همشهری آنلاین - زهرا بلندی: فرا رسیدن شب یلدا بهانه خوبی است تا سراغ «سیدمهدی اعرابی» دارنده دکترای علوم ارتباطات که سالها در حوزه شمیران پژوهش کرده برویم و از او درباره خوراکی‌های یلدایی شمیران بپرسیم. اعرابی که برای صحبت کردن در این زمینه هم آمادگی خوبی دارد، دراین‌باره می‌گوید: «آجیل به شکل و شمایل امروزی در سفره‌های یلدایی شمیرانی‌ها نبود و انواع و اقسام میوه‌هایی که در فصل تابستان موفق به خشک کردنشان شده بودند مثل آلوچه، زردآلو، گیلاس، آلبالو و... را در ظرف‌هایی روی کرسی می‌گذاشتند و هیمن‌ها حکم آجیل یلدا را داشت.»
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
بفرمایید آردتوت و توتک
این شمیران‌پژوه از «آردتوت» و «توتک» به عنوان خوراکی‌های خاصی که ریشه در شمیران دارند یاد می‌کند و می‌افزاید: «یکی از تنقلات مهم شمیران قدیم در یلدا ترکیب گردوی کوبیده‌شده و توت بود که به آن «آردتوت» هم می‌گفتند. داخل کاسه‌هایی که داخلش قاشق بود در ۴طرف کرسی کنار هرنفر یک دانه می‌گذاشتند. توتک هم شیرینی‌های خانگی بانوان شمیرانی بود که از آرد مزارع و آسیاب‌شده شمیران می‌پختند و در شب یلدا برای پذیرایی از مهمانان روی کرسی قرار می‌دادند.»
شب تخمه‌های بو داده، کموس و خروندی
عمده میوه‌ای که در این شب خودنمایی می‌کرد خرمالو و انار بود. اعرابی می‌گوید: «در شمیران قدیم از ۳۶پارچه قریه از کن سولقان تا لواسان خانه‌ای نبود که درخت خرمالو نداشته باشد و به همین دلیل در این فصل و این شب این میوه خیلی مورد استفاده بود. خرمالوهای ریزتر و سفت‌تر را نگه می‌داشتند و اگر در این شب مهمانی ویژه برایشان می‌آمد، داخل لیوان‌های بلند سبزرنگ شربت درست می‌کردند و یکی از خرمالوها را داخلشان می‌انداختند که خوش‌رنگ شود.»
او ادامه می‌دهد: «اگر در بعضی جاها مثل اوین و چیذر که صحراهای بیشتری داشتند هندوانه و خربزه موجود بود، تخم‌های داخل آنها را بو می‌دادند و در این شب‌ها روی کرسی‌ها می‌گذاشتند. هرچقدر به غرب شمیران مثلاً کن و مرادآباد می‌رفتیم درخت‌های بادام بیشتر بود و در آن محدوده‌ها بادام هم خوراکی غالب شب یلدا محسوب می‌شد.»
در شمیران درختان ازگیل و میوه پاییزی هستند. به زبان شمیرانی به ازگیل «کموس» و به خرمالو «خُروندی» می‌گفتند. در کنار این میوه‌ها آلبالو خشکه و کشمش و زالزالک هم وجود داشت. زنان شمیران لرزانک، مسقطی، نخودچی و شیرینی خاتون پنجره می‌پختند و شب یلدا با آنها از مهمانان پذیرایی می‌کردند.
برای اینکه یلدا پرخرج نباشد از شیرینی‌ها و میوه‌های خانگی استفاده می‌کردند و کمتر کسی به دنبال این بود که آجیل و پسته خریداری کند. مهم این بود که طولانی ترین شب سال را دور هم و در کنار یکدیگر سپری کنند.
نظر شما