این درحالی است که وزارت بازرگانی معتقد است قیمت‌گذاری تنظیم بازار و کنترل عرضه بسیاری از این اقلام بر خلاف احکام قانون برنامه بوده و دولت تنها قادر به اعمال سیاست‌های تنظیم بازار برای کالاهای مشمول سبد حمایتی است.
جدای از مباحث مطرح شده در پیرامون میزان کارآمدی سیاست‌های تنظیم بازار در جلوگیری از نوسان قیمت و عرضه کالاهای خارج از سبد حمایتی دولت، نابسامانی بازار بسیاری از کالاهای مشمول این سبد مانند آهن‌آلات، سیمان، لبنیات و اخیرا افزایش قیمت روغن نباتی، نشانگر ناکار‌آمدی این سیاست‌ها در رفع نوسان قیمت و عرضه است.
این روند موجب شد تا برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی 30 آبان‌ماه در تذکر به وزیر بازرگانی، خواستار رسیدگی به علت گرانی بی‌رویه برخی از کالاهای مصرفی به ویژه روغن‌نباتی از اوایل سال جاری شدند.
بر اساس گزارش بانک مرکزی در هفته منتهی به 9 آذر‌ماه جاری، قیمت انواع روغن نباتی افزایش یافت. در این گزارش افزایش قیمت روغن نباتی جامد و مایع به ترتیب 3/3 و 7/1 درصد اعلام شده است.
این در حالی است که افزایش قیمت روغن نباتی مایع- که از روزهای نخست سال جاری روند خزنده‌ای داشت- این روزها به نمودی از ناکار‌آمدی سیاست‌های تنظیم بازار تبدیل شده است؛ به نحوی که با وجود اقدامات وزارت بازرگانی در واردات و عرضه روغن نباتی به نرخ دولتی، هم اکنون قیمت انواع روغن نباتی مایع در بازار نزدیک به دوبرابر افزایش یافته و قیمت روغن نباتی جامد و نیمه جامد نیز نسبت به قیمت‌های چند ماه گذشته افزایش چشمگیری داشته است.
با این روند، اقدام اخیر وزارت بازرگانی- که وعده تداوم آن تا پایان سال مطرح شده است- نیز قادر به جلوگیری از افزایش قیمت‌ها نبوده و قیمت هر حلب 5 کیلویی روغن نباتی لادن که پیش از این - بسته به نوع آنها- بین 6 تا 8 هزار تومان بود، هم اکنون به حدود 9تا 11 هزار تومان افزایش یافته است.
این شرایط موجب شده تا در برخی شهرهای کشور( مراغه) افزایش قیمت روغن نباتی با واکنش مصرف کنندگان مواجه و اعتراضاتی را به دنبال داشته باشد.
با این روند به نظر می‌رسد هدف اصلی سیاست‌های تنظیم بازار، جلوگیری از روند افزایش قیمت کالاهای مشمول سبد حمایتی در کلان‌شهر‌های کشور بوده و در برخی استان‌ها نابسامانی قیمت و عرضه این کالا بیشتر است.
گرچه مسئولان وزارت بازرگانی انتظار دارند با تداوم روند عرضه روغن نباتی به نرخ مصوب ، قیمت این کالا کنترل شود اما افزایش قیمت بسیاری از کالاها طی ماه‌های گذشته نشان داده است، این شیوه تنظیم بازار قادر به بازگشت قیمت‌ها به نرخ‌های سابق نبوده و تنها تاثیری مقطعی در کاهش نسبی قیمت‌ها خواهد داشت.
توزیع روغن 6 هزار تومانی
با اقدامات انجام شده برای واردات و عرضه روغن نباتی ،وزیر بازرگانی درباره شرایط بازار روغن با بیان این که علت اصلی نوسانات قیمت این کالا متاثر از افزایش مواد اولیه تولید روغن خام است، می‌گوید: افزایش قیمت جهانی مواد اولیه مورد نیاز برای تولید به ویژه روغن خام که از 480 دلار در سال گذشته به 973 تا 1500 دلار در هر تن رسیده است و نیز وابستگی تولیدات داخلی به واردات مواد اولیه، بالا رفتن قیمت تمام شده تولید را در پی داشت.
وی میزان تولید دانه‌های روغنی در داخل کشور را ناکافی دانست و افزود: دولت در شرایط مذکور چاره‌ای جز پرداخت یارانه به کل روغن وارداتی علاوه بر روغن کالا برگی نخواهد داشت و بر این اساس سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان برای کنترل نوسان بازار روغن، چنین اقدامی را انجام داد.
وزیر بازرگانی اقدام این وزارتخانه در تنظیم بازار روغن و کنترل افزایش قیمت آن را موفقیت‌آمیز دانسته و می‌افزاید: ورود سازمان حمایت به بازار روغن، انجام اقدامات نظارتی و نیز اعلام کالا برگ روغن از سوی وزارت بازرگانی اثرات روانی افزایش قیمت جهانی مواد اولیه تولید روغن را کنترل کرد.
وی همچنین در زمینه واردات کالاهای کشاورزی، می‌افزاید: برنامه تولید محصولات کشاورزی که همه ساله در وزارت جهاد‌‌کشاورزی تدوین می شود، قطعا با برنامه های تجارت خارجی وزارت بازرگانی هماهنگ است و در این راستا واردات بی رویه ای صورت نگرفته است.این در حالی است که به گزارش گمرک ایران، واردات کشور در 8 ماهه اول امسال به 30 میلیارد دلار و صادرات غیر نفتی کشور در همین مدت به 10 میلیارد دلار رسیده است.
همچنین بانک مرکزی به تازگی با انتشار گزارشی، میزان واردات کالاها و خدمات کشور در سال گذشته را ۴۹۹ تریلیون و ۴۰ میلیارد ریال اعلام کرده است.
از سوی دیگر، چندی پیش مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی تامین، توزیع و تنظیم بازار وزارت بازرگانی از تداوم عرضه روغن نباتی تا پایان امسال و در سطح استان‌های کشور خبر داد و اعلام کرد عرضه مداوم این کالا با قیمت مناسب برای تنظیم بازار ادامه خواهد داشت.
عباس قلی‌زاده می افزاید: در مرحله نخست 26 هزار تن روغن از طریق شبکه‌های توزیع در حال عرضه است که این روند تا متعادل شدن بازار و کاهش قیمت روغن ادامه خواهد داشت.
وی قیمت روغن یک لیتری برای مصرف کننده را یک هزار و 80 تومان، 5/4 کیلویی 5 هزار و 400 تومان و 5 کیلویی را6 هزار تومان اعلام کرده بود.
این در حالی است که قیمت‌های کنونی عرضه روغن نباتی جامد و مایع در فروشگاه‌های سطح شهر با وجود عرضه روغن نباتی به نرخ دولتی ، افزایش چشمگیری داشته است.
کاهش قیمت؛ واقعی یا شکلی
از سوی دیگر، رئیس اتحادیه خواروبار فروشان تهران با بیان این که قیمت روغن نباتی جامد با مارک‌های مختلف شرکت‌های تولید داخلی در بازار مصرف تهران ۲۰ درصد کاهش یافته است، می‌گوید: هم اکنون قیمت روغن جامد با مارک‌هایی به جز روغن لادن به ازای هر حلب ۴/۵ کیلو گرمی از ۹۰ هزار ریال در هفته گذشته به ۵۰ تا ۵۶ هزار ریال کاهش داشته است.
علی اکبر نیکوکار می‌افزاید: توزیع روغن توسط 2 اتحادیه خوار بار‌فروشان و سوپرمارکت‌های تهران ، قیمت روغن را در بازار مصرف کاهش داده است.
این در حالی است که با وجود دیدگا‌ه‌های مطرح در زمینه کاهش قیمت روغن نباتی ، قیمت این کالا در فروشگاه‌های سطح شهر به ویژه در زمینه روغن مایع و روغن‌های وارداتی، روند رو به افزایشی داشته و عرضه روغن به نرخ دولتی تنها کاهش قیمت این کالا در مراکز عرضه تعیین شده را به دنبال داشته است.
ناکار‌آمدی سیاست‌های تولید
علاوه بر تاثیر اجرای سیاست‌های تنظیم بازار بر بازار مصرف، اکنون واردات بی رویه برخی کالاها مانند شکر، برنج ، میوه و ... موجب شده تا این کالاها در بخش تولید نیز با چالش مواجه شوند.
این درحالی است که وزیر بازرگانی، واردات را براساس قانون برنامه چهارم می‌داند.
بر اساس آمار وزارت بهداشت و با در نظر گرفتن میزان مصرف سرانه 16 کیلوگرم روغن نباتی برای هر نفر از سال 80 و تامین بیش از 70درصد این نیاز از محل واردات، نابسامانی قیمت این کالا با نوسان قیمت‌های جهانی نهاده‌های تولید امری بدیهی به نظر‌می رسید و چنانچه اجرای سیاست‌های تنظیم بازار از دور اندیشی لازم برخوردار بود، پس از آغاز روند تدریجی افزایش قیمت این کالا، مسئولان با عرضه به موقع از نابسامانی قیمت و عرضه جلوگیری می‌کردند.
براساس مصوبات شورای اقتصاد هر سال، بخشی از روغن خام مورد نیاز از طریق روغن کالا‌برگی و در قالب تعهدات دولت تامین و توزیع می‌شود. این میزان برای سال جاری در قالب 6 کالا‌برگ ترکیبی با سرانه 900گرم و در مجموع4/5 کیلوگرم از سرانه مصرف تامین و مابقی نیاز توسط بخش خصوصی توزیع می‌شود.
با وجود این روی دیگر سکه تنظیم بازار روغن نباتی، ناکار‌آمدی سیاست‌های حمایت از تولید داخل این کالا ست.
با توجه به جمعیت بیش از 71 میلیون نفری کشور و لحاظ سرانه 16کیلوگرم برای هر نفر، اکنون تنها کمتر از 20 درصد این نیاز از طریق تولید داخلی تامین و مابقی از طریق روغن خام، دانه‌های روغنی یا روغن ساخته شده وارداتی تامین می‌شود.
همچنین28کارخانه روغن‌کشی و روغن نباتی فعال در این صنعت، تنها از دانه‌های روغنی، ظرفیت روغن‌کشی 3میلیون تنی را دارند.
اکنون قیمت‌های جهانی روغن خام و دانه‌های روغنی به دلایلی مانند کاهش ارزش دلار، افزایش تقاضا برای استفاده روغن در صنایع، افزایش قیمت غلات و کاهش بی‌سابقه ذخایر و تولید دانه‌های روغنی افزایش یافته است.
از سوی دیگر، با توجه به فاصله زیاد تولید و مصرف این کالا در کشورمان، تدوین راهکارهایی برای حمایت از کشت دانه‌های روغنی و توسعه و تجهیز صنایع مرتبط با روغن نباتی، ضرورتی انکار‌ناپذیر است.
