آشنایی با طب فیزیکی: کاهش درد، افزایش توانمندی و کیفیت زندگی؛ هدف اصلی درمان‌های توانبخشی

همشهری آنلاین -یکتا فراهانی: طب فیزیکی مراقبت‌های چند رشته‌ای و یکپارچه‌ای است که هدف آن تقویت و بازگرداندن توانایی عملکرد و کیفیت زندگی برای افرادی است که ناتوانی‌های جسمی یا حرکتی دارند که بر مغز، نخاع، اعصاب، استخوان‌ها، مفاصل، تاندون‌ها، رباط‌ها و ماهیچه‌ها تأثیر می‌گذاردو هدف آن به حداکثر رساندن استقلال بیماران در فعالیت‌های روزمره زندگی و بهبود کیفیت زندگی آن‌هاست؛ بیمارانی که می‌توانند هر سن و سالی را در بربگیرند.

طب فیزیکی

پروفسور کامران آزما، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی؛ استاد دانشگاه و عضو هیات برد تخصصی طب فیزیکی و توانبخشی در تعریف این طب می‌گوید:  «طب فیزیکی را می‌توان از دو منظر تعریف کرد؛ یکی درمان با روش‌های فیزیکی است که منظور از آن استفاده از روش‌ها، متدها و ابزارهای فیزیکی در درمان بیماری‌هاست.

این ابزارها، انرژی‌های فیزیکی مختلف مانند حرارت، نور، امواج الکتریکی - مغناطیسی، ما فوق صوت یا انرژی‌های مکانیکی را به شکل قابل استفاده برای مداوای بیماری‌های مختلف در می‌آورند و متخصصان این رشته به گونه‌ای مؤثر از آن‌ها استفاده کنند.

هدف اصلی طب فیزیکی

دکتر آزما هدف اصلی طب فیزیکی را کاهش درد و بهبود شرایط فرد می‌داند؛ از دردهای ستون فقرات مانند کمردرد و گردن درد گرفته تا دردهای عصبی، عضلانی و مفصلی مانند شانه درد و زانو درد.

 بنابراین متخصصان این رشته نه تنها برای تشخیص و درمان انواع دردهای ناشی از آسیب و بیماری مختلف آموزش‌های کافی را دیده‌اند؛ بلکه می‌توانند کلینیک‌های درد را هم مدیریت و در کنار دیگر روش‌های کاهش درد مانند دارو از این روش بهره بگیرند.

 البته روش‌ها و به اصطلاح مودالیته‌های فیزیکی در این رشته بسیار متنوع است. بنابر این می‌توان گفت روش‌های درمانی غیر دارویی در طب فیزیکی تنوع زیادی دارد؛ روش‌هایی مانند لیزرتراپی، الکتروتراپی، ترموتراپی‌ها، هیدروتراپی، مکانوتراپی و بیوفید بک نمونه‌هایی از جمله درمان‌های طب فیزیکی به شمار می‌روند.

ارتباط طب فیزیکی با توانبخشی

دکتر آزما می‌گوید نگاه متخصصان طب فیزیکی به مشکلات فیزیکی وحرکتی و مسائلی است که براثر بیماری‌ها و صدمات بر عملکرد بیماران و کیفیت زندگی آن‌ها تأثیر می‌گذارد.

 این متخصصان در پیشگیری، تشخیص ودرمان بیماری‌هایی که افراد را ناتوان و عملکرد آن‌ها را مختل می‌کند، آموزش می‌بینند. به همین دلیل این شاخه از طب با علوم توانبخشی هم ارتباط نزدیکی دارد تا از طریق دانش توانبخشی بتواند افرادی را که به هر دلیل ناتوان شده‌اند به حد اکثر توانایی و استقلال برساند.

 دامنه فعالیت‌های طب فیزیکی

طب فیزیکی طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها از جمله آسیب‌های نخاعی، مولتیپل اسکلروزیس، فلج مغزی و قطع عضو را شامل می‌شود. در حقیقت باید گفت این شاخه از طب، شاخه تخصصی و ترکیبی از طب فیزیکی و توانبخشی است.

البته رشته طب فیزیکی و توانبخشی اصطلاحاً فیزیاتری نامیده می‌شود و به کسانی که در این رشته تخصص داشته باشند فیزیاتریست گفته می‌شود. فیزیاتریست‌ها نظیر هر رشته تخصصی که ابزارهای تشخیصی خاصی دارند، از وسیله‌ها و دستگاه‌های مهمی مانند آنچه به آن نوار عصب و عضله گفته می‌شود یا سونوگرافی بافت نرم و مفاصل استفاده می‌کنند.

ورزش درمانی و طب فیزیکی

به گفته این متخصص طب فیزیکی و توانبخشی؛ فیزیاتریست‌ها در تشخیص و درمان گستره وسیعی از بیماری‌ها و مشکلات مرتبط با استخوان، مفاصل، عضلات و همچنین سیستم اعصاب مرکزی و محیطی که به نوعی منجر به اختلال در عملکرد و حرکت بیمار می‌شود تبحر دارند.

بنابراین درد تنها یکی از نشانه‌های این دسته از بیماری‌هاست. درمان‌های فیزیکی را می‌توان به عنوان روش مناسب و انتخابی در اختلال عملکردهای بافت نرم، عضلات و مفاصل هم به کار برد.

بنابراین ورزش درمانی و اصول و چار چوب تجویز تمرینات ورزشی از ابزارهای مهم و در دسترس فیزیاتریست‌ها ست. وقتی بعضی بیماران در روند یک بیماری یا اختلال ناتوان کننده یا حادثه دچار محدودیت و مشکلات فیزیکی می‌شوند و کارایی خود را به طور دائم یا موقت از دست می‌دهند طب فیزیکی و توانبخشی به فرد کمک می‌کند تا تا حد امکان بر محدودیت‌ها غلبه کند یا بهتر با آن‌ها کنار بیاید.

ابزار و وسایل کمکی

استفاده صحیح و به موقع از وسایل کمکی نظیر انواع اورتزها، کمربندهای طبی، زانو بندها، تجویز کفی و کفش، عصا، واکر و تجهیزاتی از این دست هم شاخه‌های دیگری از این رشته به شمار می‌رود.

فیزیاتریست‌ها همچنین در مورد پیشگیری از آسیب‌های مختلف به افراد آموزش‌هایی ارائه می‌دهند. آموزش و مشاوره در مورد حرکات و اعمالی که در زندگی روزمره با آن‌ها سروکار داریم که می‌توانند به سیستم اسکلتی عضلانی ما آسیب بزنند. مانند وضعیت بدنی و تکنیک‌های صحیح بلند کردن یا حمل وسایل.

تفاوت طب فیزیکی با دیگر رشته‌های تخصصی

پروفسور کامران آزما می‌گوید طب فیزیکی ابتدا با توجه به نیازهای فیزیکی، عاطفی بیماران آن‌ها را با روش‌های ساده، اجتماعی و کم هزینه درمان می‌کند.

اما فیزیاتریست‌ها سعی در به حداکثر رساندن استقلال بیمار در انجام فعالیت‌های روزمره و درنتیجه بهبود کیفیت زندگی اورا دارند. در صورتی که تمرکز رشته‌های مختلف دیگر پزشکی بر درمان است. در واقع اهداف فیزیاتریست‌ها علاوه بر درمان بر کیفیت زندگی، باز گرداندن عملکرد و توانایی‌های از دست رفته بیمار است. متخصصان طب فیزیکی به بیماران کمک می‌کنند تا حد ممکن عملکرد و استقلال خود را بازیابند.

به همین دلیل دراین حوزه تخصصی به جای تمرکز بر یک سیستم یا اندام، عملکرد کل بیمار در نظر گرفته می‌شود. یعنی رشته فیزیاتری به بهبود کل فرد می‌پردازد، نه فقط ناحیه مشکل زا.

 از این منظر فیزیاتری در میان دیگر تخصص‌های پزشکی منحصر به فرد است. همچنین طب فیزیکی نه تنها به عنوان یک روش درمانی مستقل است؛ بلکه در بسیاری از موارد مکملی در کنار روش‌های درمانی دیگر خواهد بود.

فیزیاتری و فیزیوتراپی

متخصصان طب فیزیکی از اعضای جدایی ناپذیر تیم توانبخشی در طراحی برنامه‌های درمانی جامع و بیمار محور هستند که شامل فیزیوتراپیست، کاردرمانگر، گفتار درمان و مهندسان ارتوپدی فنی و افراد مرتبط با بهینه‌سازی مراقبت از بیمار می‌شوند.

فیزیوتراپیست‌ها در ارزیابی حرکت آموزش‌های کافی رادیده‌اند و از بین تمام اعضای یک تیم توانبخشی؛ نزدیک‌ترین همکاری و رابطه را با فیزیاتریست‌ها دارند چون تقریباً اهداف مشترکی را دنبال می‌کنند.

در واقع آن‌ها با بیماران کار می‌کنند تا برنامه‌های درمانی سفارشی را که ممکن است شامل ورزش، کشش، ماساژ، تحریک الکتریکی و باشد اجرا کنند.