هجوم زیست‌محیطی همسایگان

مشکلاتی که در وهله اول به‌نظر می‌رسد ابزار کافی برای مهار یا دست‌کم مقابله‌به‌مثل آنها را نداریم. مشکل بزرگ‌تر (و تا حدودی تازه‌تر) بارش دائم غبار با منشأ بیابان‌های عربستان و عراق در جنوب و غرب ایران است.این مشکل که زندگی را برای نزدیک به 5 میلیون نفر از هم‌میهنان ما در استان‌های خوزستان، ایلام، بوشهر و کرمانشاه دشوار و بعضا طاقت‌فرسا کرده، عمدتا ناشی از تخریب گسترده پوشش گیاهی در کشورهای عربستان، عراق و کویت است.

اگرچه هجوم غبارهای فصلی از کشورهای پیش‌گفته به ایران بی‌سابقه نبوده و اساسا بخشی از مؤلفه‌های اقلیمی معمول جلگه خوزستان به‌شمار می‌آید. اما به‌تدریج زبانه‌های توفان گرد و خاکی که از همسایگان عرب جنوب غرب می‌آید، گسترده‌تر، پرحجم‌تر و طولانی تر شده است؛ آنچنان‌که در هفته‌های گذشته شاهد کشیده شدن این زبانه‌ها به تهران هم بوده‌ایم.

مشکل بعدی خشک شدن هامون بوده که جز کمبود بارش در فصل آبی گذشته، ناشی از سدسازی‌ها و کانال‌کشی‌های متعدد دولت افغانستان در مسیر هیرمند نیز هست. برخورداری از حقابه هیرمند برای سیستان آنچنان حیاتی است که بارها اعلام شده اقدام افغان‌ها به‌مثابه قطع رگ حیات این بخش از سرزمین ما محسوب می‌شود؛ اما پیدا کردن کسی در افغانستان که گوش‌اش بدهکار چنین حرفی و چنین مسئله‌ای باشد، دشوار است.

به این مشکلات باید آلایندگی دائم همسایگان حوزه خزر، به‌ویژه روسیه و آذربایجان را هم افزود که اولی بخش عمده پساب‌های صنعتی‌اش را با ولگا روانه خزر می‌کند و دومی به‌طورکلی بزرگ‌ترین دریاچه جهان را یک الگوی طبیعی دفع پساب‌های نفتی می‌انگارد.
ظاهرا مهار این همسایگان آلاینده دشوار است. روسیه و آذربایجان استانداردهای زیست‌محیطی بسیار پایینی دارند و شرایط محیط‌زیست در پهنه‌های داخلی خودشان کمتر از خزر اسف‌بار نیست، پس نمی‌توان انتظار داشت آنچه را که با شهروندان خود روا می‌دارند، بر هم‌میهنان ما روا نکنند؛ افغانستان که جای خود دارد.

آب هیرمند در جنوب غربی این کشور برای صدها هزار نفر تنها مزیت اقتصادی و امکان معیشتی به‌شمار می‌آید و البته نمی‌توان از عراق انتظار داشت قدری از تمرکز ذهنی‌اش بر انفجارهای همه‌روزه را متوجه نیاز ساکنان خوزستان به هوای پاک کند.مردم عربستان هم قاعدتا ده‌ها سال است که عادت کرده‌اند به‌جای روی زمین فقط به زیر آن، به منابع بی‌انتهای نفت فکر کنند.

احتمالا توسعه فضای سبز برای آنها اولویتی است در حد تلاش دولت ایران برای توسعه ورزش اسکواش در روستاهای کویری. مقررات بین‌المللی البته این را نمی‌گوید. افغانستان حق محروم ساختن سیستان از هیرمند را ندارد و اقدامش قابل پیگرد بین‌المللی است.

می‌توان از روسیه و آذربایجان هم غرامت گرفت. گذشته از وجود اهرم‌های سیاسی و اقتصادی برای مجاب ساختن عراق و عربستان جهت توسعه فضای سبز، این امکان هم وجود دارد که ایران به‌صورت نرم‌افزاری این 2 کشور را در این زمینه یاری دهد؛ البته بسته به اینکه اساسا کل موضوعات پیش‌گفته تا چه حد دغدغه نهادهای ذی‌ربط در ایران باشد.