همشهری آنلاین_ حسن حسن‌زاده: ینجا در ساختمان «مؤسسه رویش نهال جوان» میزبان‌های دلسوزی پای کارآمده‌اند تا مثل مادری مهربان، آرزوهای این کودکان را به واقعیت تبدیل کنند. جایی که به یاری مددکاران و داوطلبان مهربانش، فال‌فروشی سر چهارراه برای همیشه به فراموشی سپرده می‌شود و با نشستن روی میز و نیمکت کلاس درس است که آینده‌ای بهتر برای کودکان کم‌بضاعت رقم می‌خورد. در این گزارش سری به مؤسسه رویش نهال جوان زدیم و از فعالیت‌های خیرخواهانه این مؤسسه مردم نهاد برای کمک به مادران، زنان سرپرست خانوار، کودکان‌کار و جوانان محله فرحزاد گزارشی تهیه کردیم.
- روایت یک عمر دلدادگی
قصه شکل‌گیری مؤسسه رویش نهال جوان که حالا چند سالی است به خانه امید کودکان‌کار و خانواده‌های کم بضاعت فرحزاد تبدیل شده، قصه عشق و دلداگی بانویی است که همه عمرش را صرف کودکان‌کار کرده است. «کیهان ضیایی‌مهر» روان‌شناس و فارغ‌التحصیل مدیریت مراکز رفاه خانواده که مدیریت این مؤسسه را برعهده دارد از مدیران بازنشسته سازمان بهزیستی است و چند سالی هم به‌عنوان مسئول آسیب‌های اجتماعی این سازمان خدمت کرده است. اما مادری کردن برای کودکان‌کار برای این بانوی دلسوز بازنشستگی نداشت. سال 1384 بود که ضیایی‌مهر در روزهای پایانی خدمت 30 ساله‌اش به فکر تأسیس یک مؤسسه مردم‌نهاد برای کمک به کودکان‌کار افتاد. حالا 16 سال از آن روزها می‌گذرد و مؤسسه رویش نهال جوان در این سال‌ها خدمات ارزنده‌ای به کودکان کار، خانواده‌های کم‌بضاعت، مادران سرپرست خانوار و... ارائه کرده است. ضیایی مهر از ماجرای تأسیس این مؤسسه غیردولتی و مردمی می‌گوید: «4 سال مسئول آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی استان تهران بودم. آن سال‌ها بیش از هر زمان دیگری از نزدیک با مشکلات کودکان‌کار و خانواده‌هایشان به‌ویژه در محله فرحزاد آشنا شدم. همان روزها بود که مدرسه کودکان افغانستانی تعطیل شد و آنها بیش از هر زمان دیگری در معرض آسیب‌های موجود در روددره فرحزاد قرار گرفتند. با کمک چند پژوهشگر، کار شناسایی مشکلات فرحزاد را شروع کردم و کمی بعد هم مؤسسه رویش نهال جوان با هدف ارتقای کمی و کیفی سطح زندگی کودکان‌کار و خانواده‌های آنها متولد شد.»
- وقتی «محمد» به الگوی کودکان محله تبدیل شد
سوادآموزی به کودکان‌کار و بازمانده از تحصیل همان خدمتی است که طی 16 سال اخیر، مؤسسه رویش نهال جوان را به سکوی موفقیت بسیاری از کودکان‌کار محله تبدیل کرده. اگرچه سال تحصیلی جاری تمام شده اما معلمان داوطلب هنوز هم برای موفقیت این کودکان پای کارند. در طبقه دوم مؤسسه، معلم جوانی که خودش هم یک روز در همین کلاس‌ها خواندن و نوشتن یاد گرفت، در فضای کوچک کلاس به چند دانش‌آموز ریاضی تدریس می‌کند. وقتی پس از پایان کلاس با او همکلام می‌شویم لبخندی از سر رضایت می‌زند و می‌گوید: «سال‌ها پیش با کمک مربیان داوطلب مرکز، خواندن و نوشتن یاد گرفتم و حالا که خودم برای قبولی در کنکور درس می‌خوانم می‌خواهم با تدریس به کودکان محله به زحمات مربیان مرکز ادای دین کنم.»
با همین عشق و علاقه خالصانه بود که حدود 5 هزار کودک‌کار و کم‌بضاعت محله با حمایت مؤسسه رویش نهال جوان، باسواد شده و ده‌ها نفر نیز مشغول تحصیل در مقاطع عالی دانشگاهی هستند. ضیایی مهر می‌گوید: «از همان نخستین روزهای تأسیس مؤسسه، بزرگ‌ترین مشکل کودکان‌کار را بی‌سوادی و بازماندن از تحصیل دیدیم. با کمک معلمان داوطلب و مددکاران، شرایط تحصیل کودکان در مقطع دبستان را در خود مؤسسه فراهم کردیم و هماهنگی‌های لازم برای ادامه تحصیل آنها در دبیرستان‌های مختلف هم انجام شد. حالا هر سال قریب به 410 کودک محصل داریم که در مقاطع مختلف درس می‌خوانند و برای جوان‌هایی که به دانشگاه رسیده‌اند هم حامی تحصیلی پیدا می‌کنیم تا بدون دغدغه آینده خود را بسازند.» قصه موفقیت کودکان‌کار محله، همه مددکاران مؤسسه را به یاد «محمد» می‌اندازد.
«الهام منوچهریان» یکی از مددکاران مرکز، پرونده‌ای را از قفسه بایگانی بیرون می‌کشد و ماجرای محمد را تعریف می‌کند: «با اینکه علاقه زیادی به درس خواندن داشت اما به دلیل شرایط مالی خانواده‌اش در خیابان کار می‌کرد. بعد از کار هر طور شده خود را به کلاس‌های تقویتی مرکز می‌رساند تا از درس‌هایش عقب نماند. همه مقاطع تحصیلی را با موفقیت پشت سر گذاشت و وقتی به سال‌های پایانی رسید برایش حامی تحصیلی پیدا کردیم. روزی که در کنکور سراسری قبول شد، همه مددکاران مرکز خوشحال بودند. حالا محمد یکی از معلم‌های داوطلب مرکز است و تابستان‌ها که کلاس‌های دانشگاه تعطیل است به کودکان‌کار محله درس می‌دهد.»
- کارآفرینی برای مادران
در گوشه دیگری از ساختمان مؤسسه، صدای چرخ‌های خیاطی که بی‌وقفه مشغول کارند در راهروی طبقه اول می‌پیچید. بانوان هنرمند، پشت چرخ‌ها نشسته‌اند و با امید به ساختن آینده فرزندانشان به پارچه‌های رنگی کوک می‌زنند. ضیایی‌مهر می‌گوید: «کودک در خانواده معنی پیدا می‌کند. اگر مادران و پدران را توانمند کنیم تا معیشت خانواده را تأمین کنند کار کودکان کمتر می‌شود. برای تحقق این هدف، کارگاه‌های پته‌دوزی، سوزن‌دوزی، خیاطی، عروسک‌سازی و... را برای مادران راه‌اندازی کردیم. همچنین از آنجایی که در فرحزاد اقوام مختلفی زندگی می‌کنند از این ظرفیت برای تولید صنایع‌دستی و فروش به گردشگران و نیز طبخ غذاهای محلی و انواع ترشی و فروش به رستوران‌های محله استفاده کردیم. حالا همه مادرانی که کودکانشان تحت پوشش مرکز هستند براساس نوع مهارت و توانمندسازی به درآمدزایی رسیده‌اند.»
- کودکان همه فن حریف
یکی از اثرگذارترین فعالیت‌های مؤسسه رویش نهال جوان، حرفه‌آموزی به کودکان و تغییر نوع کار آنهاست. ضیایی‌مهر می‌گوید: «واقعیت این است که از میان 700 خانواده تحت پوشش مؤسسه، کودکان بسیاری به دلیل شرایط مالی خانواده مجبور به کار کردن هستند. کارهایی مثل فال‌فروشی و گل‌فروشی در چهارراه‌ها و... که خطرات و آسیب‌های بسیاری برای کودکان دارد. اگرچه با توانمندسازی مادران تلاش می‌کنیم کار کودکان را کمتر کنیم اما محو کار کودک موضوعی است که به سختی اتفاق می‌افتد. در این شرایط حرفه‌آموزی به کودکان و تغییر کار آنها بسیار اهمیت دارد.» مدیر مؤسسه رویش نهال جوان از حرفه‌آموزی به کودکان می‌گوید: «هدف اول ما تحصیل کودکان است. در کنار تحصیل با توجه به توانمندی و علاقه آنها، حرفه‌هایی مثل قالیبافی، خیاطی، پاپیه ماشه، عروسک‌سازی، بافتنی و نقاشی را به دختران آموزش می‌دهیم تا به جای کار در خیابان در همان محیط خانه و در کنار خانواده درآمدزایی داشته باشند. برای پسران علاوه بر فراهم کردن شرایط تحصیل در هنرستان‌ها، با کارگاه‌های محلی مثل موتورسازی، تعمیرگاه‌ها و... هماهنگ کرده‌ایم تا در محیط محله و تحت نظارت مؤسسه علاوه بر حرفه‌آموزی به درآمدزایی هم برسند. مثل امیراحمد که به جای کار پرخطر در خیابان با یاد گرفتن زیر و بم تعمیر موتورسیکلت در یکی از تعمیرگاه‌های محله به یک استادکار تمام‌عیار تبدیل شده است و از محله‌های دیگر هم مشتری دارد.»
- مأموریت ویژه در روزهای کرونایی
مؤسسه رویش نهال جوان در این روزهای کرونایی هم خانواده‌های کم‌بضاعت محله را از یاد نبرده است. وقتی با شیوع ویروس منحوس کرونا فعالیت برخی مشاغل، محدود و کسب و کارهای بسیاری هم تعطیل شد، خیّران با کمک مؤسسه رویش نهال جوان خانواده‌های کم‌بضاعت را تنها نگذاشتند. ضیایی مهر می‌گوید: «شغل بیشتر ساکنان این محدوده، کارگری روزمزد در پروژه‌های ساختمانی، فعالیت در رستوران‌ها و... است. در روزهای نخست شیوع کرونا که کسب و کارهای بسیاری تعطیل شد، خانواده‌های کم‌بضاعت فرحزاد به دلیل همین تعطیلی‌ها آسیب جدی دیدند. اما با کمک خیّران از همان اسفند سال گذشته تهیه و بسته‌بندی سبد ارزاق را شروع کردیم و تا امروز که هنوز هم کرونا به تاخت و تاز ادامه می‌دهد در 5 مرحله هزار و 200 سبد ارزاق میان خانوارهای محله توزیع کردیم. این روزها هم با اوج گرفتن دوباره کرونا، ششمین مرحله توزیع بسته‌های غذایی را به‌زودی با مشارکت داوطلبان و مددکاران شروع می‌کنیم.»
یکی دیگر از فعالیت‌های اثرگذار مددکاران و داوطلبان این مؤسسه توزیع بسته‌های بهداشتی میان کودکان‌کار و زباله‌گردهاست که بیش از دیگر اقشار در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. ضیایی مهر از مشارکت دلسوزانه داوطلبان برای توزیع اقلام بهداشتی میان کودکان‌کار می‌گوید: «کودکان کار و کودکان زباله‌گرد به دلیل حضور در اجتماعات و محیط‌های پرخطر بیش از دیگران در معرض ابتلا به این ویروس قرار دارند.
فروردین امسال با کمک سازمان بهزیستی و مشارکت مددکاران و داوطلبان مرکز، 900 بسته بهداشتی شامل ماسک، الکل ضدعفونی‌کننده، دستکش و بسته غذایی تهیه کردیم و در خیابان‌ها و معابر مناطق یک، 2، 3 و 5 سراغ کودکان‌کار و زباله‌گرد رفتیم.» این روزها که دوباره کرونا اوج گرفته است فعالیت مؤسسه رویش نهال تعطیل نشده و مددکاران و داوطلبان مرکز به‌صورت مجازی بسیاری از کلاس‌های آموزشی را برای کودکان تحت پوشش مرکز برگزار می‌کنند.
- این مددکاران عاشق
اگر در سال‌های فعالیت مؤسسه رویش نهال جوان قریب به 5 هزار کودک باسواد شده‌اند، مادران بسیاری پس از مهارت‌آموزی به درآمدزایی رسیده‌اند و بلای خانمانسوز اعتیاد از خانواده‌های بسیاری رخت بربسته، نتیجه تلاش‌ها و زحمات مددکاران و مربیان داوطلبی است که بدون هیچ چشمداشتی مهارت خود را در اختیار کودکان و افراد در معرض آسیب قرار داده‌اند. «شکیبا سپاسی» کارشناس مددکاری اجتماعی یکی از همان مددکاران داوطلبی است که چند روز در هفته برای کودکان تحت پوشش مؤسسه وقت می‌گذارد. سپاسی می‌گوید: «برای گذراندن دوره کارورزی دانشگاه به مؤسسه رویش نهال جوان آمده بودم. اما 6 ماه فعالیت در مؤسسه و کمک به کودکان‌کار کافی بود که تصمیم بگیرم بعد از پایان دوره کارورزی هم داوطلبانه کنار این کودکان باشم.» سپاسی از انگیزه‌هایش برای فعالیت داوطلبانه می‌گوید: «وقتی یک کودک‌کار سراغ درس و مدرسه می‌رود یا برای پیدا کردن یک کار مناسب تلاش می کند، بهترین هدیه را از خداوند می‌گیرم و به ادامه کار دلگرم می‌شوم.»
- نقش امید روی بوم نقاشی
تابلوهای نقاشی متنوعی که روی چهاردیواری یکی از کلاس‌ها نصب شده است حال و هوای متفاوتی به ساختمان مؤسسه می‌دهد. بچه‌ها در همین کلاس، هنر نقاشی را یاد گرفته و امید و آرزوهایشان را روی بوم تصویر کرده‌اند. چند سالی است که کارگاه آموزش نقاشی هم به فعالیت‌های مرکز اضافه شده و حالا 45 کودک تحت پوشش مؤسسه در این هنر هم دستی بر آتش دارند. ضیایی‌مهر می‌گوید: «با تلاش مربی داوطلب نقاشی، بچه‌های مرکز تا امروز آثارشان را در نمایشگاه‌های متعددی به نمایش گذاشته و حتی با فروش تابلو کمک خرج خانواده‌های خود شده‌اند.» حرف‌ها که به اینجا می‌رسد منوچهریان، تابلوی نقاشی زینب، یکی از دختران مؤسسه را نشان می‌دهد و می‌گوید: «زینب معلول سی پی(فلج مغزی) است. شاید کسی باورش نشود که او این تابلوهای نقاشی را با انگشتان پای خود می‌کشد. کارگاه نقاشی که راه‌اندازی شد و بچه‌ها با شوق فراوان در کلاس‌ها حاضر شدند، مربی داوطلب هر هفته به خانه زینب می‌رفت تا به او نقاشی یاد بدهد. وقتی نخستین تابلوی نقاشی زینب به مبلغ 10 میلیون تومان به فروش رسید و او توانست برای اجاره یک خانه بهتر به پدر و مادرش کمک کند، همه ما به هنر و پشتکارش افتخار کردیم.»
- نبرد با غول اعتیاد
اگرچه در این سال‌ها با تلاش مؤسسات و گروه‌های مردم نهاد، معتمدان محلی و نهادهای دولتی، معضل اعتیاد در محله فرحزاد کمتر از قبل شده اما هنوز هم این بلای خانمانسوز آسیب شماره یک و تهدیدی جدی برای استعدادها و توانایی‌های جوانان این محله است. این میان مؤسسه رویش نهال جوان طی سال‌های فعالیتش در فرحزاد تلاش کرده است با شناسایی افراد درگیر اعتیاد و معرفی به کمپ‌های ترک اعتیاد، راه را برای بازگشت آنها به زندگی و نجات خانواده‌هایشان هموار کند. کیهان ضیایی مهر می‌گوید: «از سال 1384 هر سال معضلات اجتماعی فرحزاد را به کمک کارشناسان و مددکاران مؤسسه بررسی و به روز می‌کنیم. این میان اعتیاد هر سال به‌عنوان معضل سطح یک محله خودنمایی می‌کند. براساس این تحقیقات میدانی، کودک‌کار در بیشتر موارد حاصل وجود معضل اعتیاد در خانواده است. در نتیجه از همان روزهای نخست شروع به کار، برای حل این معضل برنامه‌ریزی کردیم. اکنون در 127خانواده از 700خانواده تحت پوشش مؤسسه حداقل یکی از افراد خانواده با معضل اعتیاد دست و پنجه نرم می‌کند که ما با کمک خیّران این افراد را به کمپ‌های ترک اعتیاد، معرفی و پس از آن شرایط را برای توانمندسازی و کاریابی برای آنها فراهم می‌کنیم.»
نظر شما