همشهری آنلاین - سمیرا باباجانپور : حمام‌ها به‌عنوان دورهمی‌های مهم زنان و مردان تهرانی زمینه‌ساز به وجود آمدن بسیاری از ضرب‌المثل‌ها شده‌اند.نصرالله حدادی، می‌گوید: «ضرب‌المثل‌ها ابراز عقیده مردم به خودمانی‌ترین حالت آن است. حمام‌ها نیز خودمانی‌ترین مکان‌هایی بود که مردم تهران در آن دور هم جمع می‌شدند و زمان زیادی را آنجا می‌گذراندند.»
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
حدادی به یکی از معروف‌ترین ضرب‌المثل‌های حمومی یعنی «قوز بالای قوز» اشاره می‌کند و می‌افزاید: «روزی مردی که قوز داشت به حمام می‌رود. از قضا آن روز بزم شادی و طرب اجنه در حمام فراهم بود. مرد نیز در این شادی شریک می‌شود و اجنه به یمن این خوش‌خدمتی قوزش را برمی‌دارند. دوست آن مرد که او هم قوز داشته وقتی ماجرا را متوجه می‌شود به حمام می‌رود. مرد نادان از روی خوش‌خدمتی برای اجنه به رقص و آواز روی می‌آورد ولی از شانس بدش آن روز اجنه در غم و غصه به سر می‌بردند که ازاین‌رو نه‌تنها قوزش را برنداشتند برای تنبیه و ادبش قوز دوستش را هم روی قوزش گذاشتند. هنگامی که یک نفر گرفتار مصیبتی شده و از روی ندانم‌کاری مصیبت تازه‌ای هم برای خودش فراهم می‌کند، این مثل را می‌گویند.»
این تهران‌پژوه در باره ضرب‌المثل «با آب حمام دوست می‌گیرد» می‌گوید: «این نیز از ضرب‌المثل‌های معروف است. یکی از آداب حمام رفتن‌های قدیم در تهران این بود که هر کس وارد حمام می‌شد برای اظهار ادب و تواضع نسبت به افراد بزرگ‌تر که در صحن حمام نشسته، مشغول کیسه‌کشی و صابون زدن بودند، یک سطل یا طاس بزرگ آب گرم از خزینهٔ حمام برمی‌داشت و بر سر آن بزرگ‌تر می‌ریخت. این ضرب‌المثل هم کنایه از این خوش‌خدمتی دارد و درباره کسانی است که به طرق سهل و ساده و بدون تحمل رنج و زحمت دوست و رفیق پیدا می‌کنند.»
حدادی ضرب‌المثل‌های دیگری را نیز ذکر می‌کند: «تجارت بوق حمام می‌کند» حکایت جوانی است که بوق حمام که وسیله‌ای برای آگاه‌سازی مردم از زمان آماده بودن حمام بود را با قیمت گزاف می‌خرد و ضرر می‌کند. ازاین‌رو کسی که در تجارت ضرر می‌کند به او می‌گویند: طرف تجارت بوق حمام‌کرده است.
«حمام زنانه شد» یا «طاس حمام گم شد» هم برگرفته از شلوغی و همهمه در حمام‌های زنانه قدیم است.
در باره آدم سمج هم ضرب‌المثل «مثل دوال‌پا به من چسبیده‌ای» نیز در عرف کنایه از آدم سمج دارد. گویا مردی در حمام گرفتار جنی با پایی به شکل سم می‌شود که بر دوش مرد سوار شده و به او می‌چسبد و مرد هیچ جوره نمی‌تواند از او جدا شود.
نظر شما