همشهری آنلاین - بهاره خسروی :انقلاب مشروطه در ایران سرآغاز تحولات بزرگ و بسیاری در مسائل اجتماعی و مدیریتی به‌ویژه مدیریت شهری بود و دیگر موضوع حضور و مشارکت‌های مردمی در تصیم‌گیری کلان کشور مطرح می‌شد. علیرضا زملانی،تهران‌شناس، دراین‌باره می گوید:« سخنرانی‌های «میرزا یوسف ترشیزی» معروف به کاشمری و «سید ضیاء‌الدین طباطبایی» در کوران انقلاب مشروطه درباره امور بلدیه با رویکرد غربی در روزنامه‌های آن دوران انعکاس بالایی داشت. به همین دلیل وقتی مجلس شورای ملی شکل گرفت یکی از بحث‌هایی که در مجلس مطرح شد تنظیم نظامنامه شورای ملی بلدیه بود که به تصویب نمایندگان رسید.»
«انجمن بلدیه» معادل «شورای شهر» و «اداره بلدیه» معادل« شهرداری» امروز بود و تا حدی هم مستقل بودند. مجلس برای اداره شهر و اداره بهینه امور محلی، مانندبهداشت، امور آبادانی و نظارت برنرخ هزینه‌ها و مواردی از این دست،تاسیس انجمن بلدیه را تصویب کرد. البته توضیحاتی در نظامنامه و قانون داده شد که باید در این انجمن چه اتفاقی بیفتد و وظیفه اش چیست؟!
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
انتخاب اعضای انجمن بلدیه در ۶ محله تهران
اواخر دوران قاجاریه بود. همان زمانی که تهران هنوز مثل امروز استخوان نترکانده بود و تعداد محله‌های آن کمتر از کف انگشتان یک دست بود،برای همین قرار شد تا برای انتخاب اعضای انجمن بلدیه که در نهایت از میان آنها یک نفر به‌عنوان رئیس انجمن و بلدیه شهر انتخاب می‌شد از ٦ محله تهران نمایندگانی انتخاب شوند. از طرف وزارت داخله «کاشف السطنه» به‌عنوان اولین ریاست بلدیه انتخاب شد.
نمایندگان محله‌های بازار، چاله میدان، دولت، سنگلج، شهرنو و عودلاجان اعلام آمادگی کردند و جالب اینجاست در این انتخابات هر کدام از اقلیت‌های مذهبی هم نماینده‌ای داشتند. برای مثال از عودلاجان «لقمان کریمی »، سنگلج «حاج علی آقا» و در محله دولت «بهرام پارسی» انتخاب شده بودند.یا از عودلاجان «میرزا عبدالله خیاط» را داریم که در شورای شهر انتخاب می‌شوند. اعضای انجمن ٣٠نفر بودند که در اولین جلسه بعد از انتخابات شکل گرفت. اما انتخابات با حضور ٢٦ نفر برگزار شد و ٤ نفر بی‌دلیل از این جمع غایب بودند.
نخستین مکان رای‌گیری و تشکیل جلسه انجمن بلدیه در ارگ یا بهارستان برگزار و بعد از رای‌گیری و انتخاب رئیس انجمن و بلدیه اولین جلسه اعضا هم تشکیل شد. موضوع اولین جلسه انجمن بیکاری مردم تهران بود. در این جلسه مطرح می‌شود که از هر ١٠٠ نفر تهرانی ۲۰ نفر بیکار هستند باید به این وضعیت رسیدگی شود.
دعوای انجمن بلدیه با مجلس
تامین هزینه‌های مالی از سوی مجلس اولین چالش انجمن بلدیه با مجلس در بدو تشکیل بود. اعضای انجمن برای انجام اقدامات عام‌المنفعه در شهر عملا پولی نداشتند. حکومت با انجمن همکاری چندانی نمی‌کرد این ماجرا حتی تا آستانه تعطیلی انجمن پیش رفت. اما با رایزنی‌های کاشف السطنه با کمی تغییرات، فعالیت‌های انجمن ادامه پیدا کرد.
انتظار اهالی تهران قدیم از بلدیه
با رسمیت گرفتن کار انجمن بلدیه نوبت جراید بود تا با انعکاس اولویت‌های این نهاد و خواست مردم پا به میدان بگذارند. اینکه انجمن باید چه کاری برای مردم تهران انجام دهد. الویت‌های انجمن در روزنامه‌ها به این شرح منتشر شد : اول ساماندهی کثافت آب‌ها، دوم حمام‌ها، سوم کوچه‌ها، چهارم دکان‌ها به‌ویژه قصابی و بقالی‌ها، پنجم گران‌فروشی، ششم و هفتم تنظیم قیمت بود. روزنامه «تمدن» با انتشار مقاله‌ای به موضوع تصفیه آب و فاضلاب شهری را از مهم‌ترین اولویت‌های شهر تهران عنوان می‌کرد. روزنامه «صبح صادق» هم توجه به نظم و ترتیب درشکه و کالسکه‌ها وروزنامه «ندای وطن» نامگذاری کوچه‌ها و خانه‌ها را مهم‌ترین نیاز شهر تهران بیان کردند.
خرید چراغ‌های باکیفیت
بعد از سر و سامان گرفتن انجمن و راه اندازی اداره بلدیه نوبت به عمل کردن به خواسته مردم می‌رسد. تامین روشنایی شهر اقدامی که از دوره ناصرالدین شاه شروع شده بود و به‌مرور رو به افزایش بود. برای اطلاع از کیفیت چراغ‌ها با تعدادی از کارخانه‌های اروپایی مذاکراتی انجام شد و ٣٠٠ چراغ خریداری شد که تعدادی از آنها در خیابان ناصری وصل شد.
ساماندهی قیمت گوشت، تشکیل کمپانی گوشت برای ساماندهی قیمت گوشت و فعالیت‌های صنف قصابان از کارهای مهم اداره بلدیه بود. کاری ابتدا با مقاومت منفی قصابان شروع شد چرا که نظارت بر کار آنها مثل نحوه فروش باعث کاهش کشتار می‌شد.
ساماندهی خیابان‌های تهران
اصلاح خیابان‌های خاکی و جمع‌آوری زباله‌ها از مهم‌ترین مطالبات مردم از بلدیه‌چی‌ها بود. مردم از نابسامانی اوضاع بهداشتی و وجود خاک و گل‌ولای در خیابان‌ها و چاله‌های آن شکایت داشتند.روزنامه‌ها شروع به انتقاد کار کردند و با انتشار مقاله‌های طنز، می‌نوشتند با تصحیح خیابان‌ها شکسته‌بندها حسابی معترض شدند که از روزی به فکر چاله‌های شهر افتادید مشتری‌های ما کاهش پیدا کردند.»
جمع‌آوری گل‌ولای و کثافات خیابان‌ها و حمام‌ها از دیگر اقدامات انجمن بلدیه برای تغییر چهره پایتخت بود. البته چون تعداد زیاد بود و انجمن توان رسیدگی به همه را نداشت این اقدامات در تعدادی از خیابان‌های مهم شهر انجام شد. البته در آن زمان یک سری ابزارهای جدیدی برای تسهیل بیشتر در امور شهری و کارهای بلدیه دستور خرید آن را صادر کرد. خرید سه دستگاه آب پاشی از کارخانه کوئیز برای کوچه‌ها و باغ‌ها و همچنین دستگاه یخ‌سازی برای تولید یخ‌های بهداشتی که آن زمان مردم زیاد از آن استفاده می‌کردند.
پلاک و شماره‌گذاری خانه‌ها و خیابان‌ها
شماره و پلاک‌گذاری خانه و کوچه‌ها قدیم‌ها چندان مرسوم نبود. معمولاخود مالک شماره خانه را روی کاشی سر در خانه نصب می‌کرد. البته همه خانه‌ها شماره نداشتند. انجمن باید برای تک‌تک خانه‌ها شماره پلاکی را ثبت می‌کرد که برای آنها کار چندان راحتی نبود و از طرفی هر صاحب خانه هم باید یک قران برای نصب پلاک هزینه از جیبش می‌کرد که به مذاق تهرانی‌ها چندان خوشآیند نبود. البته نامگذاری کوچه‌ها ازجمله اقدامات موفق بلدیه بود. در این اقدام نام هر کوچه را بر روی خشت‌هایی که از کاشی درست کردند و نوشتند. اصلاح ناودان‌های خانه‌ها به سمت کوچه که اغلب برای رهگذران مزاحمت ایجاد می‌کرد از کارهای موفق بلدیه تهران در سال‌های اولیه کارش بود.
خاک‌خوری عادت اهالی پایتخت‌نشین
نظافت میدان‌ها و کوچه‌ها در دو یا سه مقطع با همکاری انجمن بلدیه تعیین شد تا گل‌ولای از خیابان‌ها برداشته شود. البته این کار باز بازخورد طنز جراید را در برداشت دراین‌باره هم نوشته بودند: «دست شما درد نکند اما این چه کاری بود کردید مردم تهران ناخوش می‌شوند و آنها عادت دارند بیست چهار ساعته خاک بخورند و بدنشان از این خاک‌های تهران تغذیه می‌شود و این کار شما باعث می‌شود غذای خوب آنها از بین برود و مریض شوند.»
مالیات بر وسائل نقلیه
اسکان وضعیت تردد کالسکه و درشکه‌ها از وظایف اداره بلدیه بود. یکی از این کارها تعیین مالیات بر نواقل مانند کالسکه و درشکه بود. کالسکه و درشکه‌های اربابی ماهی ۵ قران و سالی ٦ تومان مالیات به آنها تعلق می‌گرفت. کالسکه و درشکه‌های کرایه‌ای ماهی ٢۵قران، گاری‌ها ماهی ٣ تومان و دوچرخه‌ها ماهی ٦ ریال و اتومبیل‌ها ماهی یک تومان باید مالیات پرداخت می‌کردند.
مالیات حضور در میدان محمدیه
میدان محمدیه یکی از مهم‌ترین میدان‌های شهر تهران محسوب می‌شد. درواقع این میدان که به «سوق الدواب» معروف بود، دروازه ورودی درشکه، گاری، ارابه و سایر وسائل نقلیه به داخل تهران بود که ابتدا در ساماندهی آن بر عهده وزارت داخله بود. اما بعدها به در اختیار بلدیه تهران قرار گرفت برای ورود به آن مردم مالیات پرداخت می‌کردند. در ادامه برای رجال، کسانی که مستقلات، گاراژ، و... داشتند مالیات‌هایی در نظر گرفته شد. عوارض یک قران زر برای خانه‌ها و حیاط و ١٠ شاهی برای باغ‌ها تعیین شد.
تصویب جدید قانون بلدیه
اواسط فروردین ماه سال ١٣٠٠ شمسی با تدوین نظامنامه‌ای اداره بلدیه را به دولت سپرده شد. این آغاز یک چرخش ساختاری در نظام بلدیه بود که تشکیل آن در ایران هنوز به نیم قرن نمی‌رسید. اداره بلدیه وابسته به دولت شد و تحولات آن تحت‌تاثیر تصمیم‌های قدرت سیاسی قرارگرفت. براساس این نظامنامه، ریاست تشکیلات بلدیه تهران، زیر نظر ریاست وزرا قرار گرفت و نخست‌وزیر از طرف خود کفیلی برای اداره بلدیه تعیین می‌کرد. ضمنا در همین سال ساختمان مرکزی بلدیه به میدان سپه انتقال یافت.
با روی کارآمدن رضاشاه، تمرکزگرایی دولت با شدت بیش‌تری دنبال شد و از همین‌رو، دولت در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۰۹ قانون جدیدی برای تشکیلات بلدیه تصویب‌کرد. هرچند مطابق این قانون تشکیل انجمن بلدیه پیش‌بینی شده بود ولی نظامنامه انجمن‌های بلدی طوری تدوین شده‌بود که دست دولت در نحوه اداره آن آزاد بوده و طبق هدف‌های دولت کار می‌کرده است. همچنین رئیس بلدیه را وزارت داخله انتخاب می‌کرده‌است. درواقع هدف دولت، این بود که انجمن بلدیه به‌عنوان بازوی کمکی‌اش در اجرای طرح‌های شهری باشد، نه اینکه با اظهارنظرها مشکلی برای دولت ایجاد کند.
سال ۱۳۰۸ در تهران چهار شعبه بلدیه به نام بخش، در چهار نقطه شمال، جنوب، شرق و غرب تشکیل شد. سال ۱۳۱۵ تعداد بخش‌ها به هشت رسید. به‌علاوه در شهرری و شمیران هم دو بخش عهده‌دار وظایف شهرداری شد. در سال ۱۳۱۹، برای آنکه تا حدی استقلال و آزادی عمل داشته باشند، به چهار برزن کامل تبدیل شدند که هر یک، وظیفه شهرداری را در برزن خود انجام می‌دادند. در سال۱۳۲۵شمسی شمار برزن‌ها به ۱۶ مورد افزایش یافت.
نظر شما