خیلی از خانم‌ها بارداری را شیرین‌ترین تجربه زندگی‌شان می‌دانند اما بررسی‌ها نشان داده است بسیاری از خانم‌ها در دوران بارداری یا پس از آن دچار افسردگی می‌شوند.[زنان و افسردگی] تحقیقات اخیر نشان داده افسردگی دوران بارداری، حتی از افسردگی پس از زایمان نیز شایع‌تر است و حدود یک سوم زنان باردار، درجاتی از افسردگی را تجربه می‌کنند.
تشخیص و درمان افسردگی دوران بارداری خیلی مهم است چون اگر درمان نشود ممکن است بر سلامت جنین تاثیر بگذارد و احتمال ابتلا به افسردگی پس از زایمان را در مادر افزایش دهد و در نتیجه مادر نتواند از نوزادش مراقبت و نگهداری کند.[بیشتر بدانیم]
خانم‌هایی که دچار افسردگی دوران بارداری می‌شوند، [نکته بهداشتی روز: افسردگی پس از زایمان] چه علائمی ممکن است داشته باشند؟ دکتر نازنین کامیاری - روانپزشک - با اشاره به اینکه افسردگی دوران بارداری یا پس از زایمان یکی از مشکلات رایج در میان زنان باردار است، می‌گوید: این افسردگی در اغلب موارد یا تشخیص داده نمی‌شود یا آن‌قدر دیر تشخیص داده می‌شود که راهی برای درمانش وجود ندارد.
علائم این افسردگی کمی با علائم افسردگی معمولی تفاوت دارد اما بسیاری از علائم نیز مشترک است. علائم مشترک یکی از راه‌های شناسایی سریع و بموقع افسردگی دوران بارداری و پس از زایمان است. به گفته این روانپزشک، افسردگی دوران بارداری گاه از همان روزهای ابتدایی بارداری آغاز می‌شود اما گاهی هم پس از ماه سوم بروز می‌کند و با نشانه‌هایی مانند خستگی، بی‌خوابی و درگیری‌های روانی و احساسی - به ویژه گریه کردن و زودرنجی - آغاز شده و به تدریج علائم آن آشکار می‌شوند.
این علائم عبارتند از: تندمزاجی و تحریک‌پذیری و کاهش آستانه تحمل، احساس غم، ناامیدی و غرق شدن و نابودی، گریه‌کردن زیاد، کاهش شدید انرژی، ولع خوردن یا بی‌اشتهایی شدید، خوابیدن بیش از حد یا بی‌خوابی، کاهش تمرکز، فراموشی و مشکل در به‌یادآوری مسائل و ناتوانی در تصمیم‌گیری، از دست دادن علاقه و اشتیاق به انجام کارهای خانه یا امور شخصی، گوشه‌گیری و قطع رابطه با دوستان و خویشاوندان، سردرد، درد قفسه سینه، تپش قلب، تنگی نفس و احساس خفگی و کلافگی، احساس بی‌ارزش بودن و گناه‌کار بودن. علاوه بر این مادران ناامید و افسرده تصور می‌کنند کودکی که به دنیا می‌آورند قرار است مانند آنها با مشکلات زندگی دست و پنجه نرم کند. این احساس به ویژه اگر نوزاد دختر باشد، بیشتر است. البته این علائم ممکن است همزمان با هم یا به تدریج بروز کنند و شدت و ضعف‌شان هم بستگی به میزان افسردگی و برخورد اطرافیان به‌ویژه همسر دارد.
چرا افسردگی؟
افسردگی بارداری علت‌های مختلفی دارد و دلایل متعددی در بروز آن مؤثرند که مهم‌ترین‌شان اینها هستند:
- تغییرات هورمونی در دوران بارداری که ناراحتی‌های جسمی مثل تهوع را به وجود می‌آورند. البته این عامل به تنهایی نمی‌تواند منجر به درجات شدید افسردگی شود.
- سابقه افسردگی قبل از بارداری یا سابقه بیماری‌های عصبی در افراد خانواده. مطالعات علمی نشان داده است زنانی که قبل از بارداری‌شان تجربه افسردگی دارند، بیشتر از دیگران احتمال دارد به افسردگی دوران بارداری مبتلا شوند؛ طوری که بیش از 50درصد آنها در طول بارداری از این بیماری رنج می‌برند. همچنین زنانی که یکی از اعضای خانواده درجه یک آنها سابقه ابتلا به افسردگی یا یک بیماری عصبی داشته است، بیش از بقیه مستعد این نوع افسردگی هستند.
- سابقه مورد سوء‌استفاده جنسی قرار گرفتن
- دعواهای خانوادگی به ویژه با همسر و خانواده او
- بی‌توجهی همسر و اطرافیان به زن باردار
- ازدواج اجباری و بی‌علاقگی به همسر
- نگرانی‌های مربوط به سونوگرافی، آزمایش‌های دوره بارداری و حتی نحوه زایمان. این نگرانی‌ها در میان زنان باردار بسیار شایع است؛ به ویژه اگر بار اولی باشد که بچه‌دار می‌شوند. کسب اطلاعات کافی درباره بارداری و زایمان می‌تواند تا حد زیادی این استرس‌ها را کنترل کند.
- نگرانی از سلامت نوزاد
دکتر کامیاری عوامل دیگری مانند مشکلات اجتماعی و اقتصادی، حاملگی ناخواسته، وحشت از تولد فرزند و سن پایین مادر را از دیگر عوامل مؤثر در ایجاد افسردگی زنان باردار می‌داند و می‌گوید: مادران کم سن و سال آمادگی کمتری برای مواجهه با مسئولیت سنگینی مثل نگهداری از فرزند را دارند. آنها به خاطر کم‌تجربگی بیشتر دچار استرس شده و بسیار حساس و آسیب‌پذیر می‌شوند.
درمان ضروری است
تحقیقات نشان داده که افسردگی دوران بارداری، خطر زایمان زودرس و تولد نوزاد نارس و کم‌وزن و نقص مادرزادی نوزاد را بیشتر می‌کند. موضوع به همین جا ختم نمی‌شود و مشکلات گفتاری مثل تاخیر در تکلم، لکنت زبان، ناتوانی در برقراری ارتباط با دیگران - به ویژه در دوران شروع مدرسه- مشکلات رفتاری، گوشه‌گیری، شب‌ادراری و کابوس‌های شبانه هم اختلالاتی‌اند که به افسردگی دوران بارداری مادر ارتباط دارند. به همین خاطر درمان این بیماری لازم و ضروری است.
دکترنازنین کامیاری درباره مشکلات تشخیص این بیماری می‌گوید: تشخیص افسردگی در دوران بارداری به دلیل شباهت علائم با تغییرات طبیعی این دوران کار آسانی نیست. علائمی مانند تغییر ذائقه، خستگی، از خواب پریدن‌های مکرر و تغییر در میل جنسی بیمار، نمونه‌هایی از این علائم‌اند.
ممکن است علائم افسردگی بارداری در شروع خفیف باشند و ممکن است زن باردار در ابتدا قبول نکند که دچار افسردگی شده است. اطرافیان خانم باردار باید هشیار باشند و حالات جسمی و روحی او را زیر نظر داشته باشند و در صورت تکرار یا تداوم علائمی که ذکر شد، او را به مراجعه به روان‌شناس یا روانکاو ترغیب کنند.
برای درمان این نوع افسردگی از 2 روش مشاوره و درمان دارویی استفاده می‌شود.
روش اول:
بیمار با مشاور یا روان‌شناس درباره مشکلات و احساسات‌اش حرف می‌زند و روان‌شناس از طریق بازگشایی عقده‌های درونی بیمار به درمان او کمک می‌کند. در این روش که بر درمان بدون دارو تاکید می‌شود، برطرف کردن مشکلات بیرونی که موجب افسردگی شده‌اند، به روند درمان سرعت بیشتری می‌دهد.
روش دوم:
جز در موارد خاص توصیه نمی‌شود. مصرف داروهای افسردگی ممکن است به اختلالات جنینی منجر شود. پزشکان معتقدند مصرف دارو در زنان باردار یا زنان شیرده باید با دقت بیشتری همراه باشد و بهتر است بیمار با درمان غیردارویی درمان شود اما در موارد ضروری باید داروهایی تجویز شوند که کمترین عوارض را برای جنین به همراه داشته باشند.
3 نکته طلایی
- تحقیقات علمی جدید ثابت کرده ورزش و فعالیت بدنی تاثیر زیادی بر سلامت جسمی و روانی زنان باردار دارد؛ 30دقیقه ورزش در روز به‌ویژه ورزش آرام و همراه با موسیقی، به میزان قابل‌توجهی از افسردگی بارداری می‌کاهد.
- خانم‌های باردار برای پیشگیری از افسردگی بهتر است اطلاعات و آگاهی‌شان را درباره بارداری بیشتر کرده، به اندازه کافی استراحت داشته باشند و روابط اجتماعی‌شان را تا حد امکان مانند دوران پیش از بارداری حفظ کنند.
- همسران زنان باردار افسرده، بیشترین سهم را در حمایت عاطفی و روانی از آنها دارند. بسیاری از افسردگی‌های دوران بارداری به خاطر بی‌توجهی اطرافیان- به خصوص همسران زنان باردار- ایجاد می‌شوند. توصیه می‌شود همسران در طول دوران بارداری درباره نگرانی‌ها وترس‌های این دوران با هم حرف بزنند و به دور از هیجان، با برنامه‌ریزی صحیح با مرحله جدید زندگی مشترک‌شان مواجه شوند.
