قانون تأکید دارد با نرخ رشد هشت درصدی مستمر و البته الزامات و اهداف دیگر تعیین‌شده می‌توان نرخ بیکاری را کم کرد اما پردرآمدترین دولت تاریخ ایران تا‌کنون موفق نشده است نرخ رشد اقتصادی را به هفت درصد هم نزدیک کند و اصرار دارد بگوید که نه‌تنها سال89 موفق شده 500هزار شغل بیش از هدف تعیین‌شده را ایجاد کند و یک‌میلیون و 600هزار نفر را سرکار فرستاده بلکه موفق‌تر هم بوده و سال گذشته دو میلیون و 500هزار نفر هم سرکار رفته‌اند. وقتی آمار بخواهید و مستندات که چگونه این میزان شغل ایجاد شده و با کدام نرخ رشد اقتصادی؟ پاسخ این است که رابطه‌ای بین نرخ رشد اقتصادی با نرخ اشتغال چندان منطقی نیست و آمار اشتغال ایجاد شده را دولتمردان دارند و نمایندگان مجلس هم اگر شک دارند، می‌توانند به سامانه رصد مراجعه کنند اما کمتر نماینده‌ای را می‌توان سراغ گرفت که توانسته باشد با مراجعه به این سامانه به راستی‌آزمایی آمارهای دولتی بپردازد. تا آنجا که سال گذشته در چالشی نفسگیر مجلس هشتم با زیرورو کردن آمارهای ادعای دولتمردان به این نتیجه رسید که گزارش‌ها درست نیست و باید کمیته‌ای راستی‌آزما تشکیل شود؛ چیزی شبیه کمیته حقیقت‌یاب. سؤال جدی این است که چرا دولتی که ادعا دارد نمره اشتغال‌زایی‌اش از 20هم فراتر رفته است، حاضر نیست کارنامه‌ای را به مردم و کارشناسان نشان دهد؟ بگذریم که تعریف بیکار و شاغل از سال1384 دگرگون شد و هر کس یک ساعت در هفته هم کار کند، شاغل محسوب می‌شود اما ورای کمیت اشتغال ایجاد‌شده، عمده چالش پیش روی بازار کار ایران این است که آیا جمعیت شاغلان از حیث درآمد راضی‌اند و دستمزد دریافتی‌شان با هزینه‌هایشان همخوانی دارد؟
تشدید مهاجرت از روستاها به شهرها
تغییرات رسمی نرخ بیکاری در 15سال اخیر نشان می‌دهد که بیکاری در شهرها از متوسط کشوری بالاتر و بیکاری در روستاها کمتر شده است؛ البته نباید فراموش کرد که این تغییر محسوس بیش از آنکه نشان از اشتغال‌زایی بیشتر در روستاهای ایران باشد، متاثر از مهاجرت روستائیان به شهرها برای یافتن شغل بوده است. از سوی دیگر نرخ بیکاری در سال1376همزمان با روی‌کارآمدن محمد خاتمی به‌عنوان رئیس‌جمهور13/1درصد برآورد شده بود که تا پایان سال1383 نرخ بیکاری به 10/3درصد رسید. در سال1384همزمان با تغییر تعریف بیکار و شاغل نرخ بیکاری بالغ بر 11/5درصد محاسبه شد. در آن سال براساس تغییر ابهام‌برانگیز در تعاریف هر فردی که هفته‌ای یک سال هم کار کند، شاغل محسوب می‌شود و بعد از آن هم ملاک محاسبه اشتغال بر مبنای یک ساعت کار در هفته گذاشته شد. کمترین نرخ بیکاری در دولت محمود احمدی‌نژاد در سال1387رقم خورد که برابر با اعلام مرکز آمار ایران نرخ بیکاری به 10/4درصد رسید اما بیشترین نرخ بیکاری در سال1389 به میزان 13/5درصد رقم خورد. البته دولت می‌گوید در سال1389 برای بیش از 1/6میلیون نفر و در سال1390، برای 2/5میلیون نفر شغل ایجاد کرده است اما نه آماری نشان می‌دهد و نه کارشناسان اقتصادی به واسطه رکود محسوس و افت رشد اقتصادی این آمارها را قابل استناد می‌دانند.
جوانان بیکارتر شدند؛ زنان در مرز بحران
قضاوت درباره کم‌و‌کیف آمار اشتغال نزد جوانان و زنان البته نشان می‌دهد که وضعیت چندان خوب نیست. اگر به نمودار شماره دو بنگرید، به‌وضوح خواهید دید که نرخ بیکاری نزد جوانان 15تا 24سال از 23/8 درصد در بهار سال1384 به 25/7درصد در بهار سال1390رسیده است که از حیث تفکیک جنسینی هم نرخ بیکاری نزد پسران 15تا 24سال از 20/6 درصد به 21/7 درصد و نزد دختران از 33/7 درصد به رقم نگران‌کننده 40/2 درصد رسیده است. مقایسه گزارش‌های منتشر‌شده توسط مرکز آمار هم در این سال‌ها نشان می‌دهد که نرخ بیکاری در جوانان بین 15تا 29سال از 21درصد در بهار84 به 23/1 درصد افزایش یافته که بر این اساس از کل پسرانی که در فاصله سنی یادشده قرار گرفته‌اند 17/9درصد در بهار 84بیکار بوده‌اند که این میزان در بهار90 به 18/7درصد رسیده اما آمار بیکاری دختران 15تا 29ساله قابل تامل‌تر است؛ چرا که نرخ بیکاری این دختران از 30/8درصد در بهار 84به 38/6درصد رسیده است. از مجموع 23میلیون و 387هزار و 633نفر جمعیت فعال اقتصادی بالای 10سال ایران در سالی که گذشت دومیلیون و 877هزار و 608نفر شاغل بیکار بوده‌اند که از این میزان سهم مردان بیکار دو میلیون و 46هزار و 612نفر و سهم زنان 830هزار و 996نفر بوده است. همچنین دو میلیون و 274هزار و 695نفر در شهرها و 602هزار و 913نفر هم در روستاها شب و روزشان را بیکار شده‌اند. نرخ بیکاری جوانان 15تا 24ساله در پارسال 26/5درصد و در بین جوانان 15تا 29ساله هم 24درصد برآورد شده است.
تغییر ابهام‌برانگیز در نرخ مشارکت
بررسی نرخ مشارکت اقتصادی (نرخ فعالیت) نشان می‌دهد که 36/9درصد جمعیت کشور در سن کار (10ساله و بیشتر) از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند؛ یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند و نتایج نشان می‌دهد که نرخ مشارکت اقتصادی در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی کمتر بوده است. بنابراین نرخ مشارکت اقتصادی کل کشور (نرخ فعالیت نسبت به سال1389 بالغ بر 1/4درصد افت کرده که این مسئله محل ابهام و چالش است که چه اتفاقی افتاده که از میزان جمعیت فعال اقتصادی کشور کاسته شده است؟ آیا کاهش 1/4درصدی نشان از ناامیدی جمعیت بیکاران برای یافتن شغل دارد یا خروج شاغلان از بازار کار ایران؟ برابر تعریف رسمی تمام افراد 10ساله و بیشتر که در هفته تقویمی قبل از هفته آمارگیری(هفته مرجع) طبق تعریف کار، در تولید کالاها و خدمات مشارکت داشته (شاغل) و یا از قابلیت مشارکت برخوردار بوده‌اند(بیکار) جمعیت فعال اقتصادی محسوب می‌شوند.
تغییرات معنادار و مبهم در نرخ مشارکت اقتصادی کل کشور در سال‌های اخیر هنوز بی‌پاسخ مانده است. به‌نحوی که شاخص یادشده در فاصله سال‌های1385تا 1390 به‌ترتیب 40/4درصد، 39/8درصد، 38درصد، 38/9درصد، 38/3درصد و 36/9درصد در نوسان بوده است. آیا مسئولان توضیح قانع کننده‌ای درباره رابطه مبهم بین نرخ بیکاری و نرخ مشارکت اقتصادی در سال‌ها اخیر دارند؟
استان‌های پیشرو و استان‌های پسرو در جاده اشتغال
مروری بر آمارهای رسمی مرکز آمار ایران در دو سال پیاپی1389و 1390درباره وضعیت نرخ مشارکت اقتصادی و نرخ بیکاری در استان‌های مختلف نشان می‌دهد که اکثریت غالب 31استان کشور همچنان از دو رقمی بودن نرخ بیکاری رنج می‌برند و کاهش 1/2درصدی نرخ بیکاری کشور تأثیر آشکاری بر تک‌رقمی شدن نرخ بیکاری نداشته است. سال گذشته از مجموع 21استان ایران تنها هشت استان آذربایجان شرقی، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، زنجان، سیستان و بلوچستان، گلستان، قم و یزد نرخ بیکاری تک‌رقمی بین شش تا حدود 10درصد را تجربه کرده‌اند و 9استان بوشهر، تهران، خراسان شمالی، خوزستان، سمنان، کرمان، مازندران، مرکزی و هرمزگان هم با بیکاری کمتر از متوسط کشور مواجه شده‌اند. اما نکته حائز اهمیت این است که 14استان با نرخ بیکاری دو رقمی بالاتر از متوسط کشور از مشکل رنج می‌برند چرا که برابر آمارهای رسمی، 23استان با بیکاری دورقمی مواجه هستند که تک رقمی شدن این شاخص تعیین‌کننده به آسانی نخواهد بود. جدول ذیل نشان می‌دهد که استان صنعتی البرز با 19/3 درصد، لرستان با 19/2درصد و فارس با 18/5درصد بیشترین میزان بیکاری را به نسبت جمعیت فعال اقتصادی در خود جای داده‌اند.
| نوسان نرخ مشارکت اقتصادی و نرخ بیکاری در استان های ایران طی سال های 1389 و 1390 | |||||||
| استان | نرخ مشارکت اقتصادی | تغییر | نرخ بیکاری | تغییرنسبت به پارسال | تفاوت نسبت به میانگین کشور | ||
| 1389 | 1390 | 1389 | 1390 | ||||
| کل کشور | 38،3 | 36،9 | 1،4- | 13،5 | 12،3 | 1،2- | 0 |
| آذربایجان شرقی | 43،5 | 39،8 | 3،7- | 11،7 | 8،8 | 2،9- | 3،5- |
| آذربایجان غربی | 42،8 | 41،9 | 0،9- | 12،4 | 13 | 0،6 | 0،7 |
| اردبیل | 44،3 | 42،5 | 1،8- | 14،2 | 12،7 | 1،5- | 0،4 |
| اصفهان | 41،3 | 39،6 | 1،7- | 15،3 | 13،2 | 2،1- | 0،9 |
| البرز | - | 38 | - | - | 19،3 | - | - |
| ایلام | 38،8 | 36،9 | 1،9- | 15،8 | 15،7 | 0،1- | 3،4 |
| بوشهر | 34،7 | 34،1 | 0،6- | 13،3 | 11 | 2،3- | 1،3- |
| تهران | 37،5 | 36 | 1،5- | 14،2 | 11،3 | 2،9- | 1- |
| چهارمحال و بختیاری | 39،2 | 36،7 | 2،5- | 13،6 | 13،3 | 0،3- | 1 |
| خراسان جنوبی | 37،9 | 38،1 | 0،2 | 9،1 | 8،4 | 0،7- | 3،9- |
| خراسان رضوی | 40،8 | 36،5 | 4،3- | 10،6 | 9،1 | 1،5- | 3،2- |
| خراسان شمالی | 33،6 | 37،8 | 4،2 | 7،6 | 12،1 | 4،5 | 0،2- |
| خوزستان | 36،5 | 33،7 | 2،8- | 14،9 | 10،5 | 4،4- | 1،8- |
| زنجان | 44 | 41،6 | 2،4- | 9،6 | 8،4 | 1،2- | 3،9- |
| سمنان | 35،2 | 33،9 | 1،3- | 12 | 10،3 | 1،7- | 2- |
| سیستان و بلوچستان | 29،9 | 26،1 | 3،8- | 12،1 | 9،9 | 2،2- | 2،4- |
| فارس | 36،9 | 37،3 | 0،4 | 20،5 | 18،5 | 2- | 6،2 |
| قزوین | 38،2 | 39،8 | 1،6 | 12،2 | 12،4 | 1،2 | 0،1 |
| قم | 35،5 | 34،5 | 1- | 10،4 | 9،8 | 0،6- | 2،5- |
| کردستان | 40،6 | 39،9 | 0،7- | 15،1 | 14 | 1،1- | 1،7 |
| کرمان | 34،1 | 34،3 | 0،2 | 11 | 12،1 | 1،1 | 0،2- |
| کرمانشاه | 35،1 | 33،2 | 1،9- | 14،5 | 15،7 | 1،2 | 3،4 |
| کنگیلویه و بویراحمد | 30،2 | 30،2 | 0 | 13،2 | 14،1 | 0،9 | 1،8 |
| گلستان | 39،5 | 38،6 | 0،9- | 8،5 | 8،7 | 0،2 | 3،6- |
| گیلان | 41،5 | 38،8 | 2،7- | 8،5 | 16،6 | 0،1- | 4،3 |
| لرستان | 36،3 | 37 | 0،7 | 17،3 | 19،2 | 1،9 | 6،9 |
| مازندران | 38،5 | 39،1 | 0،6 | 11،7 | 10،2 | 1،5- | 2،1- |
| مرکزی | 37 | 36،9 | 0،1- | 9،7 | 11 | 1،3 | 1،3- |
| هرمزگان | 31،6 | 32،8 | 1،2 | 11،2 | 11 | 0،2- | 1،3- |
| همدان | 38،7 | 37،9 | 0،8- | 13،9 | 12،4 | 1،5- | 0،1 |
| یزد | 37 | 35،6 | 1،4- | 9،4 | 6 | 3،4- | 6،3- |
