این بنده، آذرتاش آذرنوش، فرزند محمد آذرنوش در ۲۹ بهمن ۱۳۱۶ ش در قم زاده شده اما در تهران زیست و همانجا تحصیلات دوره ابتدائی را آغاز کرد.
در نه سالگی همراه پدر که ریاست حسابداری راه‌آهن ایران، ناحیه جنوب را به‌عهده گرفته بود، به اهواز رفت و تا سال ۱۳۲۹ که دوره ابتدایی را به پایان رسانید در آن شهر زیست.
دوره متوسطه را در تهران و در دبیرستان رازی آغاز کرد. در سال ۱۳۳۵ برای آنکه بتواند در رشته ادبی ادامه تحصیل دهد، به دبیرستان دارالفنون انتقال یافت. طی یک سالی که در آن دبیرستان بود در انجمن‌های ادبی شرکت می‌جست، و گاه شعر می‌سرود و در مجلات آن زمان منتشر می‌ساخت. نیز به همراهی چند تن از دوستان خوش قریحه خود انجمنی به نام انجمن شعرا تشکیل داد که بی‌گمان در پرورش ذوق ادبی و تعیین سرنوشت او و دوستانش بی‌تأثیر نبود.
در سال ۱۳۳۶، در رشته ادبیات عرب که به تازگی در دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران تشکیل شده بود نام‌نویسی کرد. در پایان سال تحصیلی ۳۶-۳۷ در مسابقه‌ای که دانشکده معقول برای تخصیص بورس تحصیلی دولت عراق به دو دانشجوی ایرانی برگزار کرده بود شرکت جست و بی‌درنگ به آن کشور سفر کرد و در دانشکده ادبیات، رشته ادبیات عرب نام نوشت. دو سال بعد، انقلاب عراق و پریشانی احوال، ادامه تحصیل را برای او غیرممکن ساخت و او ناچار به تهران بازگشت و در سال ۱۳۳۹ از دانشکده معقول فارغ‌التحصیل شد.
چون در آن هنگام برای ادامه تحصیل در رشته ادبیات عرب در ایران جایی نبود، او عازم کشور فرانسه شد. از آنجا که زبان عربی و فرانسه را در حد معقول آموخته بود، به آسانی توانست دوره دکتری را بگذراند و از نخستین رساله دکتری خود که تحقیق و ترجمه بخشی از کتاب طبقات الشعرای ابن معتز بود دفاع کند.
اما چون هنوز خود را نیازمند دانش بیشتری دید، دوباره در رشته ادبیات عرب برای نگاشتن رساله دیگری نام‌نویسی کرد و چون پیش از آن دوره کتابداری را نیز خوانده بود، در کتابخانه ملی پاریس، بخش عربی بکار نیز مشغول شد. این شغل به او اجازه داد که به وجود دو نسخه از کتاب خریدۀ القصر عمادالدین اصفهانی، بخش مغرب و اندلس، پی ببرد و به راهنمایی شارل پلا به عنوان رساله دومین دکترا، به تصحیح آن اقدام نماید. این کتاب در سال ۱۹۷۲ در تونس به چاپ رسید.
او پس از حصول بر دومین دکترای خود به ایران بازگشت و پس از چند ماه کار در «بنیاد فرهنگ ایران» و پژوهش در باب واژه‌های فارسی معرب، و نیز ترجمه کتاب فتوح البلدان بلاذری، در دانشکده خود، معقول و منقول که آن هنگام به «الهیات و معارف اسلامی» تغییر نام داده بود، استخدام شد (سال ۱۳۴۶).
او نخستین ایرانی بود که در ادب عرب دکترا گرفته بود. به همین جهت از مسئولیتی که بر عهده‌اش می‌افتاد آگاه بود، وی نخست گروه عربی دانشکده خود را سر و سامان بخشید و سپس به معاونت دانشکده برگزیده شد. اما کار اداری هیچگاه مانع پژوهشهای او نگردید و در همان احوال، علاوه بر چندین مقاله به فارسی و عربی و فرانسه، و شرکت در چندین کنگره خارجی، کتاب «راهنمای نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان تازی» را نگاشت و کتاب موسیقی الکبیر فارابی را به فارسی ترجمه کرد.
او هیچگاه از کاری که درباره معربات آغاز کرده بود چشم نپوشید. اما ملاحظه‌ای کرد که این‌گونه پژوهش، به دانش زبان‌شناسی و زبانهای کهن سامی به‌ویژه زبان آرامی نیاز دارد. از این‌رو در سال ۱۳۵۶ از معاونت دانشکده استعفا داد و به کشور انگلستان شتافت تا در دانشگاه کمبریج به تحقیق و آموختن زبان آرامی بپردازد.
چون به ایران بازگشت، انقلاب غریدن آغاز کرده بود و شور و هیجان لاجرم مانع کارهای درسی و تحقیقی می‌گردید، انقلاب فرهنگی نیز برای تجدید سازمان در دانشگاهها کار تدریس را به مدت سه سال متوقف ساخت. آذرنوش در این فرصت باز به ترجمه و تألیف دست زد و همین‌که درسهای دانشگاه آغاز شد، به امر آموزش زبان عربی همت گماشت، زیرا دریافت که در برنامه تازه به زبان دین که همانا زبان عربی سمت عنایت خاصی شده و بر حجم ساعات درس سخت افزوده است.
دل‌نگرانی او از آنجا برمی‌خاست که می‌دید هر هفته، میلیونها ساعت در سطح کشور صرف تدریس این زبان می‌گردد و حاصلی که از آن همه کوشش به‌بار می‌آید، بس ناچیز است. بنابراین او، باتوجه به ساختار زبانهای هند و اروپایی به‌خصوص زبان مادری خود فارسی، و با گوشه چشمی به علم زبان‌شناسی به تدوین کتابی برای آموزش عربی با شیوه‌ها و ساختارهای دستوری تازه دست زد. کار تدوین کتاب با آزمایش در کلاسهای درس آغاز شد و در اثنای جنگ ایران و عراق نگارش نهایی یافت. به همین جهت بیشتر داستانهای آن گرد جنگ می‌گردد و به شهادت قهرمان آن ختم می‌شود. اما انتشار بیش از ۵۰ هزار نسخه از کتاب حتی در جوامع غیردانشگاهی نشان از موفقیت نسبی آن دارد.
کتاب آموزش عربی در شورای گزینش کتاب سال در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به اتفاق آراء بهترین کتاب شناخته شد و به نگارنده نیز خبر برنده شدن آن ابلاغ گردید. اما یک روز پیش از پخش جوایز، تنگ‌چشمی و حسادت بر انصاف و بی‌غرضی پیروز آمد و نویسنده از جایزه محروم ماند. یکی از اعضای هیئت ژوری، آنچنان از این حادثه برآشفت که پس از استعفاء همه ماجرا را در مجله آدینه، سال ۶۸، شماره‌های ۳۴-۳۵ به تفصیل شرح داد.
از سال ۱۳۶۴، آذرنوش مدیریت بخش ادبیات عرب را در مرکز دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی به‌عهده گرفت و طی ده سال توانست علاوه بر تألیفات شخصی خود، بیش از ۲۰۰ مقاله که برخی تا حد کتاب کوچکی گسترده است بنگارد و صدها مقاله را نیز ویرایش کند.
او علاوه بر کار استادی در دانشکده ادبیات (و گاه در دانشگاه امام صادق، تربیت مدرس) و مدریت بخش عربی در دائرۀالمعارف، سردبیر مجله مقالات و بررسیها و نیز مدیر بخش عربی در دانشکده الهیات نیز هست.
ترجمه موسیقی کبیر فارابی (سال ۱۳۷۶)
ترجمه اطلس تاریخ اسلام (سال ۱۳۷۷)
فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی (سال ۱۳۸۰)
- مجموعه آثار:
مجموعه کتابهای تألیف شده یا ترجمه شده برحسب سال نشر
۱۳۴۶ فتوح البلدان بلاذری (بخش مربوط به ایران)، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ ق.
۱۳۴۹ النحو التجریبی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۹ ق.
۱۳۵۰/۱۹۷۱ م خریدۀ القصر عمادالدین اصفهانی... تحقیق، تونس، الدار التونسیۀ للنشر، ۱۹۷۱ م (ج ۱).
۱۳۵۱/۱۹۷۲ م خریدۀ القصر عمادالدین اصفهانی... تحقیق، تونس، الدار التونسیۀ للنشر، ۱۹۷۱ م (ج ۲).
۱۳۶۳ ترجمه تاریخ ادبیات عرب (بلاشر)، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳ ق.
۱۳۶۳ ترجمه تاریخ ادبیات عرب (عبدالجلیل)، امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۳ ق، چاپ دوم، ۱۳۷۳.
۱۳۶۳ مقدمه بر الشعر والشعراء ابن قتیبه، تهران، ۱۳۶۳ ق.
۱۳۶۳ فرهنگ مصطلحات (مجمع اللغات)، دفتر نشر فرهنگ اسلام، تهران، ۱۳۶۳ ق.
۱۳۶۶ آموزش زبان عربی ۱، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، ۱۳۶۶ ق (و ۴ چاپ دیگر).
۱۳۶۷ آموزش زبان عربی ۲، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، ۱۳۶۷ ق (و ۴ چاپ دیگر).
۱۳۷۴ راهنمای آموزشی زبان عربی (۱)، تهران، دانشگاه پیام نور.
۱۳۷۵ ترجمه موسیقی الکبیر فارابی، مؤسسه مطالعات و پژوهش فرهنگی، سال ۱۳۷۵. (کتاب سال).
۱۳۷۵ اطلس تاریخ الاسلام، حسین مؤنس، در سازمان جغرافیایی ارتش، اسفند ۱۳۷۵. (کتاب سال).
۱۳۷۵ تاریخ ترجمه از عربی به فارسی، ۱- ترجمه‌های قرآن، تهران، در انتشارات سروش.
۱۳۷۷ تاریخ زبان و فرهنگ عربی، تهران، به سمت.
۱۳۷۸ فرهنگ معاصر عربی به فارسی، براساس (کتاب سال).
ابن خیاط (۴۶۹-۴۷۲) ابن حازم (۳۰۱-۳۰۲) ابن تعاویذی (۱۴۹-۱۵۱).
ابن بابک (۵۷-۶۱) ابن اسد فارقی (۱۱-۱۱) ابن بدرون (۹۳-۹۴).
ابن بسام (۱۱۰-۱۱۲) ابن حجاج (۳۱۲-۳۱۸) ابن خازن (۳۹۵-۳۹۶).
ابن حمدون (۳۶۴-۳۶۵) ابن حنبلی (۳۷۳-۳۷۶٩ ابن رومی (۶۰۰-۶۰۸).
ابن دمینه (۵۱۳-۵۱۴) ابن انباری، محمدبن قاسم (۴۴-۴۶) ابن حناط (۳۷۲-۳۷۳).
مقالات جلد ۴ دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش
ابن لسان (۵۴۱-۵۴۲) ابن شهید اشجعی (۹۴-۹۹) ابن قتیبه دینوری (۴۴۷-۴۴۰)
ابن قتیبه، احمد (۴۴۶-۴۴۷) ابن لجأ (۵۴۰-۵۴۱) ابن لنکک (۵۴۳-۵۴۴)
ابن مفرغ (۶۴۸-۶۵۴) ابن مقفع (۶۶۲-۶۷۰)
مقالات جلد ۵ دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش
ابوالاسود وئلی (۱۷۶-۱۹۲) ابواحمد کاتب (۱۵۴-۱۵۵) ابوتمام (۲۶۹-۲۸۷)
ابن نقیب (۵۹-۶۰) ابوالحسن کاتب (۳۷۱) ابوشراعه (۵۹۵-۵۹۶)
ابن وهب (۸۹-۹۱) ابوشمقمق (۵۹۸-۶۰۱٩ ابوالشیص (۶۰۱-۶۰۴٩
ابودوادایادی (۴۶۹-۴۷۳) ابورقعمق (۴۸۷-۴۸۹)
مقالات جلد ۶ دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش
ابوعطای سندی (۴-۶) ابوالفرج اصفهانی (۱۲۶-۱۳۸) ابوالفتح بستی (۹۵-۱۰۰)
ابوهلال عسگری (۴۰۳-۴۰۹) ابومطهر ازدی (۲۵۶-۲۶۶) ابوالینبغی (۴۴۰-۴۴۱)
ابوهفان (۴۰۰-۴۰۳) ابونؤاس (۳۵۱-۳۶۸)
مقالات جلد ۷ دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش
ادب (۲۹۶-۳۱۷) اَدی شیر (۳۸۳-۳۸۵) ادغام (۳۴۸-۳۵۱٩
مقالات جلد ۸ دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش
اسب (۹۲-۱۱۱) اسحاق موصلی (۲۴۵-۲۵۳) اسماعیل بن یسار (۶۵۵-۶۵۷)
اسودبن یعفر (۷۱۹-۷۲۱) اسودغندجانی (۷۲۳-۷۲۴) اسفراینی (۳۲۵-۳۲۶)
اسلام (تأثیر اسلام در ادبیات عرب) (۴۸۵-۴۹۰)
مقالات جلد ۹ دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش
اشعب بن جبیر (۴۵-۴۷) اعشی، میمون بن قیس (۳۸۴-۳۸۸) اضمار (۳۲۴-۳۲۵)
اعلال (۳۹۲-۳۹۶) اغانی (۴۰۸-۴۱۵) اصفهان (ادبیات عربی در اصفهان) (۱۹۵-۱۹۸)
مقالات جلد ۱۰ دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش به‌طور ناقص
امرؤالقیس (۲۰۸-۲۱۲) امیۀ ابی الصلت (۲۹۷-۲۹۹) انسی ( ) اللـه (واژه‌شناسی) (۷۷-۷۹) ادبیات عربی در اندلس (۳۳۸-۳۴۲) الفبا (۴۷-۵۴)
- مجموعه سخنرانیها
۱۳۵۲ کنگره خاورشناسان پاریس (سخنرانی به زبان فرانسه).
۱۳۵۳ کنگره طه حسینی، قاهره، سخنرانی به عربی درباره آثار ترجمه شده او به فارسی.
۱۳۵۴ شرکت در کنگره (۱۳) جهانی ادیان در لانکاستر (انگلیس) سخنرانی به زبان فرانسه درباره ادیان ایرانی در میان اعراب جاهلی).
۱۳۷۱ سخنرانی در دانشگاه اصفهان درباره آیین ترجمه در ادبیات کهن فارسی.
۱۳۷۱ سخنرانی در دانشگاه آزاد نجف‌آباد درباره آموزش زبان عربی.
۱۳۷۵ میز گرد فرهنگ‌سرای اندیشه، درباره ترجمه‌های قرآن (تابستان).
۱۳۷۵ مصاحبه تلویزیونی (شبکه ۴) درباره ادبی عربی (تابستان).
۱۳۷۵ دو مصاحبه رادیویی درباره کتاب تاریخ ترجمه (اسفند).
۱۳۷۵ مصاحبه مجله سروش درباره کتاب تاریخ ترجمه.
۱۳۷۵ سخنرانی به زبان فرانسه در انجمن ایران‌شناسی فرانسه موضوع: تبادلات فرهنگی ایران و عرب. سپتامبر ۱۹۹۹=۱۳۷۶ سخنرانی در پاریس به عنوان La formation persem classique sous
کنگره ایران‌شناسی (دردست چاپ)
- فهرست مقالات تألیفی برحسب سال چاپ
۱۳۴۹ «مقدمه‌ای بر کتاب الشعر و الشعرای ابن قتیبه»، مقالات و بررسیها، ش ۱، ص ۳۱-۱۰۳ (ترجمه)، ۱۳۴۹ ق.
۱۳۵۰ نگاهی به اجتماع اشرافی حجاز از خلال غزلیات عمربن ابی ربیعه» مقالات و بررسیها، ش ۵ و ۶، ص ۱۴۰-۱۶۰، ۱۳۵۰ ق.
۱۳۵۰ ترجمه قصیده‌ای از عمر بن ابی ربیعه»، مقالات و بررسیها، ش ۷ و ۸، ص ۱۲۰-۱۴۰، ۱۳۵۰ ق.
۱۳۵۱ «نگاهی به تاریخ ثمود» مقالات و بررسیها، ش ۹ و ۱۰، ص ۳۱-۶۳، ۱۳۵۱ ق.
۱۳۵۱ «ایران ساسانی در اشعار عدی بن زید شاعر» یادنامه آنکتیل دوپرون، نشریه انجمن فرهنگ ایران باستان، ص ۹۵-۱۲۳، ۱۳۵۰ ق.
۱۳۵۲ تاریخ و فرهنگ کهن ایران در «الآثار الباقیه»، بررسیهایی درباره ابوریحان بیرونی به مناسبت هزاره ولادت او، شورای عالی فرهنگ و هنر، ص ۱۶۴-۲۴۱، ۱۳۵۲ ق.
۱۳۵۳ «همزه و دشواری نگارش آن»، مقالات و بررسیها، ش ۱۷ و ۱۸، ص ۱۳۲-۱۴۵، ۱۳۵۳ ق.
۱۳۵۳ «نگاهی به تاریخچه اتتقاد در شعر جاهلی عرب ۱، معارف اسلامی، ش ۱۸، ص ۲۰-۲۹، ۱۳۵۳ ق.
۱۳۵۳ «نگاهی به تاریخچه انتقاد در شعر جاهلی عرب ۲، معارف اسلامی، ش ۱۹، ۱۳۵۳ ق.
۱۳۵۳ «نگاهی به تاریخچه انتقاد در شعر جاهلی عرب ۳، معارف اسلامی، ۱۳۵۳ ق.
۱۳۵۴ «هنرهای ایرانی و آثار برجسته آن»، شورای عالی فرهنگ و هنر، بررسیهای درباره فرهنگ ملی ایران، ش ۳۹، تهران، ۱۳۵۴ ق.
۱۳۵۴ «آداب و رسوم ملی ایران»، شورای عالی فرهنگ و هنر، بررسیهای درباره فرهنگ ملی ایران، ش ۳۹، تهران، ۱۳۵۴ ق.
۱۳۵۴ «فرهنگ ایران در برخورد با فرهنگهای دیگر»، شورای عالی فرهنگ و هنر، بررسیهایی درباره فرهنگ ملی ایران، ش ۳۹، تهران، ۱۳۵۴ ق.
۱۳۵۵ Elements de religions iranienns chez les Arabes a lepopue preilamique مقالات و بررسیها، شماره ۲۷، سال ۱۳۵۵.
۱۳۵۶ «الکلمات الفارسیۀ فی الشعر الجاهلی»، مقالات و بررسیها، عدد خاص، ش ۲، دفتر ۳۰.
۱۳۶۲ «پژوهش در قصیده‌ای بزرگ فرزدق»، مقالات و بررسیها، دفتر ۳۹-۳۸.
۱۳۶۲ Etude sur une ode celebre، مقالات و بررسیها، سال ۱۳۶۲.
۱۳۷۱ «ترجمه تفسیر طبری، ترجمه تفسیر طبری نیست» یادنامه استاد زریاب خویی، یکی قطره باران، تهران، ۱۳۷۱.
۱۳۷۳ حکایت ابی‌القاسم بغدادی، نمایشنامه در یک پرده، شاهکاری ناخواندنی از قرن ٥، نشر دانش، سال چهاردهم، شماره ۶ (مهر و آبان).
۱۳۷۵ چوگان به سبک ایرانی، فصلنامه فرهنگستان، ش ۷، اسفند.
۱۳۷۵-۱۳۷۶ در جستجوی واژه‌های فارسی اسب‌شناسی، فصلنامه فرهنگستاتن، ش ۷، اسفند.
۱۳۷۵ ترجمه فارسی التبصر الی التجارۀ از جاحظ، مقالت و بررسها، ۱۳۷۵.
برده، برای فرهنگ آثار
۱۳۷۶ ایرانی ساسانی در دیوان اعشی، «مقالات و بررسیها»، ش ۶۲ (ص ۱۰۵-۱۱۵).
مقاله «بلاشر» برای بنیاد دائرۀالمعارف، ج ۴
مقاله «پلا» برای بنیاد دائرۀالمعارف، ج ۵
۱۳۸۰ ترجمه تفسیر طبری، بنیاد ج ۶
۱۳۸۰ ترجمه‌های قرآنی، بنیاد، ج ۶
۱۳۸۰ ترجمه اشعار مقالات، ش ۶۹
مقالات جلد ۱ دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش
آبی، ابوسعید (ص ۷۰) آتش، عصر جاهلی (ص ۹۵-۹۴) آل (ص ۵۳۶)
آداب العربیه فی... (ص ۱۶۴-۱۶۵) آجرومیه (ص ۱۱۸)
مقالات جلد ۲ دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش
آمدی، علی بن ابی (۱۹۵) آیه (۲۷۴-۲۷۷) آیات الولایۀ (۲۵۳-۲۵۴)
آملی، محمدبن محمود (۲۱۵-۲۱۷) ابراهیم غافقی (۵۱۹) ابان بن عبدالحمید (۳۴۷-۳۴۹)
ابراهیم مرزوق (۵۳۵) ابشیهی (۵۷۸-۵۷۹) ابجد (۳۶۰-۳۶۲)
ابن ابی شنب (۶۶۵-۶۶۷) اب (۲۹۵-۲۹۶) ابن ابی عیینه (۶۹۰-۶۹۳)
ابله بغدادی (۵۹۰-۵۹۲) ابن آجروم (۶۱۳) ابن ابی عتیق (۶۸۰-۶۸۲)
ابن بقی، یحیی ابابیل (۲۹۷-۲۹۹) ابراهیم هندی (۵۵۰)
ابن ابی المعالی (۶۹۷) ابن ابی ثابت (۶۳۲-۶۳۳) ابن (۶۰۵-۶۰۷)
ابل (۵۸۶-۵۸۷) ابن ابی ازهر (۶۲۳-۶۲۴) ابن ابی طاهر طیفور (۶۷۲-۶۷۶)
ابلیس (۵۹۲-۵۹۴) ابتدا (۳۵۳-۳۵۵)
مقالات جلد ۳ دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی تألیف دکتر آذرنوش
ابن ثوابه (۱۹۵-۱۹۷) ابن عرابی (۲۷-۲۹) ابن اطنابه (۲۵-۲۶)
ابن حبیب، محمد (۳۰۶-۳۰۸) ابن اسلت ٠۱۳-۱۵) ابن انباری (۴۴-۴۶)
ابن درید (۴۹۹-۵۰۶) ابن بری، عبداللـه (۱۰۴-۱۰۶) ابن بقی، یحیی (۱۳۰)
*آخرین بروزرسانی ۱۳ اسفند ۱۴۰۰
