اشکانیان ایران را به هجده ایالت تقسیم کرده بودند و یکی از آن‌ها ایالت قومس بود. قومس قسمتی از سمنان و دامغان بود که در کتاب‌های قدیمی و سفرنامه‌ها اسمش زیاد آمده. در کتاب‌های تاریخی، بنای شهر سمنان را به تهمورث پادشاه پیشدادی نسبت می‌دهند. نژاد مردمش آریایی است و زبانشان سمنانی.
وجه تسمیه سمنان
بعضی از اهالی سمنان عقیده دارند که نام قدیم سمنان، سیم لام بوده و آن را دو نفر از فرزندان نوح پیغمبر به نام‌های سیم النبی (سام النبی) و لام النبی ساخته‌اند. بعدها سیم لام به سمنان تبدیل شده. مقبرة سام و لام در کوه‌های شمال شرقی شهر سمنان در محلی به نام «پیغمبران» است.
بعضی هم می‌گویند نام قدیم سمنان در زبان محلی «سه‌مه‌نان» بوده و منظور محلی‌ها این بوده که محصولات کشاورزی این منطقه، نان و آذوقه اهالی را بیشتر از سه ماه تأمین نمی‌کند.
سمنان هم مثل دامغان، یک برج به نام برج چهل دختر دارد. مردم سمنان معتقدند این برج را چهل دختر که تارک دنیا شده بودند، با گل و خشت ساخته‌اند.
یکی از ییلاق‌های اطراف شهر سمنان، شهمیرزاد است که با باغ‌های زیبا و آهوان کوهستانِ اطرافش به شهرهای کویری پایین دست فخر می‌فروشد.
اگر می‌خواهی تنوع طبیعی کم‌نظیری را ببینی، می‌توانی از سمنان به شهمیرزاد، از آن‌جا به فولادمحله و پس از آن به کیاسر بروی و راهت را به سمت ساری و نهایتا خزرآباد ادامه بدهی. این راه را می‌توانی در یک روز طی کنی. کویر، کوهستان، جنگل و دریا همة چیزهایی هستند که در یک روز خواهی دید.
مسجد امام
اگر وارد هر مسجد قدیمی چهار ایوانی شدید، بدانید آن ایوانی که تزئیناتش زیباتر و مفصل‌تر است، ایوان اصلی است. اسم قدیم این مسجد، مسجد سلطانی است و در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شده. این مسجد به خاطر کتیبه‌هایش که با خطوط نستعلیق و ثلث کتابت شده، شهرت زیادی دارد. اسم معمار این بنا، استاد صفر علی معمار است
مکان مقدس
همیشه بناهای مقدس را در مکان‌های مقدس می‌سازند. خیلی از مساجد را یا بر روی آتشکده‌ها و یا بر روی کلیساها ساخته‌اند. مسجد جامع سمنان که از قدیمی‌ترین آثار اسلامی شهر سمنان است، بر روی بقایای یک آتشکده بنا شده. این بنا از بناهای دوران تیموریان است
قلعه‌های سارو
تا وقتی که قصه، قصة جنگ بود، این قلعه‌های کوچک و بزرگ سارو جای اقوام مختلف جنگجو از جمله اسماعیلیان بود. وقتی هم که قصه عوض شد، گنج‌جوها آمدند و کندند و گشتند و رفتند. قلعه‌های سارو در 10 کیلومتری شمال شرقی سمنان در نقطه‌ای کوهستانی با همین نام قرار گرفته‌اند
خوان هفتم
از ارگ دولتی ایالت قومس قدیم فقط همین دروازة شمالی باقی مانده. روزگاری ناصرالدین شاه از این دروازه عبور کرد تا به زیارت مشهد برود. بعدها در زمان رضا شاه که بنا شد خیابان‌ها را عریض‌تر کنند و بناهای جدید هم بسازند، دلشان به حال رستم سوخت که آن بالا در حال نبرد با دیو سفید است. الان هم اگر شما دوست دارید که کاشی‌های هفت رنگ، مناره‌های زیبا، نقوش هندسی، نقش شیر و خورشید و سربازان قاجاری و تسلیحاتشان را ببینید، باید سری به مرکز شهر سمنان بزنید
از صنم تا صمد
خودش می‌گوید: «... از تبریز به عزم سمنان درآمدم. چون به اوجان رسیدم، آن مرض سخت از من برفت. دریافتم که از برکات ترک محبت ایشان امیدی حاصل آمد. زیرا سلطان بت‌پرست بود و من تا آن اوقات، صمد را نهاده و در خدمت صنم‌پرستی، صرف عمر کرده بودم.» صوفی‌آباد روستایی است که امیران و شاهان مغول برای درک خدمت شیخ علاءالدوله سمنانی به آن‌جا می‌آمدند و حالا هم مزار شیخ این‌جاست. روستای صوفی‌آباد در 10 کیلومتری شمال شرقی شهر سمنان است
خانه ایرانی
به همه شهرهای کویری یا حاشیة کویری ایران که بروید، خانه‌های زیبایی می‌بینید که آخر زیبایی و تزئینات‌اند. خانة تدین یا خانة مهدیه هم از این خانه‌هاست که در اواخر دورة قاجار ساخته شده. مثل بقیة خانه‌های کویری، اندرونی و بیرونی، زمستان‌نشین و تابستان‌نشین دارد. بادگیر، حوض‌خانه و اصطبل هم دارد. خانة تدین در حال حاضر به عنوان اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان سمنان استفاده می‌شود
کودکی که هرگز متولد نشد
استخوان‌های مادر و فرزندی که در شکم دارد، به خوبی معلوم هستند. می‌گویند متعلق به 4500 سال قبل هستند. این استخوان‌ها در موزه سمنان (حمام پهنه) نگهداری می‌شوند و جالب‌ترین شیء موزه به حساب می‌آیند
حمام حضرت
یک شهر اسلامی حتما بازار، حمام، مسجد و کاروانسرا را دارد. به بازار سمنان که وارد بشوید، بین دو مسجد (مسجد جامع و مسجد امام) و در نزدیکی امام‌زاده یحیی، حمام پهنه معروف به حمام حضرت را می‌بینید که الان به موزه تبدیل شده. این حمام هم مثل خیلی از حمام‌های قدیمی، دارای قسمت‌های مختلف رختکن، گرم‌خانه و... است.
