یک شهروند در فعالیت‌های روزانه خود براساس خدماتی که انتظار دارد از مسئولان و مدیران شهری دریافت کند، به قضاوت و اظهارنظر درخصوص کمیت و کیفیت خدمات ارائه شده پرداخته و واکنش‌های مختلفی و به شیوه‌های متعدد نشان می‌دهد.کمیت و کیفیت ارائه انواع خدمات به شهروندان باید براساس سرانه‌های مطلوب و استانداردها باشد که این سرانه‌ها و استانداردها باید از طریق مطالعه شرایط موجود شهر و شیوه زندگی شهروندان و خواست و انتظارات آنها مشخص شود. شهروندان، گاهی تا نزدیک به دو‌سوم از اوقات شبانه روز خود را در خارج از خانه هستند و بسته به امورات روزمره و ارتباطاتی که با مکان‌های بیرون از محل کار خود دارند، نسبت زمانی قابل توجهی را در محیط شهر به سر می‌برند. در این نسبت زمانی فرد نیازهای ضروری خود را هم باید برطرف کند. علاوه بر تغذیه، یکی از نیازهای ضروری هرفرد در این اوقات، قضای حاجت و استفاده از توالت است. شهروندان برای رفع این نیاز خود به خدمات مناسب و بهداشتی نیاز دارند. بنابراین یکی از خدماتی که شهروندان هر شهری از مدیران شهری خود انتظار دارند ارائه مکان‌هایی به‌عنوان توالت‌های عمومی بهداشتی با امکان دسترسی بالاست.
در جهان، روزی به نام توالت نامگذاری شده است و پرداختن به آن به‌عنوان یکی از شاخصه‌های مهم کارکرد مدیران شهری در شهرهای مهم جهان مورد اهمیت قرار دارد؛ همچنین تحصیلات، پژوهش‌ها، سمینارها، خلاقیت‌ها و مسابقات طراحی و حتی برندهایی در موضوع توالت‌های عمومی در شهرهای مهم جهان وجود دارد اما احساس می‌شود که در ایران هنوز هم به این موضوع آنچنان که باید و شایسته است پرداخته نشده است.در کنار اهمیت و ضرورت‌های ذکر‌شده برای توالت‌های عمومی در بعد جهانی، تأکیدات دین اسلام و اثرات آن بر روحیات، روان و ارتباطات فردی و اجتماعی شهروندان نیز باید مورد بحث و توجه قرار گیرد.
از آنجا که دین اسلام دین کاملی است و برای تمامی جنبه‌های روحی و روانی انسان‌ها در اجتماع، توصیه‌های فراوان و مناسبی دارد، از این موضوع نیز غفلت نکرده و آدابی را توصیه کرده که چنانچه رعایت شود می‌توان گفت از یک منظر، جامعه و شهری خواهیم داشت که از نظر نظافت و بهداشت جسم و روان، نمونه‌ای از جامعه و شهر اسلامی خواهد بود و از آنجا که نظافت و پاکیزگی یکی از تأکیدات و موارد مهم در اسلام است، بنابراین شهرهایی که عناصر آن براساس اصول اسلام، طراحی و اجرا می‌شوند شهرهایی بهداشتی و تمیز خواهند بود.به‌عنوان نمونه، تأکید به استفاده از فضاهای مجاور و کناری مساجد برای احداث توالت‌ها نشان از اهمیت روان و روحیه افراد در تعاملات اجتماعی است و وجوب استفاده از آب به‌عنوان مظهر پاکیزگی در توالت‌ها و قضای حاجت نیز تأکید بر پاکیزگی افراد است و مجموعه این افراد پاکیزه جامعه سالم و پاکیزه‌ای را به‌وجود خواهند آورد.
به‌نظر می‌رسد به‌رغم اهمیت، ضرورت و تأکید فراوان برخورداری از محیط‌های سالم و بهداشتی به‌عنوان توالت‌های عمومی در شهرها و ازجمله تهران، هنوز به این نیاز اساسی، آنطور که باید و شایسته است توجه نشده و همواره در طرح‌های شهری بنا بر ملاحظات خاصی از پرداختن به چنین نیازی، اجتناب شده است. این ملاحظات خاص به همراه محدودیت عرضه زمین و در نتیجه گرانی آن، کمبود اختصاص مکان مناسب برای احداث توالت‌های عمومی را نیز به‌دنبال داشته است.به دلیل همین بی توجهی ها تحقیقات کمی هم در این زمینه انجام شده است.
تهران و سرویس‌های بهداشتی
منابع مختلف گویای این است که متأسفانه تاکنون در ایران به توالت‌های عمومی توجه چندانی نشده و وضعیت کمی و کیفی توالت‌ها در شهرهای کشورمان اصلا مناسب نیست. این موضوع نه‌تنها به کابوس بازدیدکنندگان و گردشگران خارجی بدل شده بلکه مشکلات و ناراحتی‌های فراوانی هم برای شهروندان و ساکنان ایجاد کرده است؛ امری که به‌رغم پیشینه فرهنگ ایرانی و تأکیدات دین اسلام در زمینه نظافت به هیچ وجه در شأن مردم ایران نبوده و به‌دلیل برخی ملاحظات و کج‌سلیقگی‌های خاص، برنامه‌های علمی و عملی و سرمایه‌گذاری‌های متناسبی در این رابطه صورت نپذیرفته است.درخصوص شهر تهران نیز وضع به همین گونه است. آنچه از گوشه و کنار شنیده می‌شود و گلایه های پراکنده‌ای که درخصوص موضوع توالت‌های عمومی در شهر تهران شنیده می‌شود از دو بعد قابل توجه است؛ اول اینکه در شرایط فقدان دید و درک کلی در مسئولان و در نتیجه آن بی توجهی به مطالعه شرایط، سرانه‌ها، تدوین استانداردها و براساس آن اجرا و کنترل‌های مورد نظر، آمارهای موجود و اظهارات، غیرمستند است و بر این اساس نمی‌توان به پیش‌بینی راه‌حل‌های اصولی و اساسی در جهت رفع این نیاز اساسی شهروندان دست پیدا کرد.
دوم اینکه انکار و بی‌توجهی به اهمیت موضوع از طرف مسئولان، شهروندان را در درازمدت به عدم‌مطالبه این حق اساسی خود سوق می‌دهد و همچنین انحراف در ارضای این نیاز را به‌دنبال دارد. شهروند درصورت عدم‌دسترسی به سرویس‌های بهداشتی تمیز و سالم، به‌دنبال راه‌های دیگری برای رفع این احتیاج اساسی خود (استفاده از مساجد، پاساژها، کنار خیابان، پشت‌درخت‌ها، لابه‌لای سبزه‌ها و یا در منظر عمومی و...) است و یا اینکه رفع این احتیاج خود را به ساعات بعد و به مکان‌های دیگر ازجمله محل کار و یا منزل موکول می‌کند. این مقاومت‌ها، فشارهای جسمی و روانی متعددی به شهروند تحمیل می‌کنند که درصورت تداوم، سلامت جسمی و روانی فرد را به خطر انداخته و مجموعه آن جامعه را با بیماری جسمی و روانی مواجه خواهد کرد. یکی از موارد بسیار مهم در بحث بیماری‌های کلیه و مجاری ادرار ناشی ازماندن ادرار در مثانه است که زمینه بیماری‌های عفونی مثانه و مجاری ادرار و به‌دنبال آن اختلال در عملکرد و فیزیولوژی مثانه و اسفنکتر مثانه را ایجاد می‌کند. براساس یک نسبت جالب توجه چنانچه سرانه مطلوب را یک توالت در ازای هر هزارنفر شهروند درنظر بگیریم، تهران در جمعیت 12میلیونی خود در روز باید از 12هزار توالت عمومی برخوردار باشد. قابل ذکر است که این رقم و جمعیت بدون احتساب توقف‌های طولانی شهروندان در ترافیک و ترددهای شهری و نیاز مبرم گروه‌های سنی سالمندان فراتر از حد استاندارد است.
توالت‌های عمومی در شهرهای جهان
در جهان به موضوع توالت‌های عمومی با دیدگاه‌ها و رویکردهای متعدد و متنوعی پرداخته شده است. مدیران شهری در شهرهای جهان با هدف برآوردن یک نیاز اساسی و ضروری شهروندان، از روش‌های متعددی برای ساخت، تجهیز ، نگهداری و توسعه توالت‌های عمومی شهری استفاده می‌کنند.
در هند طبق آمار، نیمی از منازل فاقد توالت است و نزدیک به 700میلیون نفر به توالت بهداشتی دسترسی ندارند. مدیران شهری با استمداد از سازمان‌های خیریه و اهدا‌کننده، به ساخت توالت‌های عمومی در شهرها می‌پردازند. بنیاد خیریه سولابه که در زمینه فراهم‌آوری توالت در هند فعالیت می‌کند با استفاده از فضولات انسانی به تولید کود کشاورزی و بیوگاز برای تولید برق می‌پردازد. به‌گفته کارشناسان، حدود نیم‌میلیون نفر در هند به حمل‌ونقل دستی فضولات انسانی مشغول هستند که این خود اشتغال قابل توجهی است.
در شهر ادینبورگ، پایتخت اسکاتلند، سرانه‌های مناسبی از توالت‌های عمومی برای شهروندان وجود دارد. علاوه بر این، امکان جست‌وجوی اینترنتی نزدیک‌ترین توالت‌ها و نیز امکانات و تفریحاتی که در جنب این توالت‌ها عرضه می‌شود برای شهروندان وجود دارد. توالت‌های مجهز برای معلولان و نیز سکوهای تعویض پوشک برای نوزادان و کودکان نشان از توجه حساس مدیران این شهر به توالت‌های عمومی دارد.
وزیر بهداشت تایلند در سال2006 پس از مطالعه گزارش بررسی شش‌هزار و149توالت عمومی در 12استان این کشور متوجه شد که پنج‌هزار و 993توالت عمومی که بالغ بر 97درصد توالت‌های عمومی این کشور را تشکیل می‌دهد فاقد استانداردهای بهداشت جهانی در این زمینه هستند. این مسئله موجب شد در همان سال کمیته‌ای برای ارتقای کیفیت بهداشتی و استانداردهای توالت‌های عمومی در استان‌های مختلف تایلند تشکیل دهند تا شهروندان تایلندی از توالت‌های عمومی سالم، بهداشتی و ایمن برخوردار شوند.
در ژاپن با راه افتادن یک جنبش ساخت و نگهداری توالت‌های عمومی، فراوانی و دسترسی بالای شهروندان به توالت‌های عمومی در بیشتر فروشگاه‌ها، سالن‌ها، گالری‌ها و مکان‌های عمومی یکی از خصیصه‌های اصلی این شهرها شده است. استفاده از تکنولوژی‌هایی همچون دستگاه‌های سکه‌ای ارائه‌دهنده خدمات توالتی نیز جالب توجه است.براساس پژوهشی که در انگلیس انجام شده است، مراکز خرید و هتل‌ها مشابه یکدیگر به این نتیجه رسیده‌اند که تدارک توالت‌های خوب برای آنها سود خوبی را در قالب افزایش ترافیک خریداران و قیمت‌های املاک حاصل می‌کند. همچنین تحقیق دیگری که توسط یونیسف انجام شده نشان داده است که با یک دلار سرمایه‌گذاری در بخش دستشویی‌های بهداشتی، 9دلار به شکل مستقیم یا غیرمستقیم به اقتصاد جوامع کمک می‌شود.
بعضی مواقع ابتکارهایی در سهولت استفاده و جذابیت در طراحی توالت‌های عمومی مشاهده می‌شود که نشان از اهمیت مدیران شهری و طراحان مربوطه به این وسیله مهم در رفع یکی از نیازهای ضروری انسان و نیز اهمیت اوقاتی است که یک شهروند در آن می‌گذراند. به‌عنوان مثال شهرداری یکی از شهرهای سوئیس به طراحی توالت‌هایی پرداخته است که استفاده‌کننده از آن قادر است خیابان و فضای بیرون از توالت را به‌وسیله شیشه‌هایی با دید یکطرفه ملاحظه کند.در بسیاری از شهرها، طرح‌های مدونی برای ساخت و نگهداری از توالت‌های عمومی شهری وجود دارد که از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد: برنامه توالت‌های عمومی شهر ملبورن 2008-2013، طراحی توالت برای شهر بلفاست، دستورالعمل‌های طراحی توالت‌های عمومی برای فرودگاه جهانی لوس‌آنجلس، راهنمایی در جهت طراحی و نگهداری بهتر توالت‌های عمومی در سنگاپور.
چه باید کرد؟
همانطور که می‌دانیم راه‌حل اصولی و اساسی معضلات و مشکلات شهری از دامن روش‌های علمی و پژوهشی می‌گذرد. باید دید اسناد و الزامات به مطالعه در این موضوع در شهر تهران از چه کیفیتی برخوردار است. در مجموع، با این دید که هر اجرایی باید ریشه در علم داشته باشد برخی از اقدامات که در حوزه پژوهشی و برنامه‌ریزی درخصوص موضوع توالت‌های عمومی شهری می‌تواند صورت گیرد عبارتند از:
بررسی میزان توجه به موضوع سرویس‌های بهداشتی عمومی در اسناد تحقیقاتی شهرداری تهران
بررسی و مطالعه موضوع از ابعاد اعتقادی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، طراحی و هنری
بررسی سرانه‌های موجود و مطلوب سرویس‌های بهداشتی در شهر تهران
برگزاری همایش‌ها و نشست‌های تخصصی درخصوص آگاهی از اقدامات و استفاده از تخصص‌ها و تجارب سایر شهرداری‌ها
بررسی و تدوین استانداردهای مورد نیاز، با توجه به استانداردهای جهانی و نیز بومی‌سازی براساس شرایط فرهنگی و اجتماعی ایران
برگزاری مسابقات طراحی توالت‌های شهری و انتخاب و اجرای برترین‌ها
امکان‌سنجی مشارکت و ورود مردم به تأمین زمین، ساخت و نگهداری توالت‌های عمومی
امکان‌سنجی ورود بخش‌های خصوصی به تأمین زمین، ساخت و نگهداری توالت‌های عمومی با هدف تجاری‌سازی و ایجاد اشتغال
برگزاری مسابقات در زمینه انتخاب برترین توالت‌های عمومی شهری و تشویق مجریان آنها
حمایت از ایده‌ها و طرح‌های فناورانه و به‌روز در طراحی توالت‌های عمومی شهری
مطالعه امکان‌سنجی استفاده از فضولات جمع‌آوری شده در تولید کود انسانی و انرژی در بعد وسیع و اقتصادی
بررسی چگونگی عضویت و فعالیت در سازمان‌ها و نهاد‌های بین‌المللی توالت‌های عمومی مانند سازمان جهانی توالت.
