نفس‌ها در سینه حبس شده که یکباره بلندگو اسم شما را به عنوان برنده خوش‌شانس یک دستگاه آپارتمان اعلام می‌کند و از شما می‌خواهد به روی سن بروید. همه نگاه‌ها به سمت شماست، در همین حال تلفن همراه‌تان زنگ می‌زند و از بانکی دیگر به شما خبر می‌دهند برنده یک خودرو شده‌اید.
از این همه شانس هیجان‌زده شده‌اید و از صمیم قلب خوشحالید. بار دیگر تلفن همراه‌تان زنگ می‌زند اما این بار وقتی آن را جواب می‌دهید، صدای زنگ قطع نمی‌شود. صدایی شبیه زنگ ساعت در سالن می‌پیچد. صدا هر لحظه بلند و بلندتر می‌شود. چشمان‌تان را باز می‌کنید و متوجه می‌شوید صبح شده و شما داشته‌اید خواب می‌دیده‌اید.
خواب یک نیاز ضروری است و ما تقریبا یک سوم عمرمان را در خواب می‌گذرانیم. هر خواب شامل 4 تا 5 دوره 90 تا 120 دقیقه‌ای و 3 مرحله سبک، عمیق و خواب رویاست. این مراحل طی ساعات خواب تکرار می‌شود. برای داشتن یک خواب خوب باید تمام مراحل طی شود.
چرا می‌خوابیم؟
درباره خواب فرضیه‌های مختلفی وجود دارد؛ یکی اینکه مغز ما در طول روز با انبوهی از اطلاعات مواجه است که برخی از این اطلاعات ارزشمند هستند و باید به خاطر سپرده شوند و برخی دیگر اطلاعات مربوط به اتفاقات و وقایع روزمره زندگی ما هستند. یک فرضیه درباره خواب این است که خواب اطلاعات و هیجانات طی روز را ثبت، منطقی و قابل پذیرش می‌کند. به همین خاطر است که گاهی افراد با ناراحتی و نگرانی می‌خوابند و بعد از بیدار شدن متوجه می‌شوند ناراحتی و نگرانی‌شان کم شده است.
دکتر رضا رستمی-روانپزشک و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران- در این باره می‌گوید: مغز ما دو نیمکره دارد. نیمکره راست مربوط به پاسخ‌دهی به هیجانات و نیمکره چپ مربوط به عقل‌گرایی و منطق‌گرایی است. طی خواب مغز، اطلاعات نیمکره راست به هیجانات و اتفاقاتی مانند قبول نشدن در یک امتحان، شکست‌ها و ناکامی‌ها بار منطقی می‌دهد و موجب می‌شود راحت‌تر و بهتر بتوانیم اتفاقات تلخ و بد زندگی را بپذیریم و با آن کنار بیاییم. حرکت تند و سریع چشم‌ها در خواب به این معنی است که اطلاعات بین دو نیمکره جابه‌جا می‌شود. خواب خوب خوابی است که اطلاعات نیمکره راست را وارد نیمکره چپ کرده و بار هیجانی را کم کند.
چقدر باید بخوابیم؟
استاندارد خاصی وجود ندارد. در افراد مختلف و با توجه به سن، جنس، وضعیت جسمی و میزان فعالیت، مقدار خواب مورد نیاز متفاوت است؛ یک نوزاد 20 ساعت خواب نیاز دارد، یک کودک 9 تا 10 ساعت و برای یک فرد بالغ معمولا 5/7 تا 5/8 ساعت خواب کافی است. اگر فرد فعالیت بدنی شدید داشته یا دچار بیماری باشد، به خواب بیشتری نیاز دارد.
چرا بعضی‌ها خواب نمی‌بینند؟
یک‌چهارم تا یک پنجم خواب، خواب رؤیاست. همه افراد خواب رؤیا را تجربه می‌کنند اما اگر در مرحله رؤیا بیدار نشوند، معمولا خواب را به یاد نمی‌آورند. رؤیا بخش ضروری خواب است و به یاد آوردن آن ضرورتی ندارد. تحقیقات مختلف نشان داده است افرادی که به مرحله رؤیا نمی‌رسند، معمولا از کیفیت خوابشان راضی نیستند. بیشترین بخش خواب نزدیک به صبح و حدود ساعت 3 تا 6 صبح را مرحله رؤیا تشکیل می‌دهد و به همین خاطر این مرحله از خواب انرژی بخش‌تر و در کیفیت خواب موثر است.
خواب و سلامت روان
خواب به طور مستقیم با سلامت روان در ارتباط است. فردی که خوب نمی‌خوابد، صبح که از خواب بیدار می‌شود انرژی ندارد، از نظر روانی آمادگی ندارد، پرخاشگر است، هیجانات منفی دارد و بیشتر دچار تنش می‌شود. دکتر رستمی درباره ارتباط خواب و سلامت روان می‌گوید: خواب قسمتی از کارکرد مغز است و روان هم مربوط به عملکرد مغزی است. به هم ریختن کمیت و کیفیت خواب می‌تواند موجب عملکرد نادرست مغز و کاهش کیفیت زندگی افراد شود.
دکتر خسرو صادق‌نیت - متخصص طب کار و دارای فلوشیپ اختلالات خواب- هم در این باره می‌گوید: «در مجموع 80 نوع اختلال خواب وجود دارد که به طور مستقیم یا غیرمستقیم ریشه روانی دارد. گاهی مشکلات مربوط به سلامت روان مانند افسردگی و اضطراب موجب اختلال خواب می‌شود و گاهی بیماری‌های جسمی مانند وقفه‌های تنفسی، خرخر، حرکات ریتمیک اندام‌ها در اثر بیماری سیستم عصبی، ضربه به سر و کار کردن در شیفت شب، بیماری‌های قلبی و عروقی، عفونت و مشکلات مغز و اعصاب ممکن است موجب اختلال خواب شود. بررسی‌ها نشان داده است افرادی که اختلال خواب دارند، مستعد ابتلا به افسردگی هستند.
نشانه‌های اختلال خواب
اختلال خواب علامت‌های مختلفی دارد؛ یکی علائمی مانند کم‌خوابی، پرخوابی، کم انرژی بودن بعد از بیدار شدن از خواب، دیر به خواب رفتن و اشکال در شروع خواب، کابوس‌های بد، وحشت شبانه همراه با ترس و نگرانی، اشکال در تداوم خواب، بیدار شدن مکرر و بیدار شدن زودتر از زمان موردنظر که خود فرد متوجه آن می‌شود و از آن شکایت می‌کند و دیگری علائمی که خودش متوجه نمی‌شود و اطرافیان متوجه می‌شوند؛ مانند خرخر، حرکت دادن پاها، صحبت کردن و فریاد کشیدن و راه رفتن. علائم دیگری هم هست که درطول روز دیده می‌شود و نشانه اختلال خواب است؛ علائمی مانند خواب آلودگی طی روز یا اینکه فرد در سالن سخنرانی، سر کلاس، پشت چراغ قرمز یا حتی هنگام رانندگی خوابش می‌برد که در مورد آخر، اختلال خواب، فرد را مستعد حوادث می‌کند.
عوارض و آسیب‌ها
عوارض بسته به نوع، متفاوت است؛ مثلا اگر خرخر همراه وقفه تنفسی باشد، خطرناک است و در دراز مدت و بعد از 10 تا 15 سال باعث عوارض جسمی و روانی شدیدی مانند سکته‌های قلبی و مغزی، دیابت، ناتوانی جنسی و کاهش توان فعالیت فیزیکی و افزایش احتمال تصادفات می‌شود. پرخاشگری، تحریک‌پذیری و فراهم شدن زمینه بروز افسردگی هم از عوارض شایع اختلال خواب است.
قابل درمان است؟
اختلال خواب کاملا قابل درمان است و درمان، بسته به نوع اختلال انجام می‌شود. گاهی اختلال خواب در اثر افسردگی و اضطراب و بیماری‌های روانی ایجاد می‌شود که در این صورت با برطرف شدن عوامل ایجاد اضطراب، مراجعه به روانپزشک و درمان افسردگی، این مشکل هم برطرف می‌شود. اگر اختلال خواب در پی یک بیماری جسمی ایجاد شده باشد، باید به متخصص مربوط به آن بیماری مراجعه کرد.
بهداشت خواب
خواب هم بخش مهمی از زندگی است و باید به اندازه بیداری به آن توجه کرده و سلامت و بهداشت آن را رعایت کرد. تماشا نکردن فیلم‌های پرهیجان قبل از خواب، گوش دادن به موسیقی ملایم و آرامش‌بخش، گذراندن وقت خارج از رختخواب در صورت خواب آلود نبودن، مصرف نکردن مواد محرک مانند چای، کافئین و شکلات در ساعات پایانی روز، مصرف نوشیدنی گرم مانند شیر گرم قبل از خواب، دوش گرم قبل از خواب و رعایت نکاتی مانند نور و صدا، همه در داشتن خوابی سالم و راحت مؤثرند.
قصه های غصر عاشقانه
2 برادر سال‌ها با هم در مزرعه‌ای که از پدرشان به ارث رسیده بود، زندگی می‌کردند. یک روز به خاطر یک سوء‌تفاهم کوچک با هم جر و بحث کردند. پس از چند هفته سکوت، اختلاف آنها زیاد شد و از هم جدا شدند.
یک روز صبح، در خانه برادر بزرگ‌تر به صدا درآمد. وقتی در را باز کرد، مرد نجـاری را دید. نجـار گفت: من چند روزی است که دنبال کار می‌گردم، فکر کردم شاید شما کمی خرده‌کاری در خانه و مزرعه داشته باشید؛ آیا امکان دارد کمکتان کنم؟
برادر بزرگ‌تر جواب داد: بله، اتفاقا من یک مقدار کار دارم. به آن نهر در وسط مزرعه نگاه کن. آن همسایه در حقیقت برادر کوچک‌تر من است. او هفته گذشته چند نفر را استخدام کرد و آنها وسط مزرعه را کندند و این نهر آب بین مزرعه ما افتاد. او حتما این کار را به خاطر کینه‌ای که از من به دل دارد، انجام داده.
سپس به انبار مزرعه اشاره کرد و گفت: در انبار مقداری الوار دارم. از تو می‌خواهم بین مزرعه من و برادرم حصار بکشی تا دیگر او را نبینم. نجار پذیرفت و شروع کرد به اندازه‌گیری و اره کردن الوار. برادر بزرگ‌تر به نجار گفت: من برای خرید به شهر می‌روم؛ اگر وسیله‌ای نیاز داری، برایت بخرم.
نجار در حالی که به‌شدت مشغول کار بود، جواب داد: «نه، چیزی لازم ندارم. هنگام غروب، وقتی کشاورز به مزرعه برگشت، چشمان‌اش از تعجب گرد شد؛ حصاری در کار نبود. نجار به جای حصار یک پل روی نهر ساخته بود.
کشاورز با عصبانیت رو به نجار کرد و گفت: مگر من به تو نگفته بودم برایم حصار بسازی؟.
در همین لحظه، برادر کوچک‌تر از راه رسید و با دیدن پل فکر کرد که برادرش دستور ساختن آن را داده، از روی پل عبور کرد و برادر بزرگ‌ترش را در آغوش گرفت و از او برای کندن نهر معذرت خواست. وقتی برادر بزرگ‌تر برگشت، نجار را دید که جعبه ابزارش را روی دوش‌اش گذاشته و در حال رفتن است.
کشاورز نزد او رفت و بعد از تشکر، از او خواست تا چند روزی مهمان او و برادرش باشد. نجار گفت: دوست دارم بمانم ولی پل‌های زیادی هست که باید آنها را بسازم.
