماهنگی میان دامنه در حال گسترش فن‌آوری‌هایی نظیر شبکه رقومی با خدمات یکپارچه Integrated Services Digital Network (ISDN) ارتباطات تلفن‌های رقومی همراه، پست الکترونیکی*، و ارتباطات چندرسانه‌ای برعهده گرفته است.
یکی از نقش‌های کلیدی این اتحادیه تضمین اتصال متقابل سریع و آسان میان شبکه‌ها در نقاط مختلف جهان است که در واقع عامل اصلی در رشد شبکه‌های ارتباطی دوربرد به‌شمار می‌آید
اهداف. در اساسنامه این اتحادیه (مصوب ۱۹۹۲ در ژنو) اهداف آن چنین توصیف شده است:
ـ برقراری و توسعه همکاری‌های بین‌المللی میان کلّیه اعضای اتحادیه به‌منظور بهبود و استفاده درست از امکانات ارتباط دوربرد؛
ـ ارتقای فنی و ارائه کمک به کشورهای در حال توسعه در زمینه ارتباطات دوربرد و نیز فراهم‌آوری اطلاعات و منابع مالی مورد نیاز برای اجرای آنها؛
ـ توسعه امکانات فنی، افزایش بهره‌وری خدمات ارتباطات دوربرد، و استفاده‌پذیر کردن آنها تا حد ممکن برای عموم مردم؛
ـ گسترش مزایای استفاده از فن‌آوری‌های نوین ارتباط دوربرد در کلّیه نقاط دنیا؛
ـ ارتقای سطح استفاده از خدمات ارتباط دوربرد با هدف تسهیل روابط سالم؛
ـ ایجاد هماهنگی میان فعالیت‌های اعضای اتحادیه؛
ـ کمک به انتخابِ رویکردی روشن‌تر در مباحث ارتباط دوربرد در اقتصاد و جامعه اطلاعاتی جهانی، از طریق همکاری با دیگر سازمان‌های دولتی بین‌المللی و منطقه‌ای و نیز سازمان‌های غیردولتی که در زمینه ارتباطات دوربرد فعالیت می‌کنند
- نقش‌های اساسی
اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دوربرد، در زمینه‌های زیر، به‌طور خاص نقش اساسی برعهده دارد:
ـ تخصیص، توزیع، و ثبت طیف فرکانس‌های رادیویی و نیز نظارت بر وضعیت قرار گرفتن ماهواره‌ها در مدار زمین به‌منظور جلوگیری از ایجاد اختلال میان ایستگاه‌های رادیویی کشورهای مختلف؛
ـ تلاش برای از بین بردن اختلال میان ایستگاه‌های رادیویی کشورهای مختلف و بهبود استفاده از طیف فرکانس‌های رادیویی و مدارهای ماهواره‌ای زمین برای خدمات ارتباطات رادیویی؛
ـ تسهیل تدوین استانداردهای بین‌المللی ارتباطات دوربرد با در نظر داشتن کیفیت مناسب ارائه خدمات؛
ـ ترویج همکاری‌های بین‌المللی در ارائه کمک‌های فنی به کشورهای در حال توسعه و نیز ایجاد، توسعه، و بهبود تجهیزات و شبکه‌های ارتباطی دوربرد؛
ـ تلاش برای هماهنگی توسعه امکانات ارتباطات دوربرد؛
ـ ترویج همکاری میان اعضای اتحادیه با هدف تعیین تعرفه‌ها در سطحی تا حد ممکن پایین و متناسب با خدمات کارآمد و توجه به ضرورت تعیین اداره مالی مستقل ارتباطات دوربرد؛
ـ مطالعه، وضع مقررات، تصویب قطعنامه‌ها، تنظیم رهنمودها و پیشنهادها، و نیز گردآوری و اشاعه اطلاعات در زمینه ارتباطات دوربرد؛
ـ فراهم‌آوردن اعتبارات خاص و مناسب با همکاری سازمان‌های بین‌المللی جهت توسعه طرح‌های اجتماعی به‌منظور گسترش خدمات ارتباط دوربرد در محروم‌ترین مناطق جهان.
- تاریخچه:
در ۲۴ ماه مه ۱۸۴۴، ساموئل مورس نخستین پیام خود را از طریق خط تلگراف میان واشنگتن و بالتیمور برای عموم ارسال کرد، که در واقع، آن را می‌توان آغاز عصر ارتباطات دوربرد به‌شمار آورد. ده سال بعد، ارتباطات تلگرافی در دسترس عموم قرار گرفت. در این برهه از زمان، خطوط تلگراف به‌سبب آنکه کشورهای مختلف از نظام‌های متفاوتی استفاده می‌کردند و رمز خاص تلگراف خود را به‌منظور حفظ اسرار پیام‌های تلگرافیِ نظامی و سیاسی به‌کار می‌گرفتند، از مرزهای ملی فراتر نرفت. از این‌رو، پیام‌ها می‌بایست قبل از ارسال به کشورهای همسایه، از طریق شبکه‌های تلگرافی، ابتدا ترجمه می‌شد و به رمز قابل فهم برای کشور متبوع در می‌آمد و سپس ارسال می‌گردید
بدین‌ترتیب، کشورهای مختلف تصمیم گرفتند به توافق‌هایی در زمینه اتصال متقابل شبکه‌های ملی خود دست یابند. بنابراین، برخی کشورها موافقت‌نامه‌های دوجانبه یا منطقه‌ای در زمینه ارتباطات تلگرافی میان خود به امضا رساندند. به‌طور مثال، در سال ۱۸۶۸ چندین پیمان منطقه‌ای برای توافق در مورد اتصال متقابل شبکه‌های تلگرافی میان مناطق مختلف به امضا رسید. ضمناً به‌منظور توسعه شبکه‌های تلگرافی در تعداد بیشتری از کشورها و گسترش استفاده از این ابزار ارتباطی، بیست کشور اروپایی تصمیم گرفتند به‌منظور تدوین چارچوبی مشخص برای ارتباطات تلگرافی، وضع مقررات واحد جهت استانداردکردن تجهیزات مورد نیاز برای تضمین ارتباطات متقابل، و تعیین دستورالعمل‌های عملیاتی یکسان، که تا آن زمان در کشورهای مختلف متفاوت بود، نشستی برگزار کنند.
در ۱۷ ماه مه ۱۸۶۵، پس از انجام بیش از دو ماه مذاکرات فشرده، نخستین پیمان بین‌المللی تلگراف (International Telegraph Convention) توسط بیست کشور شرکت‌کننده در نشست پاریس به امضا رسید و اتحادیه بین‌المللی تلگراف (International Telegraph Union) بنیان نهاده شد که نقطه آغاز پیدایش اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دوربرد محسوب می‌گردد. امروزه، با گذشت بیش از ۱۳۰ سال از تأسیس اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دوربرد، اهداف کاربردی و بنیادی آن همچنان بدون تغییر عمده باقی مانده است. از آن زمان تاکنون، امکانات ارتباطی دوربرد گسترش شتابناکی داشته و در حقیقت تاریخچه اتحادیه بین‌المللی دوربرد تجلی پیشرفت‌هایی است که در حوزه ارتباطات دوربرد به وقوع پیوسته است.
به‌دنبال اختراع تلفن در سال ۱۸۷۶ و گسترش ارتباطات تلفنی، در سال ۱۸۸۵ اتحادیه بین‌المللی تلگراف، تدوین مقررات بین‌المللی ارتباطات تلفنی را آغاز کرد. با اختراع ارتباطات تلگرافی بی‌سیم (Wireless Telegraphy) که نخستین نوع ارتباطات رادیویی به‌شمار می‌آید و نیز استفاده از این شیوه جدید، به‌ویژه برای دریانوردی، تصمیم بر آن شد که در سال ۱۹۰۶ همایشی مقدماتی در زمینه ارتباطات رادیویی به‌منظور بررسی مسئله مقررات بین‌المللی ارتباطات تلگراف رادیویی (Radiotelegraph Communications) برگزار شود. در این همایش که در شهر برلین برپا گردید، نخستین پیمان بین‌المللی تلگراف رادیویی (International Radiotelegraph Convention) به‌تصویب رسید که نخستین مقررات تلگراف بی‌سیم را در بر داشت. این مقررات که تاکنون از طریق چند همایش در زمینه ارتباطات رادیویی مورد تجدیدنظر و اصلاح قرار گرفته است به‌عنوان مقررات ارتباطات رادیویی (Radio Regulations) شناخته می‌شود.
در سال ۱۹۲۰، برای نخستین‌بار پخش صوت از استودیوهای شرکت مارکونی صورت گرفت و عصر پخش صوت آغاز گردید. در سال‌های ۱۹۲۴ و ۱۹۲۵ نیز به‌ترتیب کمیته بین‌المللی مشورتی تلفن (International Telephone Consultative Committee) و کمیته بین‌المللی مشورتی تلگراف (International Telegraph Consultative Committee) تأسیس گردید و کمیته بین‌المللی مشورتی رادیو (International Radio Consultative Committee) (تأسیس ۱۹۲۷) مسئولیت ایجاد هماهنگی میان مطالعات فنی، آزمون‌ها، و ارزیابی و سنجش موضوعات مختلف مربوط به ارتباطات دوربرد و تعیین استانداردهای بین‌المللی را برعهده گرفت. بدین‌ترتیب، کمیته‌های مشورتی، مسئول برگزاری همایش نظارتی اتحادیه بین‌المللی تلگراف شدند که در آنها توافق‌های بین‌المللی در کلّیه زمینه‌های ارتباطات دوربرد به‌تصویب می‌رسید.
در سال ۱۹۲۷ در همایش بین‌المللی تلگراف رادیویی (International Radiotelegraph Conference) فرکانس‌های رادیویی مشخص به خدمات رادیویی مختلفِ موجود در آن زمان به‌منظور تضمین کارآیی بهتر عملیات ارتباطی، با توجه به افزایش تعداد خدمات رادیویی که از فرکانس‌های مختلف استفاده می‌کردند، اختصاص یافت. در همایش سال ۱۹۳۲ در مادرید، اتحادیه بین‌المللی تلگراف تصمیم گرفت، با تلفیق پیمان بین‌المللی تلگراف (۱۸۶۵) و پیمان بین‌المللی تلگراف رادیویی (۱۹۰۶)، پیمان بین‌المللی ارتباطات دوربرد (International Telecommunication Convention) را تشکیل دهد و نام آن را از ابتدای ژانویه ۱۹۳۴ به "اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دوربرد"، یعنی نام امروزی آن، به‌منظور نمایان ساختن دامنه وسیع مسئولیت‌های آن (به‌طور مثال، همه انواع ارتباطاتِ سیمی و رادیویی و نظام‌های نوری یا الکترومغناطیسی) تغییر دهد.
در سال ۱۹۴۷، پس از خاتمه جنگ جهانی دوم، اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دوربرد همایشی را در شهر آتلانتیک با هدف توسعه و نوگرایی در سازمان خود برگزار کرد. به واسطه توافقِ به‌عمل آمده با سازمان ملل متحد، اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دوربرد از ۱۵ اکتبر ۱۹۴۷ به نهاد تخصصی سازمان ملل متحد مبدل شد و مقرّ اصلی آن از سال ۱۹۴۸ از شهر بِرن به شهر ژنو انتقال یافت. علاوه بر این، هیأت بین‌المللی ثبت فرکانس International Frequency Regestration Board /IFRB به‌منظور نظارت بر طیف فرکانس‌هایی که پیوسته پیچیده‌تر می‌شد، تشکیل گردید و جدول تعیین فرکانس‌ها (Table of Frequency Allocations) که درسال ۱۹۱۲ معرفی گردیده بود، اجباری شد تا از این طریق از اختلال‌های رادیویی میان ایستگاه‌های ارتباطی، هواپیماها، برج‌های مراقبت، تلفن اتومبیل‌ها، نظام‌های ارتباطی کشتی‌ها و ایستگاه‌های ساحلی، فضاپیماها، و جز آن جلوگیری شود.
در سال ۱۹۵۶، کمیته بین‌المللی مشورتی تلگراف و کمیته بین‌المللی مشورتی تلفن در هم ادغام شدند و کمیته بین‌المللی مشورتی تلگراف و تلفن (International Telephone and Telegraph ConsultativeCommittee) به‌منظور پاسخگویی مؤثرتر به مسائل مرتبط با توسعه ارتباطات تلگرافی و تلفنی تشکیل شد. در سال ۱۹۵۷، با پرتاب نخستین ماهواره به نام اِسپوتنیک ـ ۱ (SPUTNIK ۱) "عصر فضا" آغاز شد. پس از آن در سال ۱۹۶۳، اولین ماهواره به‌دنبال پیشنهاد آرتور سی. کلارک در سال ۱۹۴۵ برای ارسال اطلاعات در مدار زمین قرار گرفت. به‌منظور رویارویی با چالش‌های عصر فضا، کمیته بین‌المللی مشورتی رادیو در سال ۱۹۵۹، گروه مطالعاتی ویژه‌ای جهت بررسی ارتباطات رادیویی در فضا تشکیل داد و در سال ۱۹۶۳ نیز همایش فوق‌العاده‌ای در زمینه ارتباطات فضایی به‌منظور اختصاص فرکانس به خدمات فضایی مختلف در شهر ژنو برگزار گردید. در سال ۱۹۸۹، مجمع سیاستگذاری در شهر نیس برای نمایان ساختن اهمیت کمک‌های فنی به کشورهای در حال توسعه برپا شد و دفتر توسعه ارتباطات دوربرد Telecommunication Development Bureau /TDB تأسیس گردید و فعالیت خود را رسماً در سال ۱۹۹۰ آغاز کرد. امروزه، اعضای اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دوربرد نقش مهمی در فعالیت‌های آن ایفا می‌کنند، به‌طوری‌که تا ماه ژوئن ۱۹۹۸، تعداد ۱۸۸ کشور و ۴۸۲ سازمان عضو این اتحادیه بوده‌اند.
- تشکیلات:
طبق اساسنامه موجود، این اتحادیه دارای بخش‌های اصلی زیر است:
۱. مجمع سیاستگذاری که مرجع عالی اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دوربرد به‌شمار می‌آید و هر چهار سال یک‌بار به‌منظور تعیین برنامه‌های راهبردی و سیاست‌های کلان، اصلاح اساسنامه و پیمان‌های مورد نیاز، و نیز تنظیم برنامه‌های مالی برای چهار سال آینده تشکیل می‌گردد؛
۲. شورای اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دوربرد (Council of International Telecommunication Union) که متشکل از ۴۶ کشور عضو اتحادیه است و به نمایندگی از مجمع سیاستگذاری عمل می‌کند. همه ساله، به‌منظور تدوین سیاست‌های ارتباطی و اطمینان از اینکه سیاست‌های اتحادیه ارتباطات دوربرد کاملاً با محیط ارتباطی دائماً در حال تغییر منطبق است، تشکیل می‌گردد. این شورا مسئولیت ایجاد هماهنگی مؤثر میان فعالیت‌های اتحادیه با بودجه مصوب را نیز برعهده دارد. به‌طور کلی، مسئولیت اجرای تصمیم‌های اتخاذ شده در مجمع سیاستگذاری برعهده شورای اتحادیه ارتباطات دوربرد است؛
۳. همایش‌های جهانی در زمینه ارتباطات دوربرد بین‌المللی (World Conferences on International Telecommunication) به‌صورت دوره‌ای به‌منظور بررسی و اصلاح مقررات بین‌المللی ارتباطات دوربرد که در اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دوربرد و نیز در سطح بین‌المللی به‌کار گرفته می‌شود، برگزار می‌گردند. هدف این همایش‌ها تدوین اصول کلی به‌منظور فراهم‌آوری و اجرای خدمات بین‌المللی ارتباطات دوربرد برای عموم و نیز تعیین ابزارهای مورد نیاز برای ارائه خدمات است؛
۴. بخش ارتباطات رادیویی (Radiocommunication Sector) که مسئول نظارت بر استفاده موثر و اقتصادی از طیف فرکانس رادیویی (شامل مدارهای ماهواره‌ای زمین) توسط کلّیه خدمات رادیویی است و تعیین فرکانس‌های رادیویی را برعهده دارد؛
۵. بخش استانداردهای ارتباطات دوربرد (Telecommunication Standardization Sector) که ماهیتی دوگانه دارد؛ به‌طوری که از یک‌سو نهاد تخصصی سازمان ملل به‌شمار می‌آید و از سوی دیگر نهادی اجرایی است که طرح‌های تحت پوشش نظام توسعه سازمان ملل یا دیگر برنامه‌های بودجه‌بندی‌شده را اجرا می‌کند. هدف این بخش، عمدتاً تسهیل و تقویت توسعه ارتباطات دوربرد از طریق برنامه‌ریزی، سازماندهی، و ایجاد هماهنگی میان همکاری‌های فنی و فعالیت‌های مشارکتی است. همچنین تسهیل رشد امکانات ارتباطات دوربرد در کشورهای در حال توسعه از جمله وظایف مهم بخش توسعه ارتباطات دوربرد به‌شمار می‌آید؛
۶. دبیرخانه کل (General Secretariat) که علاوه بر فراهم‌آوری منابع مالی و اداره فعالیت‌های اتحادیه، وظایف زیر را نیز برعهده دارد:
ـ تهیه گزارش درباره دگرگونی‌های محیط ارتباطات دوربرد همراه با طرح‌های پیشنهادی مرتبط با سیاست‌ها و رویّه‌های آینده اتحادیه؛
ـ انتشار و توزیع اطلاعات در زمینه مباحث مربوط به ارتباطات دوربرد؛
ـ سازماندهی و پشتیبانی از همایش‌های اتحادیه؛
ـ هماهنگی فعالیت‌های اتحادیه با سازمان ملل و دیگر سازمان‌های بین‌المللی؛
ـ برقراری ارتباط میان اعضای اتحادیه، صاحبان صنایع، و استفاده‌کنندگان؛
ـ سازماندهی نمایشگاه‌های تِلِکام و جلسات بحث و گفت‌وگو در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی؛
ـ ارائه اطلاعات به مطبوعات و اشخاص حقیقی و حقوقی، نهادهای دانشگاهی، و به‌طور کلی عموم مردم؛
ـ تبادل الکترونیکی اطلاعات و ایجاد بستری مناسب برای دسترسی به اسناد، انتشارات، و پایگاه‌های اطلاعاتی اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دوربرد
انتشارات و خدمات اطلاع‌رسانی. یکی از وظایف اصلی اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دوربرد، در دسترس قراردادن منابع اطلاعاتی درباره تحولاتی است که در زمینه ارتباطات دوربرد در حال روی دادن است. همه ساله، اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دوربرد صدها سند را شامل استانداردهای فنی، خلاصه مذاکرات همایش‌ها، گزارش‌هایی در زمینه فعالیت‌های توسعه فنی، راهنماها و دستورالعمل‌ها، شاخص‌های ارتباطات دوربرد، اسناد مرتبط با مقررات و سیاست‌های اتحادیه، پایگاه‌های اطلاعاتی، نرم‌افزارهای کاربردی، و جز آن منتشر می‌کند. هم‌اکنون، بسیاری از این انتشارات بر روی صفحه فشرده و دیسکت قابل دسترسی است. از طریق خدمات اطلاع‌رسانی پیوسته در اینترنت و دیگر شبکه‌ها نیز، مشترکانِ خدمات اطلاع‌رسانی اتحادیه به راحتی می‌توانند به دامنه وسیعی از انتشارات دسترسی یابند.
اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دوربرد، بیش از چهار هزار عنوان انتشارات چاپی و نیز منابع بسیاری را بر روی صفحه فشرده و شبکه‌های پیوسته برای پیشبرد ارتباطات دوربرد در اختیار قرار داده است که بسیاری از آنها به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، و اسپانیولی قابل دستیابی است.
یکی از مهم‌ترین منابع روزآمد برای دسترسی به اطلاعات اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دوربرد، سایت وِب است که از طریق آن می‌توان از رویدادهای جاری و آتی، همایش‌ها، استانداردها، نمایشگاه‌های تِلِکام، انتشارات چاپی و الکترونیکی، پایگاه‌های اطلاعاتی، و فعالیت‌های جاری بخش‌های مختلف اتحادیه آگاهی یافت.
مآخذ:
۱) Connecting the World: ITU. International Telecommunication Union. Press and Public Information Office, ۱۹۹۷;
۲) International Telecommunication Union Brochure ۱۹۹۴ ۱۴. th ed. Press and Public Information Office. July ۱۹۹۴, PP. ۱-۲۹;
۳) International Telecommunication Union Brochure, ۱۹۹۷, PP. ۱-۹;
۴) "ITU" History". [on-line]. Available:
www.itu.int/aboutiut/htistory.html.[۵Jan. ۲۰۰۰];
۵) "ITU Structure". [On-line]. Available: www.itu.int/aboutitu/Structure/index.html. [۵ Jan. ۲۰۰۰);]
۶) "ITU Web Site". [On-line]. Available:
www.itu.int. [۵ Jan. ۲۰۰۰].
